του Zhang Yimou

Μια γυναίκα βρίσκεται μέσα σε ένα παλανκίνο  που κουβαλούν τέσσερις αχθοφόροι. Μεταφέρεται υπό τους ήχους παραδοσιακής μουσικής προς το νέο της σπίτι. Τα γαμήλια τραγούδια που ακούγονται διανθίζονται από περιπαικτικά σχόλια σχετικά με τον επικείμενο γάμο της από τους ημίγυμνους άνδρες και η νεαρή γυναίκα δεν αργεί να βάλει τα κλάματα. Αυτή είναι μια σπάνια στιγμή αδυναμίας της ηρωίδα στην πρώτη ταινία του Zhang Yimou Red Sorghum/Κόκκινα ζαχαρόχορτα . Πορτραίτο μιας γυναίκας που αντιμέτωπη με τις απρόοπτες αλλαγές των καιρών αποφασίζει να ορίσει τις τύχες της -το πρώτο μιας σειράς ανάλογων πορτραίτων που θα ακολουθήσουν τα επόμενα χρόνια-, η ταινία παράλληλα θα μπορούσε να θεωρηθεί ότι ανήκει στο είδος των πατριωτικών ταινιών με θέμα την αντίσταση κατά τη διάρκεια της Ιαπωνικής Κατοχής. Συνιστά μάλλον ένα συμβιβασμό (ασυνείδητο ίσως) του σκηνοθέτη με την πρόσφατη παράδοση του κινέζικου σινεμά.
Αυτός ο δυϊσμός ή μάλλον διχασμός ανάμεσα στο τόνους και τα χρώματα ενός πορτραίτου και τα πάθη και τις επικούς τόνους μιας «πατριωτικής» ταινίας είναι φανερός στον τρόπο που δομείται η ταινία. Η δραματική της πλοκή αποτελείται από δύο σαφή και διακριτά μέρη. Στο πρώτο -με τους τόνους πιο μαλακούς- επικεντρώνεται στο πρόσωπο της ηρωίδας μιας νεαρής κοπέλας (ονόματι Jiu’r «Ένατη») που υπακούοντας στους νόμους και τα ήθη της κινεζικής επαρχίας αναγκάζεται να παντρευτεί τον λεπρό ιδιοκτήτη ενός οινοποιού αλλά αντικρίζει τον έρωτα στο πρόσωπο ενός αχθοφόρου. Σ’ αυτό το μέρος απεικονίζεται με ένταση σίγουρα πρωτόγνωρη για το κινέζικο σινεμά της περιόδου η ερωτική (όχι μόνο γυναικεία) επιθυμία, ενώ τα πρόσωπα καθορίζονται από τα  πάθη του έρωτα: η ατομική ευτυχία είναι το επιδιωκόμενο.  Στο δεύτερο τμήμα που επικεντρώνεται στην ιαπωνική κατοχή και στην αντίσταση, οι τόνοι είναι επικοί και πατριωτικοί και οι σχεδίαση των χαρακτήρων χωρίς τον πλούτο του πρώτου μέρους: εδώ το συλλογικό πνεύμα, η υποταγή στο σύνολο και η υπεράσπιση στην πατρίδα δίνουν τον τόνο. Σ’ αυτό το τμήμα ο ρόλος της ηρωίδας είναι υποβαθμισμένος ενώ αντίθετα υπερτονίζεται του άνδρα Ωστόσο εδώ ο ρόλος της ηρωίδας δεν είναι αμελητέος αφού κατέχει μια θέση υψηλής συμβολικής τάξης.
Υπάρχει ένας συνδετικός κρίκος που ενώνει αυτά τα δύο ετερογενή τμήματα και αυτός είναι ο τόπος που υπάρχουν τα ζαχαρόχορτα. Όπως εξάλλου γίνεται φανερό και από τον τίτλο της ταινίας: αυτός είναι ένας προνομιακός χώρος για τη δραματική πλοκή της ταινίας.. Πυκνά φυτεμένο αυτό το χωράφι των σόργων είναι ένα πέρασμα κυριολεκτικό και μεταφορικό. Μέσα σ’ αυτό τον τόπο συμβαίνουν οι αλλαγές στην ισορροπία της δραματουργίας, οι μεταβιβάσεις από την μια κατάσταση σε μια άλλη, σ’ αυτόν τον τόπο συγκλίνουν όλες οι διαφορετικές γραμμές . Είναι ένα πέρασμα κυριολεκτικό αφού καταρχάς διασχίζεται από δρόμους που οδηγούν στο οινοποιείο, ένας τοπικός συγκοινωνιακός κόμβος που ενώνει σημεία διαφορετικά. Και από την άλλη, σ’ ένα μεταφορικό επίπεδο, είναι ένα πέρασμα: ένας τόπος όπου τα συμβαίνοντα σ’ αυτόν αλλάζουν τις ζωές, προσωπικές και συλλογικές.
Οι σκιές και η πυκνή βλάστηση δημιουργούν μια νησίδα ιδιωτικού χώρου μέσα στο αχανή δημόσιο χώρο, προσφέρουν την κάλυψη στα δύο κεντρικά πρόσωπα για να αναπτυχθεί η σχέση τους. Είναι ένας τόπος που προστατεύει την ηρωίδα  και τον ήρωα από το βλέμμα των άλλων, είναι ο τόπος όπου γεννιέται και αναπτύσσεται ο έρωτα και το πάθος ανάμεσα στην ηρωίδα και τον ήρωα. Είναι ο τόπος όπου–σε παράβαση των ηθών και των άγραφων νόμων- γεννιέται ο ερωτικός πόθος. Ένας ιδιωτικός τόπος του έρωτα που αλλάζει την προσωπική ζωή της ηρωίδας αλλά παράλληλα και ο τόπος μιας μικρής εθνικής τραγωδίας. Όταν η πυκνή βλάστηση ξεριζώνεται, όταν οι σκιές παύουν να υπάρχουν τότε ο ίδιος αυτός τόπος αλλάζει λειτουργία και γίνεται η σκηνή όπου θα διεξαχθεί η εθνική τραγωδία- η σφαγή οι θηριωδίες και η αντίσταση.  Έχει δηλαδή αυτός ο τόπος ένα αυστηρά ιδιωτικό χαρακτήρα αλλά παράλληλα και ένα δημόσιο- εθνικό.
Αυτό ο δυϊσμός του χώρου χαρακτηρίζει και τον τρόπο που ο σκηνοθέτης ιχνογραφεί την ηρωίδα. Διακρίνουμε στο πρόσωπο της μια γυναίκα με ισχυρή συνείδηση της ατομικότητας της: αρνείται ότι ορίζουν τα ήθη και οι άτεγκτοι νόμοι της παράδοσης γι’ αυτήν και διεκδικεί το δικαίωμα της στο να καθορίσει αυτήν τα συναισθήματα της, να ορίσει η ίδια την μοίρα της. Ωστόσο το δικαίωμα της στον ερωτικό πόθο πέρα από μια σαφή δήλωση της ατομικότητας της έχει και ένα χαρακτήρα απόρριψης της κρατούσας κατάστασης και γι’ αυτό έχει ένα δημόσιο χαρακτήρα.  Είναι η αντίσταση και η απόρριψη της «παλιάς» Κίνας. Και είναι αυτό το στοιχείο που κάνει τον ρόλο της συμβολικό στο δεύτερο μέρος της ταινίας..
Ακριβώς αυτά τα δύο στοιχεία δίνουν στο γυναικείο πρόσωπο έναν συμβολικό χαρακτήρα αφού μοιάζει να’ ναι ως η ενσάρκωση της κινέζικης εθνικής ψυχής. Έτσι η διαδρομή μέσα στην δραματική πλοκή που ακολουθεί η ηρωίδα και τα πρόσωπα με τα οποία έρχεται σε επαφή δεν είναι χωρίς σημασία: ο οινοποιός (εκπρόσωπος της καταρρέουσας φεουδαρχίας, ένα σχόλιο για την αυτοκρατορία του Τσινγκ (Qing) που σιγά σιγά διαλύεται και εξαφανίζεται), ο ληστής (εκπρόσωπος των πολέμαρχων και της περιόδου ανομίας και πολιτικής αστάθειας που ακολούθησε την κατάρρευση της  αυτοκρατορίας), ο αχθοφόρος (έκφραση του πνεύματος της αγροτικής Κίνας και της εργατικής τάξης)  και τέλος ο  εισβολέας (η ιαπωνική κατοχή). Η διαδρομή της ηρωίδας  από την καταπίεση (ενός γάμου συνοικεσίων) στην (ερωτική) αφύπνιση, από την ταπείνωση και στην αντίσταση δεν είναι παρά η διαδρομή της ίδιας της Κίνας στον 20ο αιώνα καθώς βρίσκει την αυτοσυνείδηση της. Εντέλει το πρόσωπο της Gong Li είναι η ενσάρκωση ενός εθνικού πνεύματος και τα πάθη της είναι τα πάθη ενός ολόκληρου έθνους μέσα στην πρόσφατη ιστορική διαδρομή.

Υ.Γ. Ο «εθνικός» λόγος της ταινίας δεν πρέπει να ‘ναι άσχετος και με την ιδιότητα του συγγραφέας των διηγημάτων πάνω στα οποία βασίζεται το σενάριο Mo Yan:  υπήρξε καθηγητής σε στρατιωτική ακαδημία. Το βιβλίο του εκδόθηκε το 1987 από τον εκδοτικό οίκο του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού. Ενώ η πλήρης και χωρίς περικοπές έκδοση του έγινε το 1988 από ένα εκδοτικό οίκο της Ταϊβάν. Το 1996 το μυθιστόρημα ψηφίστηκε ως το δημοφιλέστερο της Κίνας.

Δημήτρης Μπάμπας