του Shigehiko Hasumi

(…) Ενώ πολλά έχουν ειπωθεί για τις γυναίκες στις ταινίες του Kenji Mizoguchi ή του Miko Naruse, οι συζητήσεις για τις γυναίκες του Όζου/ Ozu είναι πολύ πιο σπάνιες: τίποτε δεν έχει λεχθεί για την οργή και το θυμό τους. Πιθανώς αυτή η παράλειψη να οφείλεται στο γεγονός ότι στις αναμνήσεις των περισσοτέρων οι ταινίες του Όζου διαμορφώνονται από τον πανταχού παρόντα πατέρα, ειδικότερα στις ταινίες που πρωταγωνιστεί ο θρυλικός ηθοποιός Chishu Ryu.
(…) Οι ιστορίες των τελευταίων ταινιών του Όζου συχνά συνοψίζονται στα ακόλουθα: η θλίψη ενός χήρου καθώς παντρεύει την κόρη του. Όμως λίγοι φαίνεται να έχουν αναγνωρίσει ότι σ’ αυτές τις ιστορίες, υποσυνείδητα, καταπιέζεται η θλίψη που φυσιολογικά αισθάνονται οι θυγατέρες, όταν αυτές τις παντρεύουν οι χήροι πατεράδες τους.
(…) Στα σενάρια δεν υπάρχει καμιά ένδειξη των γυναικών να οργίζονται. Ωστόσο στις ταινίες, ειδικά στις τελευταίες, βρίσκουμε πολλές περιπτώσεις γυναικών -και παντρεμένων και ελεύθερων-, να προβαίνουν σε χειρονομίες θυμού και οργής. Εκφράζουν τη συναισθηματική τους αντίδραση όχι υψώνοντας τον τόνο της φωνής τους ή αλλάζοντας έκφραση το πρόσωπο τους –παρά μόνο με την αντίδραση του σώματος. Και αυτό που χρειάζεται γι’ αυτές τις χειρονομίες δεν είναι κάτι παραπάνω από ένα συνηθισμένο κομμάτι υφάσματος -μια πετσέτα ή ένα φουλάρι. Όταν βλέπω αυτά τα αντικείμενα στα χέρια μιας νεαρής γυναίκας του Όζου, προκαλείται μέσα μου ένταση από την προσδοκία ότι η οθόνη σύντομα θα αντηχήσει από το θυμό και την οργή της: όπως συμβαίνει στις ταινίες An Autumn After noon (1962), The End of the Summer (1961) Και Tokyo Twilight(1957).
(…) Είναι φυσιολογικό φυσικά για μια γυναίκα που σιδερώνει να φορά μια πετσέτα γύρω από τον λαιμό της ή μια γυναίκα που περπατά στο κρύο να φορά ένα φουλάρι. Το ζήτημα δεν είναι η πετσέτα ή το φουλάρι από μόνο του, αλλά η κατευθείαν καταγραφή από την κάμερα της χειρονομίας της νεαρής γυναίκας, όταν το τραβά ξαφνικά από το λαιμό της. Για τον Όζου αυτή η χειρονομία εκφράζει το θυμό και την οργή της θυγατέρας.
(…) Το αντικείμενο της γυναικείας οργής δεν είναι μόνο οι πατεράδες τους. Η χειρονομία της αγανάκτησης επαναλαμβάνεται με την ίδια ταχύτητα μπροστά στη μητέρα και τον σύζυγο.
(…) Όπως οι ανέκφραστες νεαρές γυναίκες δείχνουν τη δυσπιστία τους προς τον πατέρα και τη μητέρα μέσα από τις χειρονομίες τους, έτσι και η νεαρή σύζυγος στο Early Spring δείχνει τη δυσπιστία της προς τον σύζυγο της, ο οποίος έχει σχέση με μια ανύπαντρη γυναίκα. Ο Όζου έβαλε, στην αρχή της σκηνής, την πετσέτα στο λαιμό της ηρωίδας, με την πρόθεση να κινηματογραφήσει στην κρίσιμη στιγμή την αναπόφευκτη αφαίρεση της.
Η πράξη της αφαίρεσης της πετσέτας ή του φουλαριού από τον λαιμό είναι πολύ σύντομη και ίσως μπορεί να ξεφύγει από την προσοχή του θεατή, όμως ως μια τέτοια χειρονομία παίζει ένα σημαντικό ρόλο αφού δημιουργεί ένταση στη σκηνή. Σ’ αυτή την οπτική έκφραση δυσπιστίας, που αποδίδεται όχι συναισθηματικά μέσω λέξεων ή εκφράσεων του προσώπου αλλά με μια στιγμιαία, ανέκφραστη κίνηση βλέπω τον μοντερνισμό της mise en scene του Όζου.
Αυτό το στιγμιότυπο είναι μια μικρή λεπτομέρεια χωρίς καμιά αφηγηματική σημασία. Ωστόσο, από την σκοπιά της θεματικής, η επανάληψη της ασκεί μια λειτουργία που δεν μπορεί να αγνοηθεί. Γίνεται έτσι κατανοητό  ότι σε πολλές σκηνές στις ταινίες του Όζου προκαλούνται εντάσεις από τη γυναικεία οργή, όταν πετιούνται κάτω διάφορα καθημερινά αντικείμενα -όχι μόνο πετσέτες.
Για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τα παραπάνω θα πρέπει πρώτα να κοιτάξουμε στο πως οι γυναίκες εκτελούν μια χειρονομία, που είναι αντίθετη με το πέταμα- ειδικότερα το να μαζέψουν κάτι, από κάτω. Όπως πολλοί γνωρίζουν ένας από τους ρόλους της νοικοκυράς στις ταινίες του Όζου είναι να βοηθούν τον σύζυγο να αλλάζει ρούχα, μετά την επιστροφή στο σπίτι από τη δουλειά. Είναι χαρακτηριστικό του Όζου ότι ο σύζυγος δεν δίνει το σακάκι ή το πουκάμισο στη σύζυγο του, αλλά αντίθετα το ρίχνει στο tatami. Η σύζυγος σκύβει και με χάρη το σηκώνει. Ενώ ο Όζου φαίνεται ότι το απολαμβάνει να βάζει τις ηθοποιούς του να κάνουν αυτή τη χειρονομία -στους άνδρες ηθοποιούς δεν επιτρέπεται να μαζεύουν αντικείμενα με χάρη.
Θα ήταν λάθος να ερμηνεύσουμε ότι αυτές τις χειρονομίες απεικονίζουν τη γεμάτη αδιαφορία αγένεια του συζύγου ή την παθητική υποτακτικότητα της συζύγου στο γιαπωνέζικο νοικοκυριό: ο Όζου σαφώς υπερβάλλει.
(…) Η κίνηση της ηθοποιού να σκύψει και να μαζέψει το μαντίλι είναι γεμάτη χάρη. Η φωτεινότητα της γυναίκας και η ευκινησία της κίνησης με σαφήνεια υποδεικνύουν  την υπεροχή της συζύγου: οι γυναίκες του Όζου είναι ειδικές στο να μαζεύουν.
(…) Κατά συνέπεια, σύμφωνα με τη λογική των χειρονομιών του Όζου, το αντίθετο της κίνησης μαζέματος πρέπει να εκφράζει θυμό και οργή. Συχνά, στις ταινίες τον Όζου, έρχεται μια στιγμή στην οποία μια γυναίκα ξαφνικά πετά κάτω κάτι που κρατά: σχεδόν σ’ όλες τις περιπτώσεις αυτό που πέφτει στο πάτωμα είναι ρούχο. Οι στιγμιαίες χειρονομίες αγανάκτησης που απεικονίζονται σ’ αυτές τις ταινίες στην συνέχεια γίνονται θυμός και οργή που εκφράζεται μέσω του λόγου και των εκφράσεων του προσώπου όπως στο Late Autumn.

(αποσπάσματα από κείμενο που δημοσιεύθηκε στο διαδικτιακό κινηματογραφικό περιοδικό Rouge. Απόδοση Δημήτρης Μπάμπας)