Αποφασισμένο να αναμετρηθεί με τη δύσκολη πραγματικότητα των ταραγμένων καιρών μας, δηλαδή να την αποτυπώσει με τον πιο συναρπαστικό τρόπο, το 11ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ-Εικόνες του 21ου Αιώνα συνέθεσε το πρόγραμμα του από ταινίες ντοκιμαντέρ που ανιχνεύουν τα σημεία των καιρών. Σ’ ένα σύμπαν που συγκροτείται από ασύμπτωτους κόσμους και παράλληλες πραγματικότητες, οι εικόνες αυτών των ντοκιμαντέρ επιχειρούν να δημιουργήσουν γέφυρες, να καλύψουν τα κενά. Σ’ αυτό λοιπόν το κινηματογραφικό είδος και σ’ αυτό το φεστιβάλ οι σκηνοθέτες ως άλλοι ερευνητές-εξερευνητές καταγράφουν, με τις ευκολίες του ψηφιακού βίντεο, τις terra incognita του αληθινού κόσμου, έρχονται αντιμέτωποι με τις πολλαπλές και ασύμμετρες εκδοχές της πραγματικότητας. Επιχειρούν μέσα στο χαώδες τοπίο της σύγχρονης πραγματικότητας να χαράξουν διαδρομές, τις οποίες ακολουθώντας ο θεατής να μπορέσει περιπλανηθεί, να γνωρίσει, να δει. Όπως σημειώνει για τους δημιουργούς αυτών των ντοκιμαντέρ και ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημήτρης Εϊπίδης «οι σκηνοθέτες που συμμετέχουν στο πρόγραμμα του δεν αντ-αγωνίζονται αλλά συναγωνίζονται με την πραγματικότητα και βαδίζουν στο πλευρό της, προσκαλώντας το κοινό να γίνει συν- οδοιπόρος στην διαδρομή του». Το αίτημα λοιπόν για αυτό το φεστιβάλ και τις ταινίες που πρόβαλλε; Μέσα από την πολυχρωμία και πολυφωνία, τον πλουραλισμό και την ερμηνευτική πολυμορφία οι ταινίες-ντοκιμαντέρ οφείλουν να τεκμηριώσουν με ευκρίνεια και πιστότητα, να πληροφορήσουν, να ενημερώσουν, να συλλάβουν το πολύπλοκο και πολυσύνθετο του σημερινού κόσμου. Αυτές υπήρξαν οι συντεταγμένες του 11ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ-Εικόνες του 21ου Αιώνα.
Το αφιέρωμα υπό τον τίτλο «Θέμα: Αφρική εκ των έσω» καθώς συμπύκνωνε την αντίληψη του φεστιβάλ για το ντοκιμαντέρ, συνιστούσε ίσως το κέντρο βάρος του φεστιβάλ. Εδώ απουσίαζε κάθε «εξωτισμός» αφού, για πρώτη ίσως φορά, ο λόγος είχε δοθεί στους αφρικανούς δημιουργούς. Η οδύσσεια των μεταναστών, η ένδεια και η φτώχεια, η προσφυγιά, το ενδημικό και σε πρωτοφανή βαθμό εκτεταμένο πρόβλημα του AIDS, οι δαίμονες ενός αποτρόπαιου παρελθόντος (Ρουάντα), οι γυναίκες και οι ισχυροί κοινοτικοί δεσμοί: αυτά ήταν τα σημεία στα οποία εστίασαν οι δημιουργοί.
Το Μεξικό και η Αυστρία ήταν οι δύο χώρες που βρέθηκαν στο κέντρο της προσοχής εξαιτίας των αφιερωμάτων που διοργανώθηκαν. Εικόνες μιας πραγματικότητας ακραίας, πολλές φορές πρωτόγονης και «γραφικής» στα μάτια ενός δυτικού αλλά οπωσδήποτε σκληρής: αυτό χαρακτήριζε τις ταινίες στην πρώτη περίπτωση. Ενώ στη δεύτερη παρουσιάζεται η εικόνα μιας πολύπλοκης και πολυδαίδαλης πραγματικότητας: είναι η πολυεθνική- πολυπολιτισμική Ευρώπη στον 21ο αιώνα -και όχι μόνο, αφού συχνά οι αυστριακοί δημιουργοί διασχίζουν τα εθνικά σύνορα αναζητώντας τις εικόνες ενός κόσμου αντιφατικού και πολυσύνθετου.
Όψεις της περιπέτειας της δημιουργίας–στην προκείμενη περίπτωση της μουσικής- βρίσκουμε στις ταινίες του αφιερώματος στον Stefan Schwietert (Στέφαν Σβίτερτ). Αναζητώντας τις ελάχιστα κοινότυπες εκφράσεις της, ο Ελβετός δημιουργός εστιάζει σε μια μπάντα Κλέτσμερ (είδος εβραϊκής φολκ μουσικής), σε όργανα ταπεινά (ακορντεόν) ή ασυνήθιστα (αλπικό κόρνο) και τέλος στην ίδια την ανθρώπινη φωνή. Στο έτερο αφιέρωμα βρίσκουμε έναν Έλληνα δημιουργό, τον Φώτο Λαμπρινό. Οι ταινίες του, αλλά εντέλει και ο ίδιος, υπήρξαν αποκαλυπτικά μιας μάλλον σπάνια σήμερα στάσης απέναντι στην Ιστορία: της αναμέτρησης (άλλοτε με τρόπο τραγικό και άλλοτε με ειρωνεία) με τις μεγάλες και κρίσιμες στιγμές της. Ο εμφύλιος, τα ταραγμένα προδικτατορικά χρόνια, οι δικτατορίες του Μεταξά και 21ης Απριλίου, το Πανόραμα ενός Αιώνα, η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, τα ταραγμένα Βαλκάνια αλλά παράλληλα και πορτραίτα για πρόσωπα καθοριστικά: ο Άρης Βελουχιώτης, ο Τσαρούχης αλλά και ο Παρατζάνωφ. Στα τιμητικά αφιερώματα πρέπει να συμπεριλάβουμε τον Καναδό σκηνοθέτη αλλά και πολιτικό ακτιβιστή Peter Wintonick (Πίτερ Ουιντόνικ): οι δύο ταινίες του που προβλήθηκαν -Κατασκευάζοντας συναίνεση: Ο Νόαμ Τσόμσκι και τα ΜΜΕ και PilgrIMAGE: προσκύνημα στην εικόνα- αποκαλύπτουν ένα ανήσυχο στοχαστή για την κατάσταση του κόσμου και τη χρήση των Μέσων.
Το υπόλοιπο πρόγραμμα συγκροτήθηκε από τα τμήματα Όψεις του κόσμου (με ταινίες που εστιάζουν κυρίως στο κοινωνικό τοπίο), τις Μικρές Αφηγήσεις (εδώ οι τόνοι είναι συχνά προσωπικοί -σ’ αυτό το τμήμα προβλήθηκαν και τα άξια επισήμανσης ελληνικά Λουόμενοι της Εύα Στεφανή, Οδύνη: Μικρές ιστορίες ανεργίας του Γιώργου Χρ. Ζέρβα, Εθνικός Κήπος του Απόστολου Καρακάση και Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γυρίζει τη Σκόνη του Χρόνου του Νίκου Λυγγούρη), η Καταγραφή της Μνήμης (με κεντρικό άξονα την Ιστορία και τις αντανακλάσεις της στην μνήμη), τα Πορτρέτα: Ανθρώπινες Διαδρομές (με ντοκιμαντέρ προσωπικές ιστορίες -εδώ προβλήθηκε και το πορτρέτο στους σημαντικούς διευθυντές φωτογραφίας Laszlo Kovacs και Vilmos Zsigmond), η Κοινωνία και Περιβάλλον (ένα τμήμα αφιερωμένο σε ντοκιμαντέρ σχετικά με τα περιβαλλοντικά προβλήματα), τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (με ταινίες που σχεδιάζουν έναν μάλλον ζοφερό χάρτη με τα μαύρα σημεία του πλανήτη), το πάντα πλουραλιστικό αφιέρωμα στη Μουσική (με μουσικά ντοκιμαντέρ που το εύρος τους εκτείνεται από τον Phil Spector και του Youssou N'dour έως το Hip-Hop και τις ροκ μπάντες της Λευκορωσίας). Τέλος για πρώτη φορά φέτος παρουσιάστηκε ένα νέο τμήμα αφιερωμένο στο Δραματοποιημένο Ντοκιμαντέρ: εδώ ήταν ενταγμένες ταινίες που ακροβατούν, συχνά μ’ ένα τρόπο συναρπαστικό, ανάμεσα στην μυθοπλασία και στο ντοκουμέντο (όπως υπήρξε και η περίπτωση του Γκούσταβ Κλούτσις-Η άνοδος και η πτώση ενός καλλιτέχνη του Peteris Krilovs (Πέτερις Κρίλοφς)).
Το πρόγραμμα συμπληρώνονταν από το Ελληνικό Πανόραμα και το τμήμα Ελληνική τηλεόραση.

Δημήτρης Μπάμπας

Υ.Γ. Στις παράλληλες εκδηλώσεις άξια επισήμανσης ήταν η διάλεξη του 79χρονου διευθυντή φωτογραφίας Vilmos Zsigmond, συνεργάτη σκηνοθετών τόσο σημαντικών (Michael Cimino, Brian de Palma, Robert Altman, Woody Allen). Συμβατές με το προφίλ του φεστιβάλ υπήρξε η έκθεση φωτογραφίας του Ιρανού Babak Salari (οι φωτογραφίες καταγράφουν το ανθρώπινο πρόσωπο στις «καυτές» περιοχές του πλανήτη) αλλά και η έκθεση γελοιογραφία του Τούρκου Turhan Selçuk (με τα πολιτικά αιχμηρά σχόλια του).