του Martin Scorsese

Η σταδιοδρομία του Jules Dassin (Ζυλ Ντασέν) υπήρξε, θα ‘λεγα εκπληκτική. Ένας πραγματικά διεθνής σκηνοθέτης που οδηγήθηκε στην εξορία από το «Κυνήγι των Μαγισσών» της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών, γύρω στις αρχές της δεκαετίας του ’50, και κατόρθωσε να κάνει κινηματογράφο στην Αγγλία, τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ελλάδα, με φιλμ που μεταξύ τους δεν έχουν τίποτα κοινό, όπως για παράδειγμα το Η Νύχτα και η Πόλη (Night and The City) και το Ποτέ την Κυριακή.
Ο Ντασέν κατόρθωσε να συνδυάσει την παραδοσιακή αφηγηματικότητα του κινηματογράφου του Χόλιγουντ με το οπτικό στιλ του ευρωπαϊκού κινηματογράφου.
Προσωπικά θαυμάζω τα φιλμ νουάρ που γύρισε στα τέλη της δεκαετίας του ’40: Ο Δήμιος των Κολασμένων (Brute Force), Η Γυμνή Πόλη (The Naked City) και Άνθρωποι του Αίματος (Thieves’ Highway). Τα μοτίβα του –η απόγνωση και η διαφθορά της μεταπολεμικής κοινωνίας, οι ψυχολογικές μεταπτώσεις των χαρακτήρων του, η οργή και η βαρβαρότητα ενός εχθρικού περιβάλλοντος –εντάσσουν αυτές τις ταινίες, υπό μυθική κλίμακα, στη μάχη του Καλού με το Κακό. Το ντοκυμαντερίστικο ύφος του, η χρήση φυσικών χώρων και η εμμονή του στα αστικά τοπία, άσκησαν πολύ μεγάλη επιρροή σ’ έναν σημαντικό αριθμό κινηματογραφικών δημιουργών.

Όμως, το φιλμ του που επηρέασε εμένα περισσότερο από κάθε άλλο, ήταν το Η Νύχτα και η Πόλη (Night and The City), ιδίως σε ότι αφορά το «φόντο» των Κακόφημων Δρόμων (Mean Streets). Ο Ρίτσαρντ Ουίντμαρκ υποδύεται έναν κατατρεγμένο, έναν φουκαρά μικροαπατεώνα που τρέχει όλη νύχτα, που τρέχει μες στους σκοτεινούς, επικίνδυνους δρόμους, πανικοβλημένος, απελπισμένος –όπως ο Τσάρλι στους Κακόφημους Δρόμους. Και οδηγείται στην καταστροφή, όπως ο Τσάρλι: με το σημάδι της καταδίκης χαραγμένο στο πρόσωπο του. Οι δύο πανίσχυρες δυνάμεις με τις οποίες πρέπει να τα βγάλει πέρα, καταλήγουν αναπόφευκτα να τον συντρίψουν.
Ένα άλλο από τα αγαπημένα μου φιλμ του Ντασέν είναι το Ριφιφί (Du Rififi Chez Les Hommes). Μέσα στην παράδοση του γαλλικού policier μυθιστορήματος, ο Ντασέν δημιουργεί κάτι σαν αρχέτυπο για ένα ολόκληρο κινηματογραφικό είδος. Ο τρόπος που χρησιμοποίησε ένα μουσικό λάιτ- μοτίβ για να δημιουργήσει ύφος και ατμόσφαιρα, ήταν επαναστατικός. Η σεκάνς της ληστείας- εντελώς βουβή, εκτός από κάποιους σποραδικός φυσικούς ήχους- είναι πλέον μια από τις κλασικές του σασπένς.
Εξακολουθώ να βλέπω ταινίες του Ζυλ Ντασέν. Τις θεωρώ πηγή έμπνευσης καθώς και απόλαυσης και όποτε βρίσκω ευκαιρία, κάνω ότι μπορώ για να τις επισημάνω σε νεότερους θιασώτες και δημιουργούς του κινηματογράφου.

7 Οκτωβρίου 1993

(δημοσιεύτηκε στην έκδοση Jules Dassin του 34ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, 1993 επιμέλεια Αχιλλέας Κυριακίδης)