Συχνά η υπερκινητικότητα –η διαρκής και αέναη κίνηση - συνιστά ένα από τα στοιχεία του χαρακτήρας ενός δημιουργού: είναι ένα χαρακτηριστικό ενδεικτικό λιγότερο μιας προσωπικής ματαιοδοξίας και περισσότερο μιας κατάστασης του νου σε υπερδιέγερση. Η ύπαρξη ου στο χαρακτήρα ενός δημιουργού, προϋποθέτει καταρχήν την παρουσία μιας χαρισματικής προσωπικότητας και έχει ως αποτέλεσμα πολύ συχνά την υπερπαραγωγικότητα. Αφορμή για τον πρόλογο ο Oliver Stone, αφού τόσο η υπερκινητικότητα όσο και η υπερπαραγωγικότητα, ανιχνεύονται με ευκολία από το ψύχραιμο παρατηρητή μέσα στο έργο του (σκηνοθετικό ή άλλο) (1).
Από το Salvador (86) μέχρι και το Heaven and Earth (93) σχηματίζεται ένας όγκος ταινιών υπερβολικά μεγάλος για τις συνθήκες παραγωγής του αμερικάνικου σινεμά. Σε μία βιομηχανία όπου οι άξιοι προσοχής σκηνοθέτες παράγουν κάθε δύο περίπου χρόνια μια ταινία, ο Oliver Stone επιλέγει την πληθωρικότητα ως δημιουργική στάση. Πληθωρικότητα, όχι μόνο στους αριθμούς αλλά και τις αισθητικές επιλογές των ταινιών: από τους κλειστούς χώρους και το μονοπρόσωπο δράμα του Talk Radio, στους ανοιχτούς χώρους και το μεγάλο πλήθος χαρακτήρων του Platoon και του JFK, από τις συμβατικές δραματουργικές δομές του Wall Street στην αρκετά καινοτόμα αφηγηματική σύνθεση (για τα πλαίσια του χολιγουντιανού σινεμά) του JFK, από την περιγραφή της ηθική και της δυναμικής της κλειστής ομάδας (Platoon) στη γεμάτη ηθικές ανησυχίες απεικόνιση της αστικής τάξης (Wall Street), από την "πολιτική άποψη" του JFK στο απολιτικό του The Doors: υπάρχει μια υπερκινητικότητα, μία διαρκή και ατέρμονη κίνηση, που κρύβεται σαν προσωπική στάση ζωής πίσω από τον πληθωρισμό των επιλογών.
Υπερκινητικότητα που στήνεται γύρω από την απόφαση του σκηνοθέτη να αναμετρηθεί με ένα πλήθος από θεματικές και αισθητικές που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα του σημερινού χολιγουντιανού σινεμά. Βιογραφίες και δράματα, Ιστορία και ιστορίες, η πραγματικότητα και οι μύθοι της: πίσω από το διαφορετικό των επιλογών ανιχνεύεται ένας ισχυρός πυρήνας που επιτρέπει το χαρακτηρισμό του "δημιουργού με έμμονες ιδέες". Είναι η αεικίνητη,υπερκινητική κάμερα -ανήσυχη και δραστήρια-, οι νευρικές κινήσεις της και το γεμάτο εσωτερική ένταση μοντάζ, καθώς προσπαθεί να περιγράψει το χώρο και να ορίσει τα πρόσωπα. Είναι, την ίδια στιγμή, οι ήρωες που βιώνουν τη δραματική πλευρά του αμερικάνικου ονείρου και το χάσιμο της αθωότητας τους. Είναι η αφήγηση, που παρακολουθεί την πορεία του κεντρικού ήρωα, καθώς διασχίζει το διάχυτο κυνισμό του χώρου και τις συμπληγάδες της ηθικής έκπτωσης, καθώς χάνει σιγά -σιγά τις αυταπάτες του, όταν ανακαλύπτει τα όρια και τις σκοτεινές όψεις του αμερικανικού ονείρου (Born on the 4th of July). Μέσα στις -γεμάτες έντονες δραματικές κορυφώσεις- μυθοπλασίες και το διάχυτο μελοδραματισμό (που συχνά τις συνοδεύει) αναδύεται ο παραλογισμός του αμερικάνικου ονείρου (Platoon), αποκαλύπτεται το ζωτικό του ψεύδος (JFK), ανιχνεύεται το ηθικό του έλλειμμα (Wall Street), εκτίθεται η παραίσθηση του (Doors).
Ας μην θεωρηθούν τα προηγούμενα, ότι ορίζουν έναν σκηνοθέτη αμφισβητία του αμερικάνικου πολιτιστικού μοντέλου. Ο Oliver Stone διαθέτει την αισιοδοξία και την ελπίδα ενός ανθρώπου του συστήματος: στέκεται κριτικά απέναντι του, αλλά και την ίδια στιγμή προσδοκά την αλλαγή του. Υπάρχει ένας ηθικός λόγος πάνω στο μύθο, καθώς αφηγείται τις προσωπικές του εκδοχές για την Ιστορία ή την ανέλιξη των ιστοριών του. Ένας ηθικός λόγος, που αντιμετωπίζει την πραγματικότητα μέσα από το δίπολο Καλό-Κακό. Αυτό όμως που διαχωρίζει τον Oliver Stone από το υπόλοιπο Χολιγουντιανό σινεμά είναι μια προσπάθεια να ορισθεί ξανά το Καλό, μέσα όμως από μία συχνά πολιτική "φιλελεύθερη" ανάγνωση του μύθου. Η ανάγνωση του δίπολου Καλό-Κακό και η αντίστοιχη ερμηνεία της κάθε μυθοπλασίας χαρακτηρίζεται από μια "φιλελεύθερη" πολιτική αντίληψη -πολύ κοντά στο λαϊκισμό (2) - και εμφανίζεται ως δεσπόζουσα τόσο στην απεικόνιση του κόσμου (Salvador) όσο και στη σχεδίαση των χαρακτήρων (Talk Radio). Για τον Oliver Stone, το Κακό έχει πολιτική τοποθέτηση, και αυτή είναι συντηρητική (για το πολιτικό φάσμα των ΗΠΑ). Όλα τα προηγούμενα οδηγούν στον χαρακτηρισμό του Oliver Stone ως "πολιτικού" σκηνοθέτη, κατά αναλογία του Κώστα Γαβρά, και φυσικά για τα στενά πλαίσια της αμερικάνικης πολιτικής κουλτούρας και του χολιγουντιανού σινεμά...

Δημήτρης Μπάμπας
Θεσσαλονίκη, Απρίλιος 1994

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1 Πριν την πρώτη του πετυχημένη ταινία (έχει προηγηθεί το Hand -1981), ο σκηνοθέτης έχει μια αξιόλογη παρουσία σαν σεναριογράφος, σε αρκετές ταινίες του πρώτου μισού της δεκαετίας του 80. Οι τίτλοι ενδεικτικοί αλλά χαρακτηριστικοί: Conan The Barbarian, Scarface, Year of the Dragon κ.α.
2 Χαρακτηριστική η ενσυνείδητη ανάμειξη του πραγματικού με το επινοημένο για να εκμαιευτεί το πολιτικό συμπέρασμα στο JFK.