(ταινίες που έχουν σημασία)

Θωμάς Λιναράς
Επιστροφή στην πατρίδα / Χρύσα Τζελέπη & Άκης Κερσανίδης
Στην πύλη του στρατοπέδου του Μπούχενβαλντ υπάρχει η επιγραφή «Στον καθένα ότι του αξίζει»• και σύμφωνα με τον κεντρικό ήρωα, Γερμανό ψυχίατρο Titus Milech, τέσσερις στους πέντε συμπατριώτες του μετά το 1945, αυτό που τους άξιζε θα ήταν η αυτοχειρία: γιατί ήξεραν πολύ καλά τι συνέβαινε στον τόπο τους και έκαναν πως δεν ήξεραν. Η Γερμανία, χλωμή μητέρα της φρίκης και του τρόμου για τον Τίτους, ο οποίος απεχθάνεται ακόμη και να μιλά την μητρική του γλώσσα, τη γλώσσα του Καντ, του Μπαχ και του Γκαίτε, επιλέγει ως μόνο μονοπάτι διαφυγής την εξορία, εξωτερική και εξωτερική – όπως και ο κορυφαίος Ζέμπαλντ. Η ταινία καταγράφει οπτικά τις ημερολογιακές του σημειώσεις και τον παρακολουθεί στην περιπλάνησή του στις ανεπούλωτες, ανοιχτές πληγές και στις μαύρες τρύπες (βιομηχανίες θανάτου) της γενέθλιας χώρας, σε μια υπαρξιακή συνθήκη επώδυνου αναστοχασμού. Η “Επιστροφή στην πατρίδα”, στιβαρή σε όλα της, μιλά για «τον θάνατο που είναι πρωτομάστορας στη Γερμανία» (Paul Celan), για τις «ανελέητες ρίζες» που είναι αδύνατον να κοπούν, για την ανέφικτη συμφιλίωση με τον παρελθόντα ζόφο• ψηλαφεί το τραύμα, δίνοντας μια άνιση μάχη ανάμεσα στην τρεμάμενη φλόγα της ατομικής ευθύνης και της ηθικής στάσης, ενάντια στη συλλογική αφασία και στον κίνδυνο να πέσει η υπέρτατη ύβρις στο πηγάδι της λήθης. Η ταινία αυτή –αδιαμφισβήτητα μια από τις καλύτερες του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – υψώνει ένα θαρραλέο ανάχωμα σ’ αυτόν τον κίνδυνο.
Τραίνα (Trains) Μάτσεϊ Γ. Ντρίγκας (Maciej J. Drygas)
Ένα ντοκιμαντέρ μονάχα με αρχειακό υλικό που αφορά μονάχα τα τραίνα (εξαιρετικά επεξεργασμένο), που θαρρείς πως έρχεται από τις απαρχές του βωβού για να μας υπενθυμίσει τι σημαίνει η κινηματογραφική μαγεία του καθαρού σινεμά!
Ο Προπαγανδιστής (The Propagandist) Λουκ Μπόουμαν (Luuk Bouwman)
Όταν αναφέρονται τα λόγια του πρώτου επιστήμονα του είδους ονόματι Γιόζεφ Γκαίμπελς, το ντοκιμαντέρ φτάνει στο κέντρο της προβληματικής του: «ο προπαγανδιστής πρέπει να παίζει την ανθρώπινη ψυχή σαν μουσικό όργανο. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι σαν δίσκοι που αναπαράγουν την κοινή γνώμη. Η καλύτερη προπαγάνδα λειτουργεί σιωπηλά. Πετυχαίνει τον σκοπό της χωρίς το κοινό να το καταλάβει. Μόλις οι άνθρωποι συνειδητοποιήσουν την προπαγάνδα, αυτή γίνεται αναποτελεσματική».
Διαπλοκή (Connected) Βέρα Κριτσέφσκαγια (Vera Krichevskaya)
[Εντελώς άστοχη, λανθασμένη και παραπλανητική η μεταφορά του τίτλου. Το ορθόν, κατά τη γνώμη μου, θα ήταν Διασυνδεμένοι ή Συνδεδεμένοι ή Διασύνδεση]
Παιδί της σκόνης (Child of dust) Βερόνικα Μλιτσέβσκα (Weronika Mliczewska)
Σμιλεμένες ψυχές / Σταύρος Ψυλλάκης
Τι γυρεύει ένας Ελβετός οδοντίατρος ονόματι Julien Grivel που για 30 χρόνια, στην περίοδο των διακοπών του, πηγαινοέρχεται στο Λεπροκομείο της Αγίας Βαρβάρας στο Αιγάλεω; Μα, για να φτιάξει τα δόντια των ασθενών, διασώζοντας ταυτόχρονα την ανθρωπιά, την καλοσύνη και την συμπόνια που ορίζουν την ομορφιά της ύπαρξης και κρατούν ακόμα τον κόσμο όρθιο. Και που ν’ ακούσετε και τα υπέροχα ελληνικά του!
Ο νόμος της πέτρας (Rule of stone) Ντανάι Ελόν (Danae Elon)
Γιατί η κίτρινη πέτρα που δεσπόζει στην αρχιτεκτονική της ιερής πόλης της Ιερουσαλήμ, κουβαλά μεν εντός της μια διαμάχη αιώνων, αλλά και δεν ανήκει σε κανέναν, παρά μόνον στον άνυδρο τόπο στον οποίο «φυτρώνει».
Η ανεπαίσθητη κλαγγή των πουλιών (The faint clatter of birds) Φραντσίσεκ Μπέρμπεκα (Franciszek Berbeka)
Καίτη Δρόσου: Κιβώτιο μνήμης /Αθανασία Δρακοπούλου
Λέει κάποια στιγμή αυτή η σπουδαία γυναίκα, η σύντροφος του Άρη Αλεξάνδρου: «Τι είναι η ζωή; Τίποτα. Σαν πουλάκι, βγαίνει, τιτιβίζει, γυρίζει από το ένα δέντρο στο άλλο και μετά τελειώνει. Αυτό είναι.»
Λευτεριά στον Λέοναρντ Πελτιέ (Free Leonard Peltier) Τζέσι Σορτ Μπουλ & Ντέιβιντ Φρανς (Jesse Short Bull & David France)
Όταν πλήθος πρακτόρων του FBI διαδηλώνουν βαδίζοντας περιμετρικά του Λευκού Οίκου, για να μην δώσει ο Πρόεδρος χάρη στον ακτιβιστή Ινδιάνο Λέοναρντ Πελτιέ (το βαφτιστικό του είναι Ο άνεμος που κυνηγά τον ήλιο), και ο οποίος είναι έγκλειστος 50 χρόνια για ένα έγκλημα που όλοι –μα όλοι– ξέρουν πως δεν διέπραξε, ο θεατής εύχεται να πέσει πάνω τους ένα σμήνος από Σιού της Νότιας Ντακότα και να τους πάρει το σκαλπ – μέχρις ενός.
Τα χρόνια του Φιέρο (The years of Fierro) Σαντιάγκο Εστέινου (Santiago Esteinou), 2014.
Η ελευθερία του Φιέρο (The freedom of Fierro) Σαντιάγκο Εστέινου (Santiago Esteinou),2024.
Τα 40 χρόνια που πέρασε στη φυλακή και οι 17 φορές που πήρε ημερομηνία εκτέλεσης ο Σέζαρ Φιέρο για έναν φόνο που δεν διέπραξε δεν είναι μόνον μία ύβρις για την αμερικανική δικαιοσύνη αλλά και ένας ύμνος στην ανθεκτικότητα της ανθρώπινης ζωής• άξιο αναφοράς και το σπαρακτικό τραγούδι του τέλους, το Amor Eterno, ερμηνευμένο υπέροχα από την Rocío Durcal.
Η καρδιά του ταύρου / Εύα Στεφανή
Καν΄ το να φαίνεται αληθινό (Make it look real) Ντανιάλ Σαχ (Danial Shah)
Μια κλειστή αγορά σε μια πόλη του Πακιστάν κι ένα στενό φωτογραφικό στούντιο, όπου ο νεαρός φωτογράφος (το πιο καθαρό και άδολο πρόσωπο του 27ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ), φωτογραφίζοντας τους πελάτες του, τους πουλάει την ίδια στιγμή ψευδαισθήσεις ευτυχίας και όμορφες χίμαιρες, σε φόντο απατηλό που δείχνει (και είναι) αληθινό• και αυτή η μακρινή προσδοκία μιας άλλης ζωής που είναι αλλού, αποτυπώνεται με διαύγεια και ακρίβεια στις «φτωχές» εικόνες αυτής της «μικρής» αλλά ψυχωμένης ταινίας.
Α όπως απόσταση (D is for Distance) Κρίστοφερ Πέτιτ & Έμα Μάθιους (Christopher Petit & Emma Matthews)
Σχετικά μ’ έναν ήρωα (About a Hero) Πιοτρ Βινιέβιτς (Piotr Winiewicz)
Γιατί αυτή ή η ταινία του Πιοτρ Βινιέβιτς (ή μήπως του Βέρνερ Χέρτσογκ καλύτερα;) φτάνει εκεί όπου η Έι Άι (ή μήπως Βάι Βάι καλύτερα;) δεν πρόκειται ποτέ να φτάσει: στο βαθύτερο νόημα της ζωής που δεν είναι παρά και μόνον η αγάπη.
Τα τέρματα του Αυγούστου Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος
Γιατί το Τσάμπιονς Ληγκ θα μπορούσε να διεξάγεται και στα ορεινά χωριά της Νότιας Πίνδου και τα γκολ που μπαίνουν στα ξερά γήπεδα να μοιάζουν μ’ αυτά του Λαμίν Γιαμάλ!
Αλυσιδωτή αντίδραση (Chain Reactions) Αλεξάντρ Ο. Φίλιπ (Alexandre O. Philippe)
Γι’ αυτό που λέει ο Στήβεν Κινγκ μιλώντας για τον “Σχιζοφρενή δολοφόνο με το πριόνι”: ότι στον πυρήνα της, αυτή η ταινία μοιάζει με το αριστούργημα του Κόρμακ ΜακΚάρθυ «Αιματοβαμμένος Μεσημβρινός»! Άψογος ο Άρχων του Τρόμου!

* Ο Θωμάς Λιναράς είναι κριτικός κινηματογράφου. Μεταξύ άλλων υπήρξε επιμελητής βιβλίων των εκδόσεων του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και ένας εκ των ιδρυτών της Ταινιοθήκης Θεσσαλονίκης. Μια συλλογή κριτικών κειμένων του είναι η έκδοση Κινηματογραφικά δεινά: Από τον Βιμ Βέντερς στον Γιασουχίρο Όζου, εκδόσεις Εντευκτηρίου. Το 2019 εκδόθηκε η μονογραφία Stalker: Το μεγάλο πουθενά, από τις εκδόσεις Σαιξπηρικόν.

Σωτήρης Ζήκος
ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ
Τα τέρματα του Αυγούστου (2025) του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου
Η καρδιά του ταύρου (2024) της Εύας Στεφανή
Επιστροφή στην πατρίδα / Return to Homeland (2024) των Χρύσα Τζελέπη, Άκη Κερσανίδης   
Σμιλεμένες ψυχές (2025) του Σταύρου Ψυλλάκη   
Super Paradise (2024) του Στηβ Κρικρής
Καίτη Δρόσου: Κιβώτιο μνήμης (2024) της Αθανασίας Δρακοπούλου

ΞΕΝΕΣ
Ρίφενσταλ / Riefenstahl (2024) του Άντρες Βάϊελ   
Διαπλοκή (2025) σε σκηνοθεσία Βέρα Κριτσέφσκαγια   
Ο τελευταίος ρεπουμπλικανός / The Last Republican (2024) tου Στιβ Πινκ
Λευτεριά στον Λέοναρντ Πελτιέ / Free Leonard Peltier (2025)
των Τζέσι Σορτ Μπουλ, Ντέιβιντ Φρανς   
Στο ποταμόπλοιο / On the Adamant (2023) του Νικολά Φιλιμπέρ
Το παχνίδι των γνωριμιών / The dating game (2025) της Βάιολετ Ντου Φενγκ       

* Ο Σωτήρης Ζήκος είναι κριτικός κινηματογράφου. Διετέλεσε διευθυντής και αρχισυντάκτης σε κινηματογραφικά (και όχι μόνο) περιοδικά. Έχει γράψει σενάρια για ταινίες μικρού και μεγάλου μήκους.

Γιάννης Μουγγολιάς
Μέρες ντοκιμαντέρ, μέρες σινεφιλικής πραγματικότητας και η πλούσια συγκομιδή του απολογισμού μένει σε τίτλους ταινιών. Ταινίες από την Ελλάδα και κάθε άκρη του κόσμου που μας αφηγούνται στη συντριπτική τους πλειοψηφία αληθινές ιστορίες κερδίζοντας στον τελικό απολογισμό τις ταινίες μυθοπλασίας. Ίσως η έλλειψη φαντασίας και η επανάληψη των ταινιών μυθοπλασίας να έχουν κουράσει, ίσως ο μύθος να ωχριά μπροστά στην πραγματικότητα στις μέρες μας. Ένα πολυεπίπεδο πορτρέτο της ανθρωπότητας μέσα από τον κινηματογράφο σε χρόνο πραγματικό ξεδιπλώθηκε στο 27ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, μέσα σε μια χρονιά που οι μεγάλες χαρές και οι εκπλήξεις στο κύκλωμα διανομής ταινιών στους κινηματογράφους ήταν ελάχιστες.
Στην προσωπική μου λίστα από τη φετινή διοργάνωση κρατώ:
Ξένες
1.«Παιδί της σκόνης» της Weronika Mliczwska
2.«Σπόροι» της Brittany Shyne
3.«Η ελευθερία του Φιέρο» του Santiago Esteinou
4.«Η γενιά του πλούτου» της Lauren Greenfield
5.«Η ανεπαίσθητη κλαγγή των πουλιών» του Franciszek Berbeka
6.«Αλυσιδωτή αντίδραση» του Alexandre O. Philippe
7.«Λευτεριά στον Λέοναρντ Πελτιέ» του Luuk Bouwman
8.«Ο κ. Κανένας εναντίον του Πούτιν» του David Borenstein
9.«Διαπλοκή» της Vera Krichevskaya
10.«Ο νόμος της πέτρας» της Danae Elon

Ελληνικές
1.«Τα τέρματα του Αυγούστου» του Δημήτρη Κουτσιαμπασάκου
2.«Επιστροφή στην πατρίδα» των Χρύσας Τζελέπη και Άκη Κερσανίδη
3.«Σμιλεμένες ψυχές» του Σταύρου Ψυλλάκη
4.«Καίτη Δρόσου: Κιβώτιο μνήμης» της Αθανασίας Δρακοπούλου
5.«Σχέδιο θανάτου για έναν σκύλο και έναν άντρα» του Χρήστου Καραπέκελη

* Ο Γιάννης Μουγγολιάς είναι δημοσιογράφος με έμφαση σε θέματα μουσικής, κινηματογράφου και λογοτεχνίας. Ήταν εμπνευστής και επί πολλά χρόνια καλλιτεχνικός υπεύθυνος του διεθνούς φεστιβάλ "Jazz+Πράξεις" της Πάτρας

Καλλιόπη Πουτούρογλου 
Ξένες
Trains, Maciej J. Drygas
Child of Dust, Weronika Mliczewska
Khartoum, Anas Saeed, Rawia Alhag, Ibrahim Snoopy Ahmad, Timeea Mohamed Ahmed, Phil Cox
The Propagandist, Luuk Bouwman
The Faint Clatter of Birds, Franciszek Berbeka
Make it Look Real, Danial Shah
Free Leonard Peltier, Jesse Short Bull, David France
Under the Flags, the Sun, Juanjo Pereira
Only on Earth, Robin Petre
Mr. Nobody against Putin, David Borenstein
Ελληνικές
Επιστροφή στην πατρίδα, Χρύσα Τζελέπη, Άκης Κερσανίδης
Σμιλεμένες Ψυχές, Σταύρος Ψυλλάκης
H καρδιά του ταύρου, Εύα Στεφανή
Τα τέρματα του Αυγούστου, Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος
Καίτη Δρόσου: Κιβώτιο Μνήμης, Αθανασία Δρακοπούλου

* Η Καλλιόπη Πουτούρογλου είναι κριτικός κινηματογράφου, βοηθός σύνταξης του Σινεφίλια [Cinephilia.Gr]