του Μισέλ Δημόπουλου
ΝΤΟΥΣΑΝ ΜΑΚΑΒΕΓΙΕΦ (1932-2019)
Στοχαστική και πολύπλευρη προσωπικότητα, ο Ντούσαν Μακαβέγιεφ / Dušan Makavejev υπήρξε αναμφισβήτητα ο μεγάλος δημιουργός του μοντερνισμού στον σέρβικο (τότε γιουγκοσλάβικο) κινηματογράφο. Οι ταινίες του στις δεκαετίες ’60 και ’70 ήταν από τα πιο ρηξικέλευθα δείγματα γραφής που μπορούσε κανείς να συναντήσει σε σοσιαλιστική χώρα (αν και στην τότε Γιουγκοσλαβία του Τίτο ο καλλιτέχνης ανέπνεε και δημιουργούσε πιο ελεύθερα απ’ ότι στις άλλες χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού). Και στη χώρα μας στα χρόνια εκείνα το όνομα του Μακαβέγιεφ είχε πέραση στους σινεφίλ.
Στην μετά Γκοντάρ εποχή λοιπόν, ο Μακαβέγιεφ ψάχνει την έκφραση του και τη βρίσκει στη χρυσή τομή ανάμεσα στη σοβιετική σχολή του Αϊζενστάιν και του Βερτόφ και στο σουρεαλιστικό κολάζ. Από τις πρώτες του ταινίες, «Ο άνθρωπος δεν είναι πουλί»(1965), το «Έγκλημα ζηλοτυπίας»(1967) και η «Αθωότητα χωρίς προστασία»(1969) εκφράζει με σαρκασμό καινοτόμες απόψεις για τον έρωτα και το σεξ, εναλλάσσοντας το ντοκουμέντο με τη μυθοπλασία. ‘Όμως στα «Μυστήρια του οργανισμού» (1971) πάει πιο μακριά: πωρωμένος με τις θεωρίες του ψυχίατρου και ψυχαναλυτή Βίλχελμ Ράιχ θέλει να αποδείξει ότι η σεξουαλική απελευθέρωση εντάσσεται στον επαναστατικό αγώνα. Χάρη στο αριστοτεχνικό μοντάζ, το αλλόκοτο χιούμορ και τους πιο απίθανους συνειρμούς η ταινία πετυχαίνει το στόχο της που στην ουσία δεν είναι άλλο από την καταγγελία του σταλινισμού και πιο γενικά των παρεκτροπών του σοσιαλισμού. Μέγα σκάνδαλο στις Κάννες (το θυμάμαι πολύ καλά, ήταν το πρώτο μου φεστιβάλ) λόγω της προκλητικής άποψης και εικονογράφησης της, η ταινία απαγορεύεται από τη λογοκρισία στην Γιουγκοσλαβία. Τότε ο Μακαβέγιεφ αναγκάζεται να εξοριστεί για να μπορέσει να συνεχίσει τη δουλειά του. Το 1974 γυρίζει στη Γαλλία την πιο διάσημη ταινία του, το «Σουητ Μούβι» (με τη μουσική του Μάνου Χατζηδάκη), μια αναρχική χειρονομία που αψηφά όλα τα ταμπού και προκάλεσε και αυτή την αντίδραση της λογοκρισίας σε πολλές χώρες, μια σουρεαλιστική πράξη, ένα λυρικό αβανγκάρντ παραμύθι που έγινε καλτ με όραμα την ουτοπία στη καθημερινή ζωή και με θέμα την χειραφέτηση του σύγχρονου ανθρώπου από τους κορσέδες και τα κοινωνικά βαρίδια που του επιβάλλουν. Κατόπιν ο σκηνοθέτης περιπλανήθηκε σε διάφορες χώρες (Σουηδία, Αυστραλία, ΗΠΑ, κλπ) γυρίζοντας μια χούφτα ταινιών που δεν συγκρίνονται δυστυχώς με αυτές που προανέφερα.
Γύρισε στη Σερβία το 1988 και την τελευταία εικοσαετία ασχολήθηκε με την εκπαίδευση του σινεμά στη χώρα του και αλλού (υπήρξε καθηγητής και στο Χάρβαρντ) πριν τον προλάβουν τα προβλήματα υγείας.
(Πρώτη δημοσίευση ανάρτηση στο Facebook)
