του Μισέλ Δημόπουλου

Ο Μπερτράν Ταβερνιέ/ Bertrand Tavernier (1941-2021) είναι από τα ισχυρά ονόματα του Γαλλικού σινεμά. Γύρισε  περίπου 30 ταινίες, μυθοπλασίες και ντοκιμαντέρ σε σινεμά και τηλεόραση, που βραβεύτηκαν σε πολλά διεθνή φεστιβάλ και κέρδισαν 5 Σεζάρ. Πληθωρικός και εκλεκτικός στα θέματα του, προοδευτικός και παθιασμένος, το βλέμμα του στρεφόταν με τον ίδιο αιχμηρό τρόπο τόσο προς στο ιστορικό παρελθόν που αναβίωνε με μεστότητα όσο και προς στο κοινωνικό παρόν το οποίο φώτιζε πολύπλευρα και ρεαλιστικά. Διέθετε ευαισθησία, λυρισμό και ψυχολογική διαίσθηση καθώς και σπάνια ικανότητα στην επιλογή και τη διεύθυνση των ηθοποιών. Ωστόσο, γεγονός είναι ότι στην προσπάθεια του να διατηρήσει μια λαϊκή αποδοχή δεν είχε την ίδια απαίτηση γραφής, δεν ρίσκαρε σκηνοθετικά, παραμένοντας στο όριο ενός φρόνιμου κλασικισμού που όμως ώρες - ώρες παράπαιε  ανεπαίσθητα  προς την απλή και άψυχη εικονογράφηση.
Όμως, στο μικρό αυτό σημείωμα, δεν θέλω να σταθώ στον Ταβερνιέ σκηνοθέτη αλλά στον Ταβερνιέ σινεφίλ (μια πτυχή του λιγότερο γνωστή εκτός Γαλλίας παρότι είχε μεγάλη ακτινοβολία στους παγκόσμιους σινεφίλ κύκλους). Αυτόν είχα κάποτε γνωρίσει στα πρώτα μου χρόνια του Φεστιβάλ Κανών και σ’ ένα αφιέρωμα, ίσως το πρώτο στη Γαλλία, στον κορυφαίο γερμανό δημιουργό του βωβού, τον Φρίντριχ Β. Μουρνάου  σ’ ένα προάστιο της Λιόν εν έτη 1972. Λοιπόν ο Ταβερνιέ, στη Λιόν όπου γεννήθηκε, παθιάστηκε πολύ νέος με το σινεμά. Μετά ως φοιτητής, στο Παρίσι συχνάζει στη Γαλλική Ταινιοθήκη, ιδρύει με φίλους του μια κινηματογραφική Λέσχη το Nickel Odeon, εγκαταλείπει τις σπουδές του στη Νομική και αρχίζει να γράφει για ταινίες, κατορθώνει μάλιστα να γράψει ταυτόχρονα και στα δυο ανταγωνιστικά περιοδικά της εποχής, τα «Καγιέ» και το Ποζιτίφ», αλλά και στις «Lettres Françaises», το Cinema, κ.α. Γρήγορα αναδεικνύεται ο ενθουσιασμός του, το σινεφιλικό του πάθος και η αγωνία του να επιβάλλει αγαπημένους δημιουργούς παραγνωρισμένους ή ξεχασμένους όπως π.χ. τον Τζόζεφ Λόουζι στη Γαλλία, αρχές του ’60. Λίγο αργότερα ως υπεύθυνος τύπου σε εταιρίες παραγωγής για κάποια χρόνια, προωθεί ταινίες γαλλικές ή αμερικάνικες, από τον «Τρελό Πιερό»  του Γκοντάρ μέχρι την «Άγρια Συμμορία» του Πέκινπα. Παράλληλα ξεχωρίζει από το χάος του B’ movie ή του γουέστερν παραμελημένα ονόματα σκηνοθετών: Ντέλμερ Ντέιβς, Ρόμπερτ Πάρις, Ρότζερ Κόρμαν, Βιτόριο Κοταφάβι, Μπαντ Μπέτιτσερ, Έντγκαρ Ούλμερ. Και πάντα στη δεκαετία του 60, συγκεντρώνει τις εξομολογήσεις των μεγάλων του Χόλυγουντ – σε πολύ προχωρημένη ηλικία οι περισσότεροι – αυτών που ονομάζει «Αμερικανούς φίλους» (Τζον Φορντ, Τέι Γκάρνετ, Χένρι Χάταγουεϊ, Γουίλιαμ Γουέλμαν, Ζακ Τουρνέρ, Χιούστον, Καζάν κ.α.) σε ένα ογκώδες τόμο που με τον ίδιο τίτλο (Αμερικανοί φίλοι) εκδόθηκε από το Ινστιτούτο Λυμιέρ το 1993. Ο Ταβερνιέ δεν είχε σχέση με ιστορικό πανεπιστημιακό (δεν έπαψε να το τονίζει), ήταν ένας καλλιτέχνης σινεφίλ πάντα αφοσιωμένος στην τέχνη του, στην ιστορία της, έτοιμος να αναθεωρήσει απόψεις για ταινίες και να αποκαταστήσει παραλήψεις ή αδικίες σε βάρος σκηνοθετών και ρευμάτων. Θα κυκλοφορήσει στο τέλος του χρόνου η νέα βερσιόν συμπληρωμένη του μνημειώδους βιβλίου αναφοράς «100 χρόνια Αμερικανικού κινηματογράφου» που έγραψε με τον Ζαν Πιερ Κουρσοντόν (που πέθανε και αυτός το περασμένο Δεκέμβρη). Στην τελευταία ταινία που γύρισε το 2016, το εξαιρετικά ενδιαφέρον τρίωρο ντοκιμαντέρ «Ταξίδι μέσα από το Γαλλικό Κινηματογράφο» προτείνει μια αλλιώτικη, πολύ προσωπική  ανάγνωση του σινεμά της χώρας του από το 1930 ως το  1970 με αποσπάσματα από ταινίες, συνεντεύξεις και τον μεταδοτικό του ενθουσιασμό ως σχολιαστή-αφηγητή. Ο πολύ καλός του φίλος και συνεργάτης, ο Τιερί Φρεμό υπογράμμισε χτες ότι ο Ταβερνιέ ήταν το πιο χτυπητό παράδειγμα της  αφοσίωσης ενός καλλιτέχνη στην τέχνη του με τον τρόπο που οι Τριφό,  Σκορτσέζε,  Γκονταρ και  Ταραντίνο είναι (ή ήταν) αφοσιωμένοι στην τέχνη του κινηματογράφου.
Λέει ο Μπερτράν Ταβερνιέ για την πολιτιστική κληρονομιά του κινηματογράφου: «Ήταν ταινίες που έθρεψαν τη ζωή μου. Όχι μόνο στα νιάτα μου, όχι μόνο στην εφηβεία μου αλλά ακόμα και σήμερα. Διότι αυτές οι ταινίες που λέγονται «περασμένες», «του παρελθόντος», για μένα δεν είναι περασμένες. Ο Φώκνερ έλεγε «Το παρελθόν δεν έχει πεθάνει, ούτε καν έχει περάσει»».

(πρώτη δημοσίευση ανάρτηση στο Facebook)

(Μπορείτε να συμβουλευτείτε το Wikipedia ή το σάιτ Σινεφιλία για την φιλμογραφία του Μπ. Ταβερνιέ. Παραθέτω επίσης μια συνάντηση αγγλικά με τον σκηνοθέτη από την παρουσίαση στο BFI του Λονδίνου)