Συνεπής εκπρόσωπος του σουρεαλισμού στο χώρο του κινηματογράφου, ο Luis Buñuel υπήρξε ένας σκηνοθέτης αιρετικός και προκλητικός.
Μετέφερε στο χώρο του κινηματογράφου κάτι από το πνεύμα και τον τόνο αυτού του σημαντικού καλλιτεχνικού κινήματος των αρχών του αιώνα. Όχι μόνο στις πρώτες του καθαρά σουρεαλιστικές ταινίες -Un Chien andalou (1928), L' Age d'or (1930)-, αλλά και αργότερα, όταν εντάχθηκε στην κινηματογραφική βιομηχανία, μετανάστης ων στο Μεξικό. Και πολύ περισσότερο στην τελευταία του "καλλιτεχνική" του περίοδο, όταν πλέον είχε επιστρέψει στην Ευρώπη.
Γεννημένος στην Ισπανία, στην αυγή του προηγούμενου του αιώνα, ο Luis Buñuel από νεαρή ηλικία έκανε τις επιλογές του. Αρνήθηκε τον κυρίαρχο λόγο που επικρατούσε στη γενέθλια χώρα του -δηλαδή τον καθολικισμό-, αντιστάθηκε στο συντηρητισμό και τον κομφορμισμό, πολέμησε την πολιτισμική καθυστέρηση. Έζησε τα χρόνια της νεότητας του στο Παρίσι του μεσοπολέμου και διαμορφώθηκε από το κλίμα της avant-garde, από την ατμόσφαιρα ελευθερίας, από τις πρωτοπορίες που τότε αναδυόταν. Συναναστράφηκε ορισμένα από τα πιο λαμπρά πνεύματα της εποχής -φίλος των Salvador Dali και Federico Garcia Lorca - και επέλεξε, με χαρακτηριστική άνεση, στη διάρκεια του Ισπανικού Εμφύλιου, την πλευρά των δημοκρατικών δυνάμεων.
Οι δύο πρώτες του ταινίες Un Chien andalou (1928, Ανδαλουσιανός Σκύλος), L' Age d'or (1930, Χρυσή Εποχή), θεωρήθηκαν ως κατά μέτωπο επιθέσεις στα "χρηστά ήθη" της εποχής και ανάλογα αντιμετωπίστηκαν από τους συντηρητικούς κύκλους της εποχής. Ταινίες που εφαρμόζουν στον κινηματογράφο τις αρχές του σουρεαλισμού, αυτές οι δύο ταινίες διακρίνονται για τα ονειρικά χαρακτηριστικά τους, αλλά και για τις αιρετικές και προκλητικές τους εικόνες. Οι αναζητήσεις -τόσο στο θέμα όσο και στη μορφή- που συναντάμε στις εικόνες τους διατηρούν ακόμα και σήμερα αναλλοίωτο τον πρωτοποριακό τους χαρακτήρα. Εξαιρετικό δείγμα εθνογραφικού κινηματογράφου αποτελεί η επόμενη του ταινία, το Las Hurdes (1932), ένα ντοκιμαντέρ για μια καθυστερημένη περιοχή της πατρίδας του.
Η ήττα των δημοκρατικών δυνάμεων στην Ισπανία οδήγησε τον Luis Bunuel -μετά από ολιγόχρονη παραμονή στις ΗΠΑ-, στο Μεξικό. Εκεί η μικρή του εμπειρία (είχε ήδη γυρίσει 3 ταινίες) αλλά και προϋπηρεσία του στα αμερικάνικα στούντιο, ως υπεύθυνου μεταγλώττισης, δεν άργησαν να τον οδηγήσουν στην σκηνοθεσία -σε επαγγελματική πλέον βάση. Εντάχθηκε στον εμπορικό κινηματογράφο του Μεξικού και γύρισε ταινίες, στις οποίες ο θεατής, πίσω από την συμβατικότητα του θέματος, μπορεί να διακρίνει ένα προσωπικό ύφος. Αυτή η σκηνοθετική του περίοδος -η "μεξικάνικη", όπως αποκαλείται- αποτελεί για πολλούς κριτικούς και την καλύτερη φάση της μακράς καριέρας του.
Ενταγμένος μέσα στις δομές μιας κινηματογραφικής βιομηχανίας και περιορισμένος από τις συμβάσεις της, ο Luis Buñuel δημιούργησε ένα σκηνοθετικό λόγο υπαινικτικό και πλάγιο -έναν λόγο ο οποίος ήταν γεμάτος μεταφορές, ένα λόγο που υπαινισσόταν παρά δήλωνε ξεκάθαρα. Στις ταινίες αυτής της περιόδου είναι ξεκάθαρη -στον πυρήνα της δραματικής πλοκής, τόσο η αντιεκκλησιαστική και αντιεξουσιαστική οπτική, όσο και η προσωπική φιλοσοφία του σκηνοθέτη. Σε ταινίες όπως Los olvidados (1950), Robinson Crusoe (1952), El (1952), Abismos de Pasion (1953), Ensayo de un crimen (1955), η κυρίαρχη σύγκρουση που διατρέχει τη δραματική πλοκή είναι ανάμεσα στον κόσμο των ενστίκτων και της επιθυμίας και στον κόσμο των συμβάσεων. Ήταν στην περίοδο αυτή που διαμορφώθηκε το σκηνοθετικό ύφος του και ήταν αυτές οι ταινίες που επέτρεψαν στον Luis Bunuel να επεξεργαστεί θέματα με τα οποία αργότερα -και πιο αναλυτικά - θα ασχολούνταν ξανά.
Στον κινηματογραφικό κόσμο του Luis Buñuel υπάρχουν δύο πόλοι: από την μια πλευρά υπάρχει η φύση και ο κόσμος της, η σεξουαλική ορμή και τα αρχέγονα ένστικτα του ανθρώπου και απέναντι υπάρχει ο πολιτισμός και ο νόμος (η εκκλησία, η εξουσία). Οι ήρωες του (κυρίως οι ανδρικοί χαρακτήρες) πολλές φορές βρίσκονται παγιδευμένοι μέσα σ' αυτό το δίπολο και αδυνατούν να διεκδικήσουν την ελευθερία τους. Ο Luis Buñuel πιστεύει στην απόλυτη ελευθερία του ατόμου, αγωνίζεται για την απελευθέρωσή του από τα δεσμά που ο σύγχρονος πολιτισμός έχει επιβάλλει στον άνθρωπο.
Η επιστροφή του στην Ευρώπη θα στρέψει το σκηνοθέτη σ' ένα πιο "καλλιτεχνικό" κινηματογράφο, καθώς απελευθερώνεται πλέον από τους περιορισμούς της βιομηχανίας. Ταινίες όπως Belle de jour (1967), La Voie lactee (1969), Tristana (1970), Le Charme discret de la bourgeoisie (1973), Le Fantome de la liberte (1974), Cet obscur objet du desir (1977), θα συστήσουν τον Luis Bunuel σ' ένα ευρύτερο κοινό και θα του προσφέρουν το κύρος ενός σκηνοθέτη- δημιουργού. Στις ταινίες αυτής της περιόδου, ο θεατής πολλές φορές μπορεί να διακρίνει έναν πληθωρικό συμβολισμό -σήμα κατατεθέν του σκηνοθέτη.
Η σκηνοθετική διαδρομή του Luis Buñuel χαρακτηρίζεται από μια συνέπεια. Στη μακρά διαδρομή του χρόνου διαμόρφωσε ένα τελείως προσωπικό κώδικα ηθικής και ένα ανάλογο ύφος. Σ' αυτό το ύφος και αυτόν τον κώδικα ηθικής ο Luis Buñuel έμεινε πιστός μέχρι το τέλος. Η αιρετική σκηνοθετική του οπτική, η αντισυμβατικότητα του, η αντίστασή του απέναντι στον κομφορμισμό και η εμμονή του σε αξίες όπως η απόλυτη ελευθερία του ατόμου, αποτελούν την εξαιρετική και μοναδική συνεισφορά του Luis Bunuel στον παγκόσμιο κινηματογράφο.
Δημήτρης Μπάμπας
