(σχόλια για το 59ο Φεστιβάλ Βερολίνου)

της Καλλιόπης Πουτούρογλου [Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.]

-Βerlinale, Φεβρουάριος 2009: 383 ταινίες, 1238 προβολές, 270000 εισιτήρια.
-Μια ασταμάτητη ροή ταινιών και ανθρώπων. Μια τεράστια καλοστημένη βιομηχανία θεάματος.
-Απουσία κεντρικού άξονα. Οι συνέπειες της παγκοσμιοποίησης, τα ανθρώπινα δικαιώματα, η αναζήτηση ταυτότητας, αλλά και το περιβάλλον και η διατροφή ήταν κάποια από τα θέματα των ταινιών που προβλήθηκαν.
-Στο κέντρο της προσοχής ταινίες που υιοθετούν «μια πολιτική στάση που εκφράζεται μέσα από μια ποιητική ματιά».
-Τρέιλερ. Η κοσμογονία του κινηματογράφου. Μια τεράστια χρυσο-πύρινη σφαίρα αποτελούμενη από χιλιάδες μικρές αρκούδες-το σύμβολο του φεστιβάλ αλλά και της πόλης- περιστρέφεται στο σύμπαν. Η σφαίρα εκρήγνυται και μεταμορφώνεται σε ένα θεαματικό πυροτέχνημα. Μια χρυσοκόκκινη αστερόσκονη απλώνεται στην οθόνη για να προβάλλει από το κέντρο της αργά και θριαμβευτικά η χρυσή άρκτος, έπαθλο μιας τέχνης που περικλείει τα πάντα.

Darbareye Elly (Αbout Elly)
Η ταινία του Ιρανού Asghar Farhadi ξεφεύγει από τα πλαίσια της στενής εθνικής κινηματογραφίας. Μια μεσοαστική παρέα από ζευγάρια με παιδιά ξεκινάει μια εκδρομή σε ένα παραθαλάσσιο θέρετρο. Αυτό που αρχίζει σαν ανέμελη περιπέτεια καταλήγει σε εφιάλτη με απροσδόκητα τραγικές συνέπειες. Κεντρική φιγούρα η Elly, το ξένο πρόσωπο της παρέας, με το συγκρατημένο χαμόγελο και το καλά κρυμμένο μυστικό. Η εξαφάνισή της θα πυροδοτήσει μια σειρά δραματικών εξελίξεων και θα αναδείξει τις αδυναμίες και τα προβλήματα μιας οικονομικά αναπτυγμένης κοινωνικής τάξης. Κάτω από τη γυαλιστερή επιφάνεια της επιτυχίας και το φάσμα της ευτυχίας κρύβονται βαθιά συντηρητικές δομές που εμποδίζουν τους ανθρώπους να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα και τους οδηγούν μοιραία στο ψέμα, με καταστροφικές γι’ αυτούς συνέπειες. Η ταινία, η οποία κέρδισε το βραβείο σκηνοθεσίας, κινηματογραφεί μια διαδρομή από το ειδυλλιακό στο αποτρόπαιο, χρησιμοποιώντας ιδιαίτερα το φυσικό στοιχείο της θάλασσας, που όπως ακριβώς και οι ήρωες, κρύβει αλλά και βγάζει στην επιφάνεια κρυμμένες αλήθειες.

London River
Η ταινία του Rachid Bouchareb αφηγείται με απλό και ρεαλιστικό αλλά ταυτόχρονα συγκινητικό τρόπο τη συνάντηση δυο ανθρώπων, που ενώ προέρχονται από εντελώς διαφορετικούς κόσμους, τους ενώνει μια κοινή ελπίδα. Και οι δυο φτάνουν στο Λονδίνο μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 7ης Ιουλίου 2005 για να αναζητήσουν τα παιδιά τους, των οποίων τα ίχνη αγνοούνται. Εκείνη, χριστιανή Βρετανή επαρχιώτισσα. Εκείνος, μουσουλμάνος Αφρικανός, που ζει στη Γαλλία. Στην αναζήτηση αυτή η Elisabeth και ο Ousmane ακολουθούν παράλληλους δρόμους, ώσπου μια κοινή φωτογραφία των παιδιών τους θα τους φέρει κοντά. Το πολιτισμικό σοκ της ξενόφοβης Elisabeth από την πρώτη της επαφή της με τον ξένο αλλά και οι αρχικές της υποψίες θα υποχωρήσουν σταδιακά για να δώσουν τη θέση τους σε μια ζεστή ανταλλαγή βλεμμάτων, λέξεων, χειρονομιών. Συνοδοιπόροι σε μια δύσκολη περιπλάνηση θα ανακαλύψουν στην πορεία τα κοινά που τους συνδέουν. Αν και ο τρόπος προβολής των στοιχείων αυτών είναι ιδιαίτερα ευανάγνωστος, το ενδιαφέρον του θεατή δε μειώνεται χάρη κυρίως στη δύναμη των χαρακτήρων. Η πληθωρική παρουσία της τρομαγμένης Elisabeth πλάι στην αξιοπρεπή, ήρεμη σχεδόν βιβλική μορφή του Ousmane αποτελούν ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ζευγάρια του σύγχρονου κινηματογράφου. Η ταινία καθορίζεται από αυτά τα δυο πρόσωπα, αλλά κυρίως από τη λιτότητα των κινήσεων, τη λακωνικότητα και το βλέμμα του Αφρικανού ηθοποιού Sotigui Kouyate, ο οποίος κέρδισε την αργυρή άρκτο για την ερμηνεία του.

Katalin Varga
Μια νεαρή γυναίκα, πάνω σ’ ένα κάρο διασχίζει τα βουνά της Τρανσυλβανίας. Μαζί της και ο εντεκάχρονος γιος της Orban. Έχουν διωχτεί από το χωριό τους ύστερα από μια αποκάλυψη. Μέσα σε ένα τοπίο άγριας ομορφιάς, ο αγγλοελληνικής καταγωγής πρωτοεμφανιζόμενος σκηνοθέτης Peter Strickland δημιουργεί μια ταινία διαφορετική, στην οποία τόσο η ιστορία, όσο και το σκηνοθετικό ύφος παραπέμπουν σε ατμόσφαιρα λαϊκού παραμυθιού. Το αφηγηματικό περιβάλλον άχρονο και άτοπο. Ένα κρυμμένο μυστικό από το παρελθόν, ένα έγκλημα που ζητάει εκδίκηση. Μια μυστηριώδης σκοτεινή ενέργεια αναδύεται από τα πρόσωπα, αλλά και από τα στοιχεία της φύσης. Ψίθυροι του δάσους, βουητά, μουσικές που δυναμώνουν. Η αίσθηση μιας απειλής αιωρείται στον αέρα. Και η μοίρα φαίνεται να κινεί τα νήματα μιας ιστορίας που το τέλος της προδιαγράφεται δυσοίωνο.

Storm (Sturm)
Με την ταινία του αυτή ο Γερμανός σκηνοθέτης Hans-Christian Schmid, διεισδύει σε ένα χώρο πάντα επίκαιρο, αυτόν των εγκλημάτων πολέμου και των πολιτικών εξελίξεων στα Βαλκάνια, με τη φιλοδοξία να δημιουργήσει ένα πολιτικό θρίλερ. Ο Schmid δε στέκεται στα ιστορικά γεγονότα, αλλά στις πληγές που άφησαν πίσω τους και στον τρόπο με τον οποίο οι επιζώντες διαχειρίζονται τις απωθημένες μνήμες, όταν καλούνται να καταθέσουν σε ένα δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου. Εκεί όμως που εστιάζει κυρίως ο σκηνοθέτης είναι στην προσωπικότητα της ηρωϊδας του και στις συγκρούσεις με τις οποίες αυτή έρχεται αντιμέτωπη. Η Hannah Maynard, εισαγγελέας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης καταφέρνει ύστερα από επίμονη προσπάθεια να πείσει μια νεαρή Βόσνια να καταθέσει εναντίον ενός Σέρβου εθνικιστή, πρώην εγκληματία πολέμου. Κι ενώ η υπόθεση φαίνεται να παίρνει το δρόμο της, η πορεία της ανακόπτεται προς όφελος του εναγόμενου, για λόγους που υπαγορεύει η ρεαλιστική εξωτερική πολιτική και η ψυχρή οικονομική γραφειοκρατία. Η δικαστικός συνειδητοποιεί ότι δεν είναι ελεύθερη να αποφασίσει και για πρώτη φορά κλονίζεται η πίστη της σε ένα σύστημα στο οποίο πίστευε τυφλά και το οποίο υπηρετούσε με πάθος. Με την κάμερα στο χέρι και με την πειστική ερμηνεία της Kerry Fox η ταινία κερδίζει σε αληθοφάνεια, χάνει όμως από τον ευδιάκριτο και κάπως απλοϊκό τρόπο με τον οποίο χαράζονται οι διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στα αντίπαλα στρατόπεδα.

Alle Anderen
«Σκηνές από μια σχέση» θα μπορούσε να είναι ο τίτλος αυτής της εξαιρετικής μελέτης πάνω στη σχέση ενός ζευγαριού γύρω στα τριάντα, της Γερμανίδας σκηνοθέτιδος Maren Ade. Ο Chris και η Gitti περνάνε τις διακοπές τους στη Σαρδηνία, άλλοτε χαλαρώνοντας δίπλα στην πισίνα κι άλλοτε πειράζοντας ο ένας τον άλλον, πάντα απομονωμένοι από τον έξω κόσμο. Οι χαρακτήρες τους διαφορετικοί. Λιγομίλητος και πιο στοχαστικός ο Chris κατέχεται από μια μελαγχολία,απόρροια μιας επαγγελματικής αλλά και υπαρξιακής κρίσης. Εξωστρεφής και πιο δυναμική η Gitti εκφράζει τις επιθυμίες και τα συναισθήματά της άμεσα, μ' έναν τρόπο σχεδόν τολμηρό. Τα πρώτα προβλήματα διαγράφονται ήδη πριν εμφανιστούν “οι άλλοι”, ένα φιλικό ζευγάρι που αντιπροσωπεύει ό,τι ακριβώς δεν είναι οι δυο ήρωες. Και τότε οι αψιμαχίες εξελίσσονται σε πόλεμο μέχρι τελικής πτώσης. Ο καθένας έρχεται αντιμέτωπος όχι μόνο με το ταίρι του αλλά και με τον ίδιο του τον εαυτό. Γιατί από εκεί ξεκινάνε όλα. Πόσο πρόθυμος είναι τελικά να δοθεί κανείς σε μια σχέση; Να προσαρμοστεί στις ανάγκες του άλλου και να προσπαθήσει να τον γνωρίσει πραγματικά; Με δραματουργική ακρίβεια, ανεπιτήδευτη φυσικότητα στους διαλόγους και μια διάθεση που περνάει διαδοχικά από το κωμικό στο τραγικό η σκηνοθέτις καταφέρνει να αποδώσει τις αγωνίες, τα αδιέξοδα και τις ανασφάλειες μιας γενιάς που δυσκολεύεται να βρει απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα.

Hayat var (My Only Sunshine)
Μέσα από εικόνες απαράμιλλης ομορφιάς με φόντο το Βόσπορο ξετυλίγεται η ιστορία της δεκατετράχρονης Hayat, που ζει σε μια παραθαλάσσια ξύλινη καλύβα αντίκρυ απ’ την Κωνσταντινούπολη. Η ζωή της σχεδόν μαρτυρική. Ανάμεσα σε έναν ουσιαστικά απόντα πατέρα, που επιβιώνει από το λαθρεμπόριο και έναν άρρωστο αλλά απαιτητικό παππού, χωρίς τη μητρική φροντίδα, η Hayat, που φροντίζει τους πάντες,μεγαλώνει μόνη της σε ένα σκληρό κόσμο. Στο σοβαρό της πρόσωπο δε ζωγραφίζεται κανένα συναίσθημα, τα λόγια της λιγοστά. Μέσα της όμως κρύβει απίστευτη αντοχή αλλά και μια απάθεια που τρομάζει. Σαν τα νερά που την περικλείουν, άλλοτε σκοτεινά κι επικίνδυνα κι άλλοτε βαμμένα με χρώματα και με ήχους, έτσι και η ψυχή της Hayat (που το όνομά της σημαίνει ζωή) άλλοτε βυθίζεται σε μια σιωπηλή απομόνωση κι άλλοτε ξεσπάει σε μικρές εκρήξεις χαράς. Με σχεδόν αλληγορικό τρόπο ο Τούρκος σκηνοθέτης Reha Erdem προβάλλει τη θάλασσα του Βοσπόρου, σαν έναν τόπο διέλευσης, συναλλαγής και σκληρής επιβίωσης. Παράλληλα όμως την ανάγει σε μοναδική διέξοδο του βλέμματος . Και ίσως τελικά από αυτή να αντλεί και η ηρωϊδα του την ενστικτώδη επιθυμία της για ζωή.

Meotjin haru (My Dear Enemy)
Ένα πρώην ζευγάρι σε ένα παράξενο ταξίδι διάρκειας μιας μόνο ημέρας στους δρόμους της Σεούλ. (μιας ωραίας μέρας σύμφωνα με τον κορεάτικο τίτλο της ταινίας) Στην τέταρτη ταινία του ο Κορεάτης σκηνοθέτης Lee Yoon-ki, εμπνέεται και πάλι από ένα διήγημα για να κάνει μια ταινία γλυκόπικρη με μικρές δόσεις λεπτού και διακριτικού χιούμορ. Οι ήρωες κοινοί, καθημερινοί . Το οικονομικό φαίνεται να απασχολεί και τους δυο, το αντιμετωπίζουν όμως διαφορετικά. Όπως και τη ζωή . Ψυχρή και ρεαλίστρια η γυναίκα, βγάζει μια βαθιά απογοήτευση αλλά και απαξίωση για τα πάντα. Χαλαρός και ανέμελος ο άντρας, παίρνει τη ζωή όπως έρχεται και στα περιπαιχτικά σχόλια της πρώην φίλης του απαντάει συνήθως με ένα αμήχανο χαμόγελο. Αλλά και με έναν απίστευτα αφοπλιστικό τρόπο να βρίσκει λύσεις. Καθώς οι ήρωες οδηγούν στους δρόμους της σύγχρονης μεγαλούπολης, ή περπατούν σε γειτονιές της, το φως λιγοστεύει και οι χαρακτήρες εξελίσσονται. Μια ελαφριά μελαγχολική ατμόσφαιρα, που εντείνεται από τους ήχους της τζαζ που συνοδεύουν την ταινία, αμβλύνει την εχθρότητα της αρχής και βγάζει στην επιφάνεια μνήμες και συναισθήματα . Ένα ιδιαίτερο Hommage στον Woodie Allen, όπως δήλωσε χαρακτηριστικά ο σκηνοθέτης μετά την προβολή της ταινίας.

Heosuabideuleui ddang (Land of Scarecrows)
Μολυσμένα τοπία, πνεύματα και σώματα. Συγχέοντας το ρεαλιστικό με το φανταστικό ο Κορεάτης σκηνοθέτης Roh Gyeong-Tae (σε αυτή τη δεύτερη ταινία του) παρουσιάζει την γκρίζα εικόνα ενός κόσμου σωματικά και πνευματικά μεταλλαγμένου. Συναισθηματική απομόνωση, αρρωστημένα περιβάλλοντα, ψυχές τραυματισμένες χωρίς σώμα ή πατρίδα. Οι αλλόκοτες εικαστικές εγκαταστάσεις της ηρωϊδας γίνονται ο καθρέφτης μιας κοινωνίας της Νότιας Κορέας, όπου οι κάτοικοί της περιφέροντα σα φαντάσματα μεταξύ πραγματικού και ουτοπικού.

Strella
Η Στρέλλα, μια νεαρή πόρνη τρανσέξουαλ έχει τη γενναιοδωρία και την τρέλα ενός παιδιού, τη φωνή μιας ντίβας της όπερας και το πάθος μιας γυναίκας ερωτευμένης. Αισθάνεται δυνατή γιατί είναι ελεύθερη από ηθικούς κανόνες και κοινωνικές συμβάσεις. Διψάει για ζωή, ενώ το παρελθόν φαίνεται να το έχει αφήσει οριστικά πίσω της. Μόνο που αυτό επιστρέφει ως τραγικός αρχετυπικός μύθος. Επιχειρώντας να φωτίσει μια «σκοτεινή πλευρά της νεοελληνικής πραγματικότητας» ο Πάνος Κούτρας κάνει μια ταινία τολμηρή που συγκινεί με την ειλικρίνεια και την αυθεντικότητα των εικόνων και των διαλόγων της. Οι ήρωες του, ακραίοι ως χαρακτήρες, δοκιμάζονται από τα πάθη τους, συγκρούονται με το παρελθόν και το παρόν, διατηρούν όμως ως το τέλος ανέγγιχτη την ψυχική τους ανωτερότητα. Ίσως γιατί έχουν επίγνωση της διαφορετικότητάς τους. Ακροβατώντας ανάμεσα στο πραγματικό και το σουρεαλιστικό ενός σινεμά αλμοδοβαρικού, η ταινία κινείται με επιδεξιότητα από το δραματικό στο κωμικό, από τη σύγκρουση στη συμφιλίωση και την αποδοχή. Σε μια Αθήνα μίζερη, όπου η επιβίωση είναι δύσκολη, αλλά και σε μια πόλη ηλεκτρισμένη από τα φώτα των νυχτερινών μπαρ, η Στρέλλα αποτελεί μια ελπίδα για μια νέα, αντισυμβατική ματιά.