του Nuri Bilge Ceylan

Η νυχτερινή αναζήτηση ενός πτώματος από μια ομάδα αντρών στις λοφώδεις στέπες της Ανατολίας γίνεται η αφορμή για την αφήγηση  μιας σειράς ιστοριών, την ανάδυση κρυμμένων μυστικών, ένα υπαρξιακό ταξίδι στην προσωπική κόλαση του καθενός.
Στην τελευταία του ταινία «Once upon a Time in Anatolia»/ Κάποτε στην Ανατολία ο Nuri Bilge Ceylan επιστρέφει στον αρχετυπικό τόπο της Ανατολίας, την κοιτίδα και μούσα της κινηματογραφίας του , για να μας αφηγηθεί σε χρόνο ενεστώτα μια ιστορία που εξελίσσεται σε μία νύχτα και μία μέρα. Με φόντο το αστυνομικό περιστατικό ενός εγκλήματος και με υλικό τις ανδρικές ιστορίες των ηρώων του, ο δημιουργός στήνει έναν αφηγηματικό καμβά στον οποίο ξεδιπλώνονται οι συγκρούσεις και οι ανταγωνισμοί των χαρακτήρων του με τρόπο ρεαλιστικό και ευτράπελο. Παράλληλα όμως δημιουργεί  ένα επικό σχεδόν σκηνικό, έναν κόσμο μυθικό, στον οποίο το πραγματικό συνυφαίνεται με το ονειρικό και όπου ο χρόνος  φαίνεται να καταργείται. Οι ήρωες του Ceylan χαμένοι στην απεραντοσύνη και μονοτονία του τοπίου καταφεύγουν σε μικρές ή μεγαλύτερες ιστορίες από ανία, αλλά και για να αντέξουν το σκοτάδι που τους περιζώνει, να αντιμετωπίσουν τους φόβους και τις επιθυμίες τους, ώστε να συνεχίσουν τελικά να ζουν.

Στο πρώτο μέρος της ταινίας δύο αυτοκίνητα και ένα τζιπ διασχίζουν μέσα στη νύχτα ένα έρημο τοπίο. Ένα έγκλημα έχει διαπραχθεί αλλά ο εντοπισμός του σημείου ταφής του πτώματος καθυστερεί συνεχώς. Στη διάρκεια αυτής της νυχτερινής περιπέτειας ο φακός εστιάζει κυρίως σε πέντε χαρακτήρες : σε έναν αστυνομικό με το βοηθό του, σε έναν εισαγγελέα, σε ένα γιατρό και στο φονιά. Κι ενώ κάποιοι από τους ήρωες επιδίδονται σε αφελή παιχνίδια εξουσίας , που καταντούν κωμικά -ειρωνικό σχόλιο σε έναν απαρχαιωμένο κρατικό μηχανισμό-, κάποιοι άλλοι ξεκινούν μια διαδικασία ενδοσκόπησης, παρασυρμένοι από τη σιωπή και τη μεγαλοσύνη της φύσης που τους κυκλώνει, αλλά και του ίδιου του θανάτου που είναι κοντά. Οι φυσικοί ήχοι  και κάποιες συμβολικές εικόνες εντείνουν την αίσθηση της ανησυχίας και δημιουργούν μια μυσταγωγική ατμόσφαιρα αναμονής και φιλοσοφικής αναζήτησης. Στην πραγματικότητα όμως η συνεχής αναβολή της ανακάλυψης του νεκρού δεν αντανακλά  παρά την αδυναμία τους να αντιμετωπίσουν το δικό τους παρελθόν. Όταν ύστερα από την άκαρπη αναζήτηση η ομάδα των ανδρών θα καταλύσει κουρασμένη στο σπίτι ενός τοπικού κοινοτάρχη, θα συντελεστεί ένα θαύμα που θα δώσει νέα τροπή στην ταινία. Η μέσα από το σκοτάδι απροσδόκητη εμφάνιση της απόλυτης ομορφιάς , όπως αυτή καθρεφτίζεται στο πρόσωπο μιας νεαρής γυναίκας, θα ξυπνήσει αισθήματα θαυμασμού αλλά και ενοχής, μεταμέλειας και οδύνης, που θα οδηγήσουν το φονιά σε αποκαλυπτικές μαρτυρίες. Η επόμενη μέρα θα βγάλει στην επιφάνεια εκτός από το πτώμα βαθιά απωθημένες αλήθειες από τις ζωές των ηρώων. Η  κατάδυση ωστόσο στην ψυχή του κεντρικού ήρωα, αυτού που αποτελεί το alter ego του ίδιου του δημιουργού, παραμένει ως το τέλος αινιγματική.          
Στην τελευταία του ταινία ο Ceylan επιθυμεί να μιλήσει με τους τρόπους ενός αφηγητή για πολλά θέματα, όπως ακριβώς και οι ήρωες του. Τους μονότονους ρυθμούς της επαρχιακής ζωής που γνωρίζει καλά, τα παιχνίδια ηγεμονίας των αντρών, τις απογοητεύσεις και τους φόβους τους, τον έρωτα και την απιστία, τη ζωή και το θάνατο. Οι γυναίκες, αν και απούσες, είναι μέσα από τις ιστορίες αυτές περισσότερο ορατές από ποτέ. Οι άντρες τις μνημονεύουν, τις σκέφτονται, φτάνουν εξαιτίας τους ως το έγκλημα. Αλλά είναι η κοινή θλίψη των νικημένων και καταπιεσμένων από τη μοίρα αντρών που κινεί κατά βάθος τα νήματα της ιστορίας. Ίσως τελικά οι πιο δυνατές σκηνές της ταινίας-πέρα από τα εξαιρετικής αισθητικής φωτογραφικά πλάνα για τα οποία είναι γνωστός ο Ceylan- να είναι οι στιγμές που τα πρόσωπα αυτά φωτίζονται μέσα στο σκοτάδι, με διαφορετικό τρόπο το καθένα, για να αναδειχθεί ο βαθύτερός τους εαυτός.

της Καλλιόπης Πουτούρογλου
[Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.]