(Οι ταινίες του Claude Lanzmann)

Shoah: η κινηματογραφική επιτομή, ίσως, της πιο αιματοβαμμένης σελίδας της παγκόσμιας ιστορίας, της γενοκτονίας των Εβραίων.
Sobibor, 14 octobre 1943, 16heures: γυρισμένη το 2001, η ταινία αποτελεί το χρονικό της επιτυχούς και ηρωικής αντίστασης στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Eβραίων.

Γεννημένος στο Παρίσι στις 27 Νοεμβρίου 1925, ο Claude Lanzmann έζησε τη θηριωδία του ναζισμού από παιδί, όταν οι Εβραίοι γονείς του κρύβονταν προσπαθώντας να ξεφύγουν καθ όλη τη διάρκεια του πολέμου από τα μπλόκα των SS. Ηταν ένας από τους οργανωτές της Αντίστασης στο Λύκειο Blaise Pascal στo Clermont Ferrand το 1943. Συμμετείχε στον παράνομο αντιστασιακό αγώνα και, κατόπιν, στις μάχες των Mακί στην Auvergne. Παρασημοφορήθηκε από την Aντίσταση, είναι αξιωματικός της Λεγεώνας της Tιμής και Tαξιάρχης του Eθνικού Γαλλικού Tάγματος των Aξιών.
Υφηγητής στο πανεπιστήμιο του Βερολίνου κατά τον αποκλεισμό της πόλης, συναντά το 1952 τον Jean-Paul Sartre και την Simone de Beauvoir και γίνεται φίλος τους. Έκτοτε συνεργάζεται μόνιμα με το περιοδικό τους "Les Temps Modernes" του οποίου διατελεί πλέον διευθυντής. Μέχρι το 1970 μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα στο περιοδικό και τη δημοσιογραφία, γράφοντας άρθρα και ρεπορτάζ όπου εκφράζει εύγλωττα και χωρίς αντιφάσεις δυο πράγματα: την αφοσίωσή του στο Ισραήλ (θα το επισκεφθεί για πρώτη φορά το 1952) και τη δέσμευσή του στην αντι-αποικιοκρατία.
Σκηνοθετεί την ταινία Pourquoi Israel, εν μέρει σαν απάντηση στους παλιούς συντρόφους του αντι-αποικιοκρατικού αγώνα που αρνούνται να καταλάβουν πως κάποιος που αποζητά την ανεξαρτησία της Αλγερίας μπορεί να επιθυμεί ταυτόχρονα και την επιβίωση του Ισραήλ. Η ταινία παρουσιάζει μια αληθινή και καθόλου μανιχαϊκή εικόνα του κράτους του Ισραήλ και σημείωσε αξιόλογη διεθνή εμπορική επιτυχία. Η πρεμιέρα της έγινε στις ΗΠΑ, στο Φεστιβάλ της Νέας Υόρκης, στις 7 Οκτωβρίου 1973, λίγες ώρες μετά το ξέσπασμα του πολέμου του Κιπούρ.
Ο Claude Lanzmann άρχισε την προετοιμασία για το Shoah το καλοκαίρι το 1974. Η πραγματοποίηση της ταινίας τον απασχόλησε αποκλειστικά για 11 χρόνια. Από την πρώτη της διεθνή παρουσίαση, το 1985, η ταινία θεωρείται μείζονος σημασίας, ιστορικά και κινηματογραφικά. Η απήχησή της συνεχίζει να αυξάνεται διαρκώς ενώ της έχουν αφιερώσει χιλιάδες άρθρα, δοκίμια, βιβλία και πανεπιστημιακά σεμινάρια. Το Shoah έχει αποσπάσει υψηλές διακρίσεις και έχει προβληθεί σε πάρα πολλά φεστιβάλ ανά τον κόσμο.
Μετά τις ταινίες Pourquoi Israel, Shoah, Tsahal (1994) και Un vivant qui passe (1997), ο Claude Lanzmann γύρισε το Sobibor, 14 octobre 1943, 16 heures, αφιερωμένο στην εξέγερση του στρατοπέδου συγκέντρωσης Sobibor. Η ταινία προβλήθηκε για πρώτη φορά στο Φεστιβάλ των Κανών τον Μάιο του 2001.

ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ
Shoah σημαίνει στα εβραϊκά καταστροφή. Αυτόν ακριβώς τον τίτλο έδωσε ο Claude Lanzmann στην ταινία που αποδίδει με τρόπο συγκλονιστικό το χρονικό της εβραϊκής γενοκτονίας, μια ιστορική συγκυρία που άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη της την πολύπαθη ανθρώπινη ιστορία, και αποτέλεσε ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για την δημιουργία τέχνης πάσης φύσεως. Ο δημιουργός ξεκίνησε την προετοιμασία για το φιλμ από το 1974 και τον απασχόλησε σχεδόν αποκλειστικά για 11 χρόνια, μέχρις ότου το ολοκληρώσει το 1985. Το αποτέλεσμα είναι μια ταινία-ποταμός, διάρκειας 566 λεπτών, μέσα από την οποία αναζητείται ακούραστα η αλήθεια για τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν την εποχή εκείνη, με πυξίδα την πιο αξιόπιστη, αρχέγονη πηγή της: τη μαρτυρία.
Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, το κεφάλαιο της εβραϊκής γενοκτονίας αποτελεί ένα χωρίο της ανθρώπινης ιστορίας, που είναι ανέφικτο να αποτελέσει θέμα μιας μυθοπλαστικής δημιουργίας. Αλλως, δεν γίνεται να κάνει κάποιος ταινία μυθοπλασίας αντλώντας από το εν λόγω γεγονός. Για τον λόγο αυτό, επέλεξε να καταγράψει τη μνήμη χρησιμοποιώντας την μαρτυρία, την ατραπό που οριοθετεί το είδος του ντοκιμαντέρ. Το φιλμ δεν περιέχει καθόλου αρχειακό υλικό αλλά είναι γεμάτη μαρτυρίες Εβραίων επιζησάντων από τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, Πολωνών που παρατηρούσαν τα τραίνα αλλά και Γερμανών αξιωματούχων, που ήταν εκτελεστικά όργανα των ταγών του γερμανικού στρατού. Η κάμερα διαγράφει τα πρόσωπα των μαρτύρων που περιγράφουν τα γεγονότα, ενώ περιγράφει τους χώρους, που αποτέλεσαν τόπο θυσίας των αθώων ανθρώπων, όπως είναι σήμερα.
Αξίζει να σημειωθεί ότι στην ταινία περιλαμβάνονται οι συγκλονιστικές μαρτυρίες Εβραίων από την Κέρκυρα, μέσα από τις οποίες καταγράφεται το χρονικό της εγκατάλειψης του νησιού 1760 Εβραίων που ζούσαν εκεί και οι οποίοι μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Αουσβιτς. Από αυτούς εξολοθρεύτηκε το 95% ενώ επέζησαν περίπου 100 άνθρωποι.
Σε όλους τους μάρτυρες ο Lanzmann θέτει τα ίδια ερωτήματα εστιάζοντας σε συγκεκριμένες λεπτομέρειες μην εστιάζοντας ιδιαιτέρως στα αίτιά τους, αφού περισσότερο τον ενδιαφέρει το πώς και όχι το γιατί: το κρύο, η ζέστη, η δίψα, η πείνα, οι κραυγές, τα χτυπήματα, οι μυρωδιές, ο χρόνος που απαιτούνταν για να ενεργοποιηθούν τα αέρια μέσα στους θαλάμους αερίων. Ακόμη, πόσος χρόνος μεσολαβούσε ανάμεσα στην άφιξη των ανθρώπων με τα τρένα έως τη θανάτωσή τους, πόσος χρόνος χρειαζόταν για να λιώσουν τα πτώματα μέσα στους φούρνους, με παράλληλες χωροταξικές απεικονίσεις, που μετατρέπουν τον θεατή κοινωνό ενός απόλυτου δράματος.
Επιπλέον, είναι εντυπωσιακή η εντρυφής ενασχόληση του σκηνοθέτη με διάφορες γραφειοκρατικές διαδικασίες, όπως τα κόστη μεταφορών των Εβραίων, οι απογραφές των μεταφερομένων, πράγματα απτά σήμερα αλλά και ανέκαθεν. Ακριβώς αυτήν τη διαχρονικότητα αποπειράται να αποδώσει καθ' όλη την πορεία της ταινίας, αφού η άρνηση χρήσης αρχειακού υλικού, τα πρόσωπα των ανθρώπων που βίωσαν τα γεγονότα και η σημερινή εικόνα του χώρου απαθανατίζουν μια πραγματικότητα αθάνατη, υπαρκτή και ζώσα στο παρόν που δεν μνημονεύει απλώς αλλά αποτελεί τεκμήριο μιας δυνάμει αλήθειας που δεν πρέπει να ξεχαστεί.


Το SOBIBOR, 14 OCTOBRE 1943, 16 HEURES, SORIBOR, 14 Οκτωβρίου 1943, 4 το απόγευμα, που γυρίστηκε το 2001 και προβλήθηκε στο Φεστιβάλ των Κανών το 2001 , αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική εξιστόρηση της επιτυχούς και ηρωικής αντίστασης σε στρατόπεδο συγκέντρωσης Eβραίων. H εξέγερση του Sobibor το 1943 στην Πολωνία διερευνήθηκε από τον Lanzmann πολλά χρόνια πριν, όταν κινηματογραφούσε το Shoah, και από τότε υπάρχουν και οι συνεντεύξεις με τον Yehuda Lerner που συμμετείχε σε αυτήν. O σκηνοθέτης ένιωσε ότι η εξέγερση αυτή, η οποία οδήγησε στο κλείσιμο του στρατοπέδου από τους Nαζί, αφού είχαν αποδράσει πολλοί έγκλειστοι, ήταν πολύ σημαντική για να παραμείνει ένα μικρό κομμάτι του επικού του ντοκιμαντέρ Shoah.
Και οι δύο ταινίες, το Shoah και το Sobibor, μιλούν για το ανείπωτο και το κάνουν χωρίς να βουλιάζουν στη σιωπή ή στο θρησκευτικό μυστικισμό, αποδεικνύοντας την Iστορία μέσα από την προσωπική ιστορία, δίνοντας φωνή και πρόσωπο στους μάρτυρες.

(Πηγή: Δελτίο τύπου του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης)