Αγαπητοί Κυρίες και Κύριοι,
Ως αποδέκτης του Βραβείου για την Ελευθερίας της Έκφρασης, που μ' απονεμήθηκε για την ταινία μου O Κύκλος, θα ήθελα να θέσω υπόψη σας τι συνέβη σε μένα στην χώρα μας -ένα συμβάν, που καθημερινά λαμβάνει χώρα στης Ηνωμένες Πολιτείες. Ελπίζοντας ότι θα δω την αντίδραση σας σ' αυτά τα απάνθρωπα συμβάντα. Νομίζω ότι έχω το δικαίωμα να είμαι περίεργος για την αντίδραση του Συμβουλίου (σ.τ.μ. το βραβείο απονεμήθηκε από το National Board of Review of Motion Pictures) που μ' απένειμε ένα τέτοιο Βραβείο -μια αντίδραση ανάλογη της συμπεριφοράς που εγώ και πολλοί άλλοι άνθρωποι αντιμετωπίσαμε και θα αντιμετωπίσουμε στο μέλλον. Θεωρείτε ότι την ταινία μου ως "την πιο όμορφη και τολμηρή" ταινία και εύχομαι ότι το Συμβούλιο σας και τα αμερικάνικα μέσα ενημέρωσης θα τολμήσουν να καταδικάσουν τις βάρβαρες πράξεις της αμερικάνικης αστυνομίας και της υπηρεσίας μετανάστευσης -και είθε μια τέτοια καταδίκη να κάνει γνωστές αυτές τις πράξεις. Διαφορετικά τι νόημα θα έχει η απονομή ενός τέτοιου βραβείου σε μένα;
Και κατά πόσο με τιμά να έχω ένα τέτοιο βραβείο;
Τότε ίσως θα πρέπει να επιστρέψω το βραβείο σε εσάς, καθώς μπορεί να βρείτε κάποιο άλλο πρόσωπο πιο κατάλληλο για την ελευθερία!
Στο έντυπο, που ευγενικά μου στείλατε μαζί με το βραβείο σας, διάβασα ότι αυτό έχει απονεμηθεί σε προσωπικότητες του κινηματογράφου, που χαίρουν γενικής εκτίμησης, όπως ο Orson Welles. Πρέπει να είμαι ευτυχής που μία τέτοια προσωπικότητα δεν βρίσκεται ανάμεσα μας, για να ακούσει πως η αμερικανική αστυνομία συμπεριφέρεται στους σκηνοθέτες ή στους ανθρώπους που έρχονται σε αυτήν την χώρα;
Ως ένας σκηνοθέτης ο οποίος έχει εμμονή με τα κοινωνικά ζητήματα και του οποίου οι ταινίες μου ασχολούνται με κοινωνικά προβλήματα και περιορισμούς, φυσικά και δεν μπορώ να μείνω ασυγκίνητος στον ρατσισμό, στην βία, στις προσβολές και στις απάνθρωπές πράξεις που συμβαίνουν σ' οποιαδήποτε μέρος του κόσμους. Ωστόσο, σίγουρα διαχωρίζω τις πράξεις της αμερικάνικης αστυνομίας και των πολιτικών, από τα πολιτιστικά ιδρύματα και τις προσωπικότητες του πολιτισμού, όπως επίσης και από τον λαό των ΗΠΑ, καθώς έχω πληροφορηθεί ότι οι κινηματογραφικοί κριτικοί και οι θεατές στην χώρα σας έχουν υποδεχθεί θετικά την ταινία. Παρόλα αυτά θα πληροφορήσω τα διεθνή μέσα ενημέρωσης για την δυσαρεστεί εμπειρία μου στην Νέας Υόρκη -και ελπίζω ότι το Συμβούλιο σας το οποίο αγωνίζεται για την ελευθερία της έκφρασης, θα αντιδράσει αναλόγως σε σχέση με το συμβάν.
Στις 15 Απριλίου έφυγα από το Φεστιβάλ του Χονγκ Κονγκ για να πάω στα φεστιβάλ του Μοντεβίδεο και του Μπουένος Αϊρές, με την πτήση 820 των United Airlines. Αυτό το διάρκειας 30 ωρών ταξίδι γινόταν μέσω του αεροδρομίου JFK της Νέας Υόρκης και θα έπρεπε να μείνω σ' αυτό για 2 ώρες, για να πάρω την πτήση για Μοντεβίδεο. Ικανοποιώντας αίτημά μου το προσωπικό των προαναφερθέντων φεστιβάλ είχε ήδη ελέγξει εάν ήταν απαραίτητη άδεια διέλευσης (transit visa) -και μ' είχαν διαβεβαιώσει ότι μια τέτοια άδεια δεν ήταν απαραίτητη. Επιπλέον η αεροπορική εταιρεία εξέδωσε για μένα το εισιτήριο, μέσω Νέας Υόρκής. Παρόλα αυτά εγώ ο ίδιος ρώτησα το προσωπικό των United Airlines, στο αεροδρόμιο του Hong Kong, για το αν χρειάζεται visa και άκουσα την ίδια απάντηση.
Μόλις έφθασα στο αεροδρόμιο της Νέας Υόρκης, η αμερικάνικη αστυνομία μ' οδήγησε σ' ένα γραφείο και ζήτησαν να μου πάρουν τα δακτυλικά μου αποτυπώματα και φωτογραφία, λόγω της εθνικότητας μου. Αρνήθηκα και τους παρουσίασα τις προσκλήσεις των Φεστιβάλ. Μ' απείλησαν ότι θα με βάλουν στην φυλακή, εάν δεν έδινα τα δακτυλικά αποτυπώματα μου. Ζήτησα διερμηνέα όπως και να κάνω ένα τηλέφωνο. Αρνήθηκαν. Στην συνέχεια με κράτησαν δέσμιο, όπως τους κρατουμένους του Μεσαίωνα, με έβαλαν σ' ένα περιπολικό και με πήγαν σ' ένα άλλο σημείο του αεροδρομίου. Εκεί υπήρχαν πολλοί άνδρες και γυναίκες από διάφορες χώρες. Με παρέδωσαν σε άλλους αστυνομικούς. Μ' αλυσόδεσαν από το πόδι και έδεσαν την αλυσίδα μου μ' αυτές των άλλων φυλακισμένων, που υπήρχαν σ' ένα πολύ βρώμικο πάγκο. Για 10 ώρες ούτε ερωτήσεις, ούτε απαντήσεις. Εξαναγκάσθηκα να καθίσω σ' αυτό τον πάγκο, στριμωγμένος με τους άλλους. Δεν μπορούσα να κινηθώ. Υπέφερα από μια παλιά ασθένεια, όμως κανένας δεν το παρατήρησε. Πάλι τους ζήτησα να μου επιτρέψουν να κάνω ένα τηλέφωνο σε κάποιον στην Νέα Υόρκη όμως αρνήθηκαν. Δεν αγνόησαν μόνο το δικό μου αίτημα, αλλά και ενός μικρού παιδιού από την Σρι Λάνκα που ήθελε να καλέσει την μητέρα του. Όλοι συγκινηθήκαμε από το κλάμα του μικρού παιδιού, άνθρωποι από το Μεξικό, το Περού, την Ανατολική Ευρώπη, την Ινδία, το Πακιστάν, το Μπαγκλαντές και….σκεφτόμουν ότι κάθε χώρα έχει τους νόμους της -όμως δεν μπορούσα να κατανοήσω αυτές τις απάνθρωπές πράξεις.
Επιτέλους ξημέρωσε. Ένας άλλος αστυνομικός ήρθε, σ και μου είπε ότι πρέπει να με φωτογραφίσουν. Είπα ποτέ -και τους έδειξα τις προσωπικές μου φωτογραφίες. Μου είπαν όχι και ότι θα έπρεπε να με φωτογραφίσουν (όπως φωτογραφίζουν τους εγκληματίες) και να πάρουν τα δακτυλικά μου αποτυπώματα. Αρνήθηκα. Ύστερα από μια ώρα, δύο τύποι ήρθαν και με απείλησαν να μου πάρουν δακτυλικά αποτυπώματα και να με φωτογραφίσουν με υπολογιστή -και πάλι αρνήθηκα και ζήτησα να τηλεφωνήσω. Στο τέλος δέχτηκαν και μπόρεσα να τηλεφωνήσω στον Jamsheed Akrami, Ιρανό καθηγητή στο πανεπιστήμιο Columbia και να του εξηγήσω όλη την ιστορία. Του ζήτησα, επειδή με γνωρίζει καλά, να τους πείσει ότι δεν είμαι ο τύπος που κάνει αυτά για τα οποία ερευνούν.
Δύο ώρες αργότερα ένας αστυνομικός ήρθε και πήρε την προσωπική μου φωτογραφία. Με έδεσαν πάλι και με έβαλαν σ' ένα αεροπλάνο που πήγαινε πίσω στο Χονγκ Κονγκ. Στο αεροπλάνο από το παράθυρο μπορούσα να δω την Νέα Υόρκη. Ήξερα ότι τη ταινία μου, ο Κύκλος, προβάλλονταν εδώ και δύο μέρες και μ' είχαν πει ότι η υποδοχή της από το κοινό ήταν πολύ καλή. Παρόλα αυτά, οι θεατές θα κατανοούσαν την ταινία μου καλύτερα αν μπορούσαν να γνωρίζουν ότι ο σκηνοθέτης της ταινίας ήταν αλυσοδεμένος την ίδια ώρα που αυτοί παρακολουθούσαν την ταινία. Θα αποδεχόταν την άποψη μου, ότι οι Κύκλοι των ανθρωπίνων περιορισμών υπάρχουν σε οποιοδήποτε μέρος κόσμου, σε διαφορετικές αναλογίες. Είδα το Άγαλμα της Ελευθερίας στη θάλασσα και συνειδητά χαμογέλασα. Προσπάθησα να τραβήξω την κουρτίνα και στο χέρι μου υπήρχαν τα σημάδια από τις χειροπέδες. Δεν μπορούσα να αντέξω τους άλλους επιβάτες να με κοιτάζουν -και απλώς ήθελα να σηκωθώ και να φωνάξω ότι δεν είμαι κλέφτης! Δεν είμαι δολοφόνος! Δεν είμαι έμπορος ναρκωτικών! …Εγώ ….Εγώ είμαι απλώς ένας Ιρανός, ένας σκηνοθέτης. Όμως πως θα μπορούσα να το πω, και σε ποια γλώσσα; Στα κινέζικα, στα ιαπωνικά ή στις μητρικές γλώσσες αυτών των ανθρώπων από το Μεξικό, το Περού, την Ρωσία, την Ινδία, το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές …..ή στη γλώσσα εκείνου του μικρού παιδιού από την Σρι Λάνκα; Στα αλήθεια σε οποία γλώσσα;
Δεν είχα κοιμηθεί για 16 ώρες και είχα άλλες 15ωρες για να γυρίσω πίσω στο Χονγκ Κονγκ. Ήταν ένα βασανιστήριο να σε παρακολουθούν τόσα μάτια.
Έκλεισα τα μάτια μου και προσπάθησα να κοιμηθώ.
Όμως δεν μπορούσα.
Έβλεπα τις εικόνες αυτών των άυπνων γυναικών και ανδρών που ήταν ακόμα δέσμιοι.

Jafar Panahi
Τεχεράνη, 23 Απριλίου 2001

(η επιστολή του σκηνοθέτη δημοσιεύθηκε στο IndieWIRE και απευθύνεται στο National Board of Review of Motion Pictures. Απόδοση Δημήτρης Μπάμπας)