(με αφορμή μια έκθεση)

Πενήντα χρόνια μετά το θάνατό του και οι τιμητικές εκδηλώσεις στη μνήμη του Sacha Guitry μοιάζουν όχι μόνο αυτονόητες αλλά και επιβαλλόμενες. Πρόσωπο- θρύλος στο χώρο των γαλλικών γραμμάτων, λαμπερός εκπρόσωπος της “vie parisienne”, ο Sacha Sacha Guitry επανέρχεται στο προσκήνιο μ’ ένα τρόπο ιδιαίτερα εντυπωσιακό: η παρισινή La Cinematheque Francaise επισημαίνει τη σημασία του έργου του μέσα από μια έκθεση αφιερωμένη στη ζωή του, συνοδευόμενη από μια ρετροσπεκτίβα των ταινιών του και από την έκδοση μιας ογκώδους μονογραφίας.
Γεννημένος το 1885 στην Αγία Πετρούπολη, ο Sacha Guitry εξ’ αρχής βρέθηκε σ’ ένα καλλιτεχνικό περιβάλλον. Σε ηλικία 5 χρονών θα παρουσιαστεί μπροστά στον Τσάρο ως ηθοποιός, ενώ στην ηλικία των 17 εμφανίζεται στη γαλλική θεατρική σκηνή ως συγγραφέας μιας κωμωδίας (συνολικά έγραψε πάνω από 120 θεατρικά έργα). Μεγάλωσε υπό τη δυναστική παρουσία του πατέρα του, του θεατράνθρωπου Lucien Guitry, και οι οικογενειακές συναναστροφές –μεταξύ άλλων οι Sarah Bernhardt (η πνευματική του μητέρα), Claude Monet, Auguste Rodin, Jean Cocteau, Colette- τον σημάδεψαν με τον πιο καθοριστικό τρόπο. Αντιμέτωπος με τα “monstres sacres” της γαλλικής Belle Epoque, ο Sacha Guitry θα απεικονίσει σε σκίτσα που χαρακτηρίζονται από μια λιτή γραμμή τις μορφές τους, ενώ το 1914 σε μια 22λεπτη ταινία με τον τίτλο Ceux de chez nous, -ανεκτίμητο ντοκουμέντο μιας ολόκληρης εποχής- καταγράφει κάποια απ’ αυτά τα πρόσωπα: τον Piere Auguste Renoir με τα χέρια παραμορφωμένα από την αρθρίτιδα να ζωγραφίζει, τον Claude Monet μέσα στον κήπο του, τον Anatole France ενώ τακτοποιεί τη βιβλιοθήκη του, τον Octave Mirbeau, τον Auguste Rodin. Αυτή υπήρξε η αφετηρία της κινηματογραφικής του διαδρομής του, η οποία όμως θα συνεχιστεί αρκετά αργότερα, το 1935. Μέχρι τότε ο Sacha Guitry θα περιπλανηθεί μέσα στο σύμπαν της καλλιτεχνικής δημιουργίας, εστιάζοντας κυρίως στο θέατρο.
Η έκθεση αξιοποιεί τα τεκμήρια της ζωής του -σκίτσα, αλληλογραφία, αποκόμματα από κριτικές, αποσπάσματα από τις ταινίες, ηχητικά αποσπάσματα από το ραδιόφωνο, προγράμματα των θεατρικών παραστάσεων κ.λπ.- για να αφηγηθεί μια ιστορία μιας πλούσιας σε εμπειρίες ζωής: Η διαμόρφωση, ο ηθοποιός Guitry, οι οικογένειες των καλλιτεχνών (ménages d’ artistes) με αναφορά στη περίπλοκη σχέση με τον πατέρα του (η πρώτη του σύζυγος υπήρξε η Yvonne Printemps ερωμένη του πατέρα του), ο συγγραφέας Guitry, η σχέση του με την πολιτική, το σινεμά και τέλος ο συλλέκτης Guitry (μέσα στη προσωπική του συλλογή βρίσκουμε έργα των Degas, Renoir, Monet, Cezanne, χειρόγραφα του Flaubert). Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην προσωπική ζωή του αφού υπήρξε η ενσάρκωση του “bon goût français”: Ακριβά αυτοκίνητα, πολυτελή ξενοδοχεία και εστιατόρια, ωραίες γυναίκες (θα παντρευτεί πέντε φορές). Το “Look Guitry” σημειώνουν οι επιμελητές υπήρξε μια διασταύρωση του μοντέρνου και της μόδας του 18ου αιώνα. Μια σκιά υπάρχει σ’ αυτή τη μακρά διαδρομή: μεσούσης της γερμανική κατοχής θα εκδώσει ένα πολυτελή τόμο αφιερωμένο στη γαλλική ιστορία. Ο τίτλος «De 1429 a 1942 ou De Jeanne d’Arc a Philippe Petain» και οι συνειρμοί προφανείς και εύλογοι. Στην απελευθέρωση, μετά από δίμηνη φυλάκιση, θα αφεθεί ελεύθερος αφού κανένα ενοχοποιητικό στοιχείο δεν βρέθηκε.
Στον κινηματογράφο είναι κυρίως οι ταινίες Le Roman d'un tricheur (1936), Les Perles de la couronne (1937) που συγκεντρώνουν την προσοχή μέσα από ένα σώμα 32 ταινιών. Θεωρούμενος από κάποιο κριτικό, σίγουρα με κάποιο τόνο υπερβολής, ως ο «πατέρας του μοντέρνου σινεμά»,ο Sacha Guitry υπήρξε ένας αληθινός auteur: σκηνοθέτης, σεναριογράφος, ηθοποιός, τέλος ο πραγματικός δημιουργός της ταινίας. Οι ταινίες του –συγγενείς ως προς το ύφος ή το θέμα μ’ αυτές των Orson Welles, Preston Sturges, Ernst Lubitsch- είναι πνευματώδεις και λαμπερές, διαθέτουν μια γλυκύτητα που στη δεκαετία του 50 μετατρέπεται σ’ ένα τόνο σκοτεινό. Το ύφος του είναι «μια μαγική συγχώνευση θεάτρου και κινηματογράφου, πραγματικότητας και ψευδαίσθησης». Ο Francois Truffaut, ένας από τους φανατικούς υπερασπιστές του, μαζί με τους Alain Resnais, Chris Marker, σημειώνει: «Πάντα τον απασχολούν οι παραδοξότητες της ζωής και ακριβώς επειδή η ζωή είναι γεμάτη παραδοξότητες, ο Sacha Guitry είναι ένας ρεαλιστής σκηνοθέτης».
Πέρα από την ενασχόληση του με το θέατρο και τον κινηματογράφο ο Sacha Guitry θα ασχοληθεί παράλληλα και με το ραδιόφωνο, τη δημοσιογραφία (η έκθεση παρουσιάζει σχέδια του για την έκδοση περιοδικών και εφημερίδων), τη διαφήμιση, και τέλος τηn τηλεόραση: Ο Sacha Guitry υπήρξε ένας άνθρωπος των Μέσων του 20ου αιώνα. Όπως σημειώνουν οι επιμελητές της έκθεσης Noëlle Giret και Noël Herpe, πίσω απ’ αυτή τη φαινομενικά άτακτη και σχεδόν χαοτική ενασχόληση με κάθε μέσο κρυβόταν πάντα η σαγήνη και νοσταλγία της θεατρικής πράξης: «χρησιμοποιώντας τις σύγχρονες μορφές επικοινωνίας προσπάθησε να συλλάβει κάτι από το εφήμερο της θεατρικής πράξης».

Δημήτρης Μπάμπας

(* Η έκθεση στη La Cinematheque Francaise (51 rue de Bercy, Παρίσι) ολοκληρώθηκε στις 18 Φεβρουάριου 2008)