Ο Τζέρι Λούις
Χρήστος Βακαλόπουλος (επιμέλεια)
εκδ. Αιγόκερως
ISBN 9789603222552

Συχνά στον κινηματογράφο οι κωμικοί βρίσκονται αντιμέτωποι με την κριτική αδιαφορία. Η ταπεινή καταγωγή της κωμωδίας (από το λαϊκό θέαμα, το τσίρκο και την επιθεώρηση - vaudeville) έχει ως συνέπεια την παράβλεψη και την υποτίμηση. Ετσι αντιμετωπίστηκε και ο Τζέρι Λούις/ Jerry Lewis στην πατρίδα του: ως ένας ταπεινός διασκεδαστής (entertainer) του μικροαστικού κοινού στις σάλες του Λας Βέγκας. Ηταν στην Ευρώπη που βρήκε την αναγνώριση και την κριτική αποτίμηση τόσο του σκηνοθετικού έργου όσο και της υποκριτικής του παρουσίας. Ως μια προσπάθεια λοιπόν να αποτιμηθεί το έργο του Τζέρι Λούις, η μονογραφία αυτή (α! έκδοση Οδυσσέας, 1983) περιλαμβάνει ένα εισαγωγικό κριτικό σημείωμα του Χρήστου Βακαλόπουλου, μια σειρά συνεντεύξεων σε Γάλλους κριτικούς, ένα μικρό λεξικό «λουισιανών» όρων και κριτικές παρουσίες επτά των σημαντικότερων ταινιών του από Γάλλους κριτικούς, αλλά και από τους Χρήστο Βακαλόπουλο και Νίκο Κολοβό.

Ελεγχε την εικόνα του
Τοποθετώντας τον Τζέρις Λούις στην ιστορία του κινηματογράφου, ο Χρήστος Βακαλόπουλος σημειώνει ότι «συνεχίζει από εκεί που σταμάτησε ο Τσάπλιν», «ο μεγαλύτερος κινηματογραφιστής του αιώνα». Οπως ο Τσάπλιν έτσι και ο Τζέρι Λούις υπήρξε ένας σταρ, ένας ηθοποιός - σκηνοθέτης ο οποίος έλεγχε σε απόλυτο βαθμό την εικόνα του. Κάτι εξαιρετικά σπάνιο στο σύμπαν των στούντιο, όπου την εικόνα του σταρ τη δημιουργούσε και την ήλεγχε ο παντοδύναμος παραγωγός ή ο σκηνοθέτης δημιουργός. Σ’ αυτόν, αλλά και στον Τσάπλιν και στους κωμικούς του βωβού σινεμά αναγνωρίζουμε την προσπάθεια να επιβάλουν μια πλαστή εικόνα του εαυτού τους, την οποία θα μπορούσαν να ελέγξουν απόλυτα οι ίδιοι, κάτι που τελικά «τους οδήγησε στη συστηματική διαστροφή αυτής της εικόνας, στην επεξεργασία των παραλλαγών της και τελικά στην ίδια την αλήθεια της».
Είναι απαραίτητο να γίνει ένας διαχωρισμός ανάμεσα στον Τζέρι Λούις σκηνοθέτη και τον Τζέρι Λούις ηθοποιό. Ο πρώτος αποκαλύπτεται μέσα κυρίως από τις συνεντεύξεις και αυτή η αποκάλυψη είναι μια αληθινή έκπληξη για τον αναγνώστη. «Μια καλή ταινία είναι το προϊόν ενός ανθρώπου». Οχι, ο αφορισμός του Τζέρι Λούις δεν είναι αποτέλεσμα κάποιου είδους σκηνοθετικής ματαιοδοξίας. Από τις συνεντεύξεις αναδύεται ο απόλυτος έλεγχος που ασκεί στο υλικό του: η ρυθμική οργάνωση μιας ταινίας (με την αφετηρία της στο ρελαντί και τη σταδιακή επιτάχυνση), η χρήση του ήχου (η ηχητική μπάντα προ-ηχογραφείται και το γύρισμα δεν είναι παρά μια χορογραφία της), το μοντάζ κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, το λεπτομερές σενάριο, ο καθορισμός της σύνθεσης των πλάνων, του φωτισμού, της κίνησης της κάμερας. Ομως, ακόμα και στις ταινίες που δεν σκηνοθέτησε μπορούμε να βρούμε ίχνη μιας ισχυρής σκηνοθετικής παρουσίας, αφού οι κωμικοί δέχονται ελάχιστες επεμβάσεις από τους σκηνοθέτες, κυρίως γιατί έχουν οι ίδιοι επινοήσει την κωμική τους περσόνα (και κατά συνέπεια σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό σκηνοθετούν οι ίδιοι τον εαυτό τους).

Eσωτερική διαμάχη
Η κωμική περσόνα του Τζέρι Λούις στιγματίζεται από ένα διχασμό, ένα κατακερματισμό του υποκειμένου (αυτό που ο Βακαλόπουλος χαρακτηρίζει «αναδιπλασιασμό»), με τον ήρωα να μεταμορφώνεται σε πολλά πρόσωπα και να υποδύεται πολλαπλούς ρόλους: «Είναι ένα πρόσωπο που βρίσκεται σε διαμάχη με τον εαυτό του». Οπως ο ίδιος δηλώνει, «οτιδήποτε σοφιστικέ δεν είναι πραγματικό» και η δήλωσή του αυτή τον διαχωρίζει από την κομεντί του Ernest Lubitsch και του Woody Allen και τον φέρνει εγγύτερα στην ταπεινότητα του burlesque και του slapstick. Ο Τζέρι Λούις ως ηθοποιός χρησιμοποιεί στον μέγιστο βαθμό τη σωματική του παρουσία: «είναι ασεβής απέναντι στο σώμα του, το τεμαχίζει και το εξαφανίζει διαιρώντας το». Η υπερβολή του κωμικού του, η βιαιότητά του απορρέει ακριβώς από δω: από την πάλη του ήρωα με τις πολλαπλές όψεις της συνείδησής του που τελικά δεν είναι παρά εκφράσεις απωθημένων και καταπιεσμένων επιθυμιών που ξαφνικά έρχονται στην επιφάνεια και ζητούν πλήρωση. Το χάος, «ο ίλιγγος και η δίνη» που προκαλεί δεν είναι παρά αντανάκλαση μιας θύελλας που μαίνεται στην ψυχή του. Και το κωμικό του δεν είναι παρά ο αγώνας του για την αναζήτηση κάποιας ισορροπίας, για την επίτευξη της χαμένης ενότητας -κάτι εντέλει που εφάπτεται της τραγικότητας της ύπαρξης.

Δημήτρης Μπάμπας