Με ταινίες γνωστές -The Element of Crime, Europa, The Kingdom, Breaking the Waves, The Idiots, και Dogville- αλλά και λιγότερο γνωστές -Medea, Epidemic-ο Lars von Trier διεκδίκησε και κέρδισε μια σπάνια θέση: ενός ιδιότυπου δημιουργού.
Το οπτικό του ύφος ποικίλει: απο την σκοτεινή και σχεδόν εξπρεσσιονιστική ατμόσφαιρα των The Element of Crime και Europa, περνά με απίστευτη ευκολία στον "ρεαλισμό" του Breaking the Waves και The Idiots.
Τι είναι όμως αυτό που ξεχωρίζει τον Δανό σκηνοθέτη; Ισως η ικανότητα του να δημιουργεί κόσμους σκοτεινούς (The Element of Crime), ερμητικά κλειστούς (Dogville), σχεδόν καφκικούς (Europa), κόσμους που παρ' όλο τον επιφανεικό "ρεαλισμό" τους αποτελούν προβολές και βαθύτερη έκφραση ατόμων που παρεκλίνουν από το κανονικό (Breaking the Waves, The Idiots).
Η "ανακάλυψη" του -το Δόγμα- δεν είναι παρά έκφραση της ανησυχίας του για το μέλλον της τέχνης του σινεμά. Με την κίνηση αυτή θέτει ένα σύνολο κανόνων που πρέπει να τηρούνται στα γυρίσματα μιας κινηματογραφικής ταινίας. Απώτερός στόχος του Δόγματος; Να καθαρίσουν οι κινηματογραφικές εικόνες απο τις συμβάσεις και τις κοινοτυπίες της Χολιγουντιανής βιομηχανίας.
Το αποτέλεσμα αυτής της κίνησης υπήρξε εντυπωσιακό: παρ' όλο που οι ταινίες γυρίζονται σε ψηφιακό βίντεο αποτελούν τέλεια δείγματα ενός κινηματογράφου όπου το παιχνίδι των ιδεών είναι πιο σημαντικό από τα χρήματα. Και αυτο ίσως είναι η βάση πάνω στην οποία χτίζει το σινεμά του. Στις γραμμές που ακολουθούν εκθέτει κάποιες απο τις απόψεις του....

MANDERLAY
Στη Δανία λέμε ότι εμείς δεν είχαμε ποτέ φυλετικό πρόβλημα, αλλά δεν υπήρχαν μαύροι στη Δανία όταν ήμουν μικρός. Ηταν σχεδόν σαν να μην υπάρχουν, εκτός από κάποιους τζαζίστες. Από τότε ο ρατσισμός έχει δείξει το άσχημο πρόσωπό του, έτσι μ’ αυτόν τον τρόπο, το Manderlay ίσως να μιλάει και για τη Δανία.
Το σενάριο είχε ως έναυσμα την εισαγωγή που έγραψε ένας γάλλος συγγραφέας για την Ιστορία της Ο, σχετικά με κάποιους σκλάβους που απελευθερώθηκαν και επειδή λιμοκτονούσαν, ήθελαν να παραμείνουν σκλάβοι στη δούλεψη του αφέντη τους, επειδή τουλάχιστον έτσι θα είχαν κάτι να τρώνε. Οταν ο αφέντης τους αρνήθηκε, τον σκότωσαν. Αυτή η ιστορία με συνεπήρε.
Η ταινία εμπνεύστηκε επίσης από τις φωτογραφίες του Jacob Holdt και τις διαλέξεις του για τις ΗΠΑ.
Μπορείτε να θεωρήσετε την ταινία κωμωδία ηθών. Σίγουρα. Αλλά παράλληλα ελπίζω ότι είναι διφορούμενη, ειδικά το τέλος της. Πάντα καλύπτω τον εαυτό μου δημιουργώντας αμφιβολία.

DOGVILLE
Δύο συμβάντα με ενέπνευσαν να γράψω το σενάριο του Dogville. Το πρώτο ήταν όταν πήγα στις Κάννες με το Dancer in the Dark, μου ασκήθηκε κριτική από κάποιους Αμερικάνους δημοσιογράφους ότι έκανα μια ταινία για την Αμερική χωρίς ποτέ να πάω εκεί. Αυτό το θεώρησα ως πρόκληση γιατί απ' ότι θυμάμαι και αυτοί δεν πήγαν στην Καζαμπλάνκα όταν έκαναν την ταινία Casablanca. Θεώρησα ότι αυτό ήταν άδικο και έτσι αποφάσισα ότι θα έκανα περισσότερες ταινίες που να διαδραματίζονται στην Αμερική. Το άλλο είναι ότι άκουγα το Pirate Jenny, το τραγούδι του Bertolt Brecht και του Kurt Weill, από την Όπερα της Πεντάρας. Είναι ένα πολύ δυνατό τραγούδι και έχει το θέμα της εκδίκησης που μ' αρέσει πολύ . Η ταινία θα έπρεπε να διαδραματίζεται σε ένα απομονωμένο μέρος για τι και το τραγούδι Pirate Jenny διαδραματίζεται σε μια απομονωμένη πόλη.
Αποφάσισα ότι η ταινία Dogville θα διαδραματίζεται στα Βραχώδη Όρη, επειδή ποτέ δεν πήγα εκεί και η ονομασία μου φαινόταν υπέροχη. Ποια Όρη δεν είναι βραχώδη; Σημάνει μήπως το όνομα ότι αυτά είναι ιδιαίτερα βραχώδη; ακουγόταν ως ένα όνομα που επινοεί κάποιος για ένα παραμύθι. Και επίσης αποφάσισα ότι θα διαδραματίζεται την εποχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης, την δεκαετία του 30 γιατί τότε θα υπήρχε η κατάλληλη ατμόσφαιρα.
Σ' ένα βαθμό εκπνεύστηκα από τον Bertolt Brecht και το απλό και γυμνό θέατρά του. Η θεωρία μου είναι ότι ο θεατής ξεχνάει πολύ γρήγορα ότι δεν υπάρχει σπίτι ή οτιδήποτε άλλο. Αυτό κάνει τον θεατή να επινοήσει ο ίδιος την πόλη, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι έτσι εστιάζει την προσοχή του στους ανθρώπους. Τα σπίτια δεν είναι εκεί και έτσι δεν μπορείς να αποσπαστεί η προσοχή του απ' αυτά. Ύστερα από λίγο δεν λείπουν από τους θεατές επειδή συνάπτεις μια συμφωνία μαζί τους -ότι ποτέ δεν θα εμφανιστούν. Η ταινία Dogville διαδραματίζεται στη Αμερική, όμως είναι μόνο η Αμερική όπως την βλέπω εγώ. Δεν έθεσα περιορισμούς στον εαυτό μου λέγοντας "Τώρα πρέπει να κάνω έρευνα γι' αυτό και γι' αυτό". Δεν είναι μια επιστημονική ταινία και δεν είναι μια ιστορική ταινία.
Είναι μια συναισθηματική ταινία. Ναι είναι για τις Ηνωμένες Πολιτείες, όμως είναι επίσης και για μια μικτρή πόλη οπουδήποτε στον κόσμο. Η ταινία Dogville είναι πάνω απ' όλα μια ταινία και είμαι ευχαριστημένος από την μορφή, το περιεχόμενο της και από την υποκριτική των ηθοποιών. Ξέρω ότι δεν είναι έτσι -όμως είμαι αρκετά περήφανος ότι δεν είμαι, στο μυαλό μου, τόσο γέρος όσο αισθάνομαι.

ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ
Η ταινία The Idiots σίγουρα δεν είναι ταινία πορνογραφική. Η σκηνή της 'διείσδυσης' ήταν απαραίτητη, διότι προσέδιδε ρεαλισμό σε όλη την ιστορία, αποτελούσε τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην κινηματογραφική φαντασία και την πραγματική ζωή. Και γι'αυτό ήταν για μένα τόσο σημαντική.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΗΛΙΘΙΟΣ
Σημαίνει να προσπαθήσεις να απαντήσεις στον εαυτό σου τι είναι εκείνο που μας έκλεψε ο πολιτισμός. Δεν ισχυρίζομαι ότι οι άνθρωποι πρέπει να συμπεριφέρονται όπως οι 'ηλίθιοι' μου, ότι αυτός είναι ο μόνος σωστός δρόμος. Δεν προσπαθώ να επιβάλλω σε κανέναν κανόνες συμπεριφοράς. Αλλωστε δείχνω πως το να είναι κανείς 'ηλίθιος', δεν επαληθεύεται στην πλειοψηφία των ηρώων μου. Αλλά ταυτόχρονα νομίζω πως δεν είναι η πρώτη φορά που θίγω αυτό το θέμα, πως όλες μου οι ταινίες αφορούν αυτή την προβληματική - την σύγκρουση του πολιτισμού και της ανθρώπινης φύσης. Μ'ενδιέφερε πρώτα απ'όλα να μεταφέρω ένα μήνυμα - δεν θα ζήσουμε πλήρως την ζωή μας εάν θα ελέγχουμε συνεχώς τον εαυτό μας. Στην ταινία μου δείχνω διάφορα επίπεδα της απώλειας του αυτοελέγχου, και γι'αυτό είναι μια ταινία που με εκφράζει περισσότερο απ'όσο οι προηγούμενες. Κι αυτό διότι ο βασικός μου σκοπός και φιλοδοξία είναι να περιορίσω, όσο είναι δυνατόν, τον αυτοέλεγχο τόσο στην επαγγελματική, όσο και στην ιδιωτική ζωή μου". Το να αφήνεις τον εαυτό σου να σε παρασύρουν τα πράγματα είναι ό,τι πιο απλό. Το πρόβλημά μου έγκειται στο ότι δυστυχώς δεν μπορώ να επιτρέψω στον εαυτό μου την πλήρη άρνηση του ελέγχου, αφού δεν μπορώ να απαρνηθώ την ευθύνη για την μοίρα των τεσσάρων παιδιών μου.

ΜΕΛΟΔΡΑΜΑΤΙΣΜΟΣ
Το βρίσκω πολύ ενδιαφέρον να παίρνεις ένα συναίσθημα ή μια σύγκρουση και να το φτάνεις ως το τέλος του δρόμου. Ισως διότι μεγάλωσα μέσα σε μια οικογένεια που αντιμετώπιζε το μελόδραμα ως ένδειξη εξαιρετικά κακού γούστου. Είναι μια τεχνική να οδηγείς τα πράγματα στα άκρα. Για μένα είναι και ένα είδος προσωπικής εξέγερσης. Προσπαθώ διαρκώς να μην είμαι το τέλειο πλάσμα που ήθελαν να με μάθουν να είμαι.

ΔΟΓΜΑ
Στην πραγματικότητα οι αρχές του 'Δόγμα '95' διαμορφώθηκαν για μένα προσωπικά, για να έχω την δυνατότητα να πραγματοποιήσω ένα ορισμένο όραμα του κινηματογράφου. Γεννήθηκαν από την εμπειρία μου, βγήκανε από την ανάγκη της απώλειας του ελέγχου - οι δυο πρώτες ταινίες μου είχαν μέχρι υπερβολής το στοιχείο του ελέγχου. Αποδείχθηκε ότι και τον Τόμας [σ.τ.μ. ο σκηνοθέτης της Οικογενειακής Γιορτής] εκφράζουν αυτές οι αρχές. Δημοσιεύσαμε, λοιπόν, το μανιφέστο μας ώστε και οι άλλοι να μπορούν να το χρησιμοποιήσουν. Δεν φανταζόμασταν ότι θα παροκαλούσαμε τόσο έντονες συζητήσεις. Αλλά αυτό είναι καλό - ο κινηματογράφος χρειάζεται τέτοιες πολεμικές. Τα δόγματα παραμένουν κατά βάση δόγματα ακόμη και όταν στην πορεία "αλλοιώνονται". Αρκεί εσύ ο ίδιος να εκμεταλλευτείς στο έπακρο τις απαγορεύσεις που σου επιβάλλουν και να αποδεχτείς ότι έχουν πεπερασμένη διάρκεια ζωής. Αλλωστε η τέχνη είναι υπόθεση των περιορισμών που καλείσαι να υπακούσεις και να παραβείς. Το ίδιο ισχύει και για τις εντολές που δίδεις στον εαυτό σου τον ίδιο. Ολοι αυτοί οι κανόνες δεν είναι για μένα παρά μια τσάντα με εργαλεία που σε βοηθά να ζεις και να δημιουργείς. Αν τα δοκιμάσεις για λίγο στην πράξη μπορείς εν συνεχεία να τα απορρίψεις και να σκαρώσεις άλλα, καινούργια. Είμαι λοιπόν δογματικός όσον αφορά την ανάγκη να τροποποιούμε όταν χρειάζεται αυτά τα εργαλεία. Αυτό τουλάχιστον νομίζω ότι κάνω μέχρι στιγμής... Ηδη η επόμενη ταινία μου απέχει παρασάγγας από τις αρχές του "Δόγματος". Για μένα το μανιφέστο αυτό είναι ένα είδος γιατρικού που πιθανότατα να μπορεί να βοηθήσει κάμποσο κόσμο. Προς Θεού, δεν είναι από εκείνα τα σιρόπια που καλείσαι να παίρνεις διά βίου. Είναι, ας πούμε, ένα χαπάκι για τον πονοκέφαλο. Και συνήθως έχει αποτελέσματα.

ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ
Νομίζω ότι ήμουν γύρω στα 10 όταν απέκτησα την πρώτη μου κινηματογραφική κάμερα. Των 8 mm, υπέροχη. Ηταν της μητέρας μου, αλλά αποφάσισε ότι ήρθε ο καιρός να μου την δώσει. Ημουν πολύ περίεργος να μάθω τα πάντα γύρω από την τεχνική του σινεμά, με συνάρπαζε αυτή η περισυλλογή εικόνων. Από την πρώτη κιόλας στιγμή ήμουν σίγουρος ότι αυτό ήθελα στη ζωή μου. Ποτέ δεν είχα αμφιβολίες για τα όνειρά μου. Από πολύ νωρίς ολόκληρη η κοσμοθεωρία μου συνοψιζόταν στο εξής: οποιοσδήποτε αποπειραθεί να με εμποδίσει να κάνω αυτό που γουστάρω είναι απλώς ηλίθιος. Μπορείτε λοιπόν άνετα να συμπεράνετε ότι ήμουν ένα κακομαθημένο τσογλανάκι. Πάντοτε μου άρεσε να είμαι ο outsider. Είμαι της άποψης ότι αν οι άνθρωποι δεν παίζουν μαζί σου, αποφασίζεις ότι και εσύ δεν θέλεις να παίξεις μαζί τους. Αυτή είναι η άμυνά σου. Πείθεις τον εαυτό σου ότι είσαι κάτι το εξαιρετικό. Από το σχολείο ακόμη αισθανόμουν ότι είμαι κάτι το ιδιαίτερο. Ηταν ίσως ο αποτελεσματικότερος τρόπος να προστατεύσω τον εαυτό μου. Δεν θα έλεγα ότι είχα ποτέ πολλούς φίλους. Οι συμμαθητές μου ήταν μάλλον ψυχροί με τον καημενούλη τον Λαρς! Το κύριο πρόβλημά μου ήταν ότι οι πάντες επιθυμούσαν να αποκτήσουν έλεγχο του κόσμου μου. Κάτι τέλος πάντων δεν μου πήγαινε καλά με μένα. Ζούσα με την πεποίθηση ότι ήμουν πλασμένος για μια μεγάλη αποστολή, ότι ήμουν ένας Σωτήρας αυτού του πλανήτη που απειλείτο από την ολοκληρωτική καταστροφή. Οχι βέβαια με τη θρησκευτική έννοια.

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Η οικογένεια μου μισούσε όλες τις ταινίες μου. Θεωρούσαν ότι εκθείαζαν την Πίστη -και ίσως και αυτοί κατα βάθος να την εκθείαζαν- όμως ο αθεϊσμός ήταν πολύ σημαντικός γι' αυτούς. Ηταν η θρησκεία τους και γι' αυτούςοτιδήποτε ρομαντικό ήταν βλακείες. Και αυτό είναι παράξενο γιατί υπάρχει αρκετός ρομαντισμός στον κομμουνισμός [σ.τ.μ οι γονείς του σκηνοθέτη ήταν κομμουνιστές]. Είχα ένα κράνος μ' έναν σιδηρούν σταυρό [σ.τ.μ ναζιστικό σύμβολο] και με γοήτευε η σκοτείνη πλευρά του ανθρώπου, ο πόνος και η βία. Σ 'όλη μου την παιδική ηλικία άκουγα να δικαιολογούν τους εκληματίες, γιατί αυτοί δεν έφταιγαν. Λοιπον αν το λες αυτό γι' ένα δολοφόνο τότε μπορείς να πεις το ίδιο και για τυους Ναζί. Ομως δεν ήταν προετοιμασμένοι γι' να πουν το ίδιο.

ΜΗΤΕΡΑ
Η μητέρα μου εξέπεμπε, πώς να σας το εξηγήσω, μια μαγική αύρα. Τρελαινόμουν να κάθομαι δίπλα της και να την ακούω να μου αφηγείται τα μελλούμενα, ακόμη και αν η ίδια δεν εμπιστευόταν και τόσο πολύ τις μαντικές ικανότητές της... Για μένα αρκούσε να την πείσω να μου προβλέψει όλα εκείνα που ήθελα. Μετά ήμουν σίγουρος πώς ό,τι έβγαινε από το στόμα της θα έβγαινε κάποια στιγμή αληθινό.Οταν πέθανε ήμουν πια πολύ μεγαλύτερος. Ξέρετε, όταν σκέφτομαι την υπόθεση "γονείς" μού έρχεται στο μυαλό μια ατάκα από ένα φιλμ με τη Μέριλ Στριπ, δεν θυμάμαι ποιο ακριβώς. Η ηρωίδα έχει χάσει τη μητέρα της και είναι περίλυπη. Η φίλη της για να την παρηγορήσει της λέει: "Ξέρω ότι τώρα είναι οδυνηρό, αλλά στο μέλλον θα το διασκεδάσεις!". Υπάρχει μεγάλη δόση σοφίας σε αυτά τα λόγια. Η μητέρα μου που ως τα τελευταία δευτερόλεπτα της ζωής της δεν μου είχε εξομολογηθεί ποτέ ποιος ήταν ο αληθινός μου πατέρας. Αυτή για μένα ήταν η εσχάτη προδοσία. Κατάφερε όμως να παρουσιάσει τη μητέρα μου λίγο πιο ανθρώπινη στα μάτια μου. Και ίσως γι' αυτό ακριβώς τον λόγο να την αγάπησα ως ένα βαθμό λίγο περισσότερο.

ΔΥΣΚΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ
Ξέρετε, υπάρχουν μικρά πράγματα που ψάχνεις μόνος σου και που είναι δύσκολο να εξηγήσεις με λέξεις, ακόμη και στους ίδιους τους συνεργάτες σου. Κανείς δεν μπορεί να σε ακολουθήσει στο δικό σου κυνήγι. Κάποιοι μπορούν να δουν τελικά τι έχεις πετύχει και να δώσουν τη δική τους εκτίμηση, ουδείς όμως μπορεί να προσεγγίσει εκείνο στο οποίο εσύ έχεις αφιερώσει την ύπαρξή σου. Αυτό είναι χρήσιμο από μια άποψη, γιατί σου υπενθυμίζει πόσο δύσκολη είναι η επικοινωνία. Κάποια στιγμή δεν θα αντέξουν και θα μπουν στον πειρασμό να σου πουν: "Μα τι στον διάβολο... Γιατί μπαίνεις στον κόπο για ένα τόσο δα πραγματάκι;"

ΦΟΒΙΕΣ
Το μόνο που που προκαλεί φόβο είναι ο καρκίνος. Οταν δεν δουλεύω μπορεί 10 ώρες την μέρα να σκέφτομαι τον καρκίνο. Η δουλειά με αποροφά και δεν τον σκέφτομαι. Οχι δεν έχω καρκίνο. Απλώς περνώ 10 ώρες την μέρα αναλογιζόμενος τον καρκίνο.

[αποσπάσματα απο συνεντεύξεις που δημοσιεύτηκαν στις εφημερίδες Αυγή [από το πολωνικό περιοδικό Φιλμ] (18-4-1999), Βήμα (14-3-1999) και Observer (22-1-1999) και στις σημειώσεις για την παραγωγή των ταινίων Dogville και Manderlay]