bellocc6.jpg

Μέσα στο έργο του Marco Bellocchio κυριαρχούν οι απόηχοι των ταραγμένων χρόνων της δεκαετίας του 60 & 70: Η πολιτική (και πως αυτή επιδρά στα άτομα), η ψυχανάλυση και η αντι-ψυχιατρική, η σεξουαλική επανάσταση, η εξέγερση ενάντια στην οικογένεια και την εκκλησία (τους στυλοβάτες του αστικού κράτους). "Οι αιώνιες αγάπές του", επισημαίνει σ' ένα κείμενο του ο Bernard Beloliel είναι "ψυχανάλυση και πολιτική, φαντασία και ιδεολογία, διανόησης και επαναστατημένο ένστικτο, ενδοσκόπηση και παγανιστική ζωτικότητα". Οι εικόνες των ταινιών του φέρουν τα στίγματα από τις ιδέες και τις αγωνίες της αναταραχής. Ακόμα και όταν οι καιροί αλλάξουν -στις δεκαετίες του 80, 90 και σήμερα- η οπτική του Marco Bellocchio θα παραμείνει η ίδια, και ο προσανατολισμός του σταθερός, και ο πυρήνας της προβληματικής του -παρόλη τη θεματική πολυμορφία- ανέπαφος από εξωτερικές επιδράσεις. Όπως σημειώνει ο Βασίλης Ραφαηλίδης σε μια κριτική του, "Μόνιμο θέμα της προβληματικής του Μπελόκιο είναι η φορμαλιστική αστική ηθική, οι επιπτώσεις της πάνω σε μια νεολαία που ψάχνει τον δρόμο και η διερεύνηση των δυνατοτήτων μιας πιθανής ριζικής κοινωνικής αλλαγής κάτω από την πίεση του καθολικισμού και τον τρομακτικό έλεγχο που ασκούν οι πάσης φύσεως "πατεράδες"".
bellocc5.jpg
Το σινεμά του Marco Bellocchio -ακόμα και όταν διασκευάζει κλασικά έργα του θεάτρου ή της λογοτεχνίας- μιλά για την ανατροπή, για την αποκάλυψη του ψέματος, για την αλλαγή της κοινωνίας ως προϋπόθεση για την ελευθερία και την ευτυχία του ατόμου. Οι ήρωες των ταινιών του, είτε εξεγείρονται ενάντια στο κλίμα ασφυξίας ή καταπίεσης που τους περιβάλλει, είτε σιγά-σιγά φθάνουν σε κάποιου είδους αυτογνωσία, κατακτώντας έτσι την ελευθερία τους. "Η μεγάλη δύναμη του Bellocchio έγκειται στην ικανότητα του να παραμένει προσκολλημένος στους ήρωές του, δημιουργώντας παράλληλα ένα κοινωνικό και πολιτικό φόντο που βαραίνει ως πέτρα. Ο κόσμος είναι που χρειάζεται θεραπεία, η κοινωνία είναι αυτή που πρέπει να μεταρρυθμιστεί ολοταχώς", επισημαίνει σε μια κριτική του ο Γάλλος Frederic Bonnaud. Ο Bellocchio περισσότερο εστιάζει στην ψυχολογία των κεντρικών προσώπων -που συχνά βρίσκονται σε κατάσταση πολιορκίας- παρά στις συγκρούσεις της δραματικής πλοκής (δηλαδή στις συνθήκες που προκαλούν την κατάσταση πολιορκίας). Οικοδομεί το σκηνοθετικό του ύφος πάνω στο υπονοούμενο, στο ευμετάβλητο, στο διφορούμενο. Σκηνοθετεί την ταραχή, την απουσία ισορροπίας (προσωπικής και κοινωνικής), τις στιγμές πριν την έκρηξη.
Ο Marco Bellocchio γεννήθηκε το 1939 στην Piaccenza, και η πρώτη εκπαίδευση που έλαβε ήταν θρησκευτική -κάτι που κάνει ιδιαίτερα σημαντικό τον αντιθρησκευτικό χαρακτήρα του έργου του. Σπούδασε φιλοσοφία, γράφτηκε στη Ακαδημία Δραματικής Τέχνης του Μιλάνου και τέλος σπούδασε σκηνοθεσία στο περίφημο Centro Sperimentale di Cinematografia στην Ρώμη. Η πρώτη ταινία με τίτλο I pugni di tasca (1965) σημάδεψε την καριέρα του, ρίχνοντας βαρία την σκιά της σ' όλη την σκηνοθετική του διαδρομή: Θεωρείται, όχι άδικα μαζί με το Ossesione του Antonioni, ως ένα από τα σημαντικότερα πρώτα έργα σκηνοθετών στην ιστορία του Ιταλικού κινηματογράφου. Βραβευμένη στο Φεστιβάλ του Λοκάρνο, η ταινία αφηγείται την κατάρρευση της αστικής οικογένειας παρακολουθώντας ένα νεαρό επιληπτικό. Απομακρυνόμενος από την νεορεαλιστική παράδοση ο Bellochio, εναλλάσσει τα τραγικά στοιχεία με τα κωμικά δημιουργώντας μία ανεπανάληπτη ταινία.
bellocc4.jpg
Με την ταινία Nel nome del padre (1971) o Bellocchio έγινε γνωστός στην Ελλάδα: εδώ αφηγείται την εξέγερση των νεαρών σπουδαστών μιας εκκλησιαστικής σχολής. Οι αυτοβιογραφικοί απόηχοι χαρακτηρίζουν την ταινία (ο Bellocchio σπούδασε σε εκκλησιαστική σχολή) και η επίθεση ενάντια στην εκκλησία αποτελούν του δύο πόλους της σκηνοθεσίας.
Το Diavolo in Corpo (1986) είναι μια άλλη γνωστή στην Ελλάδα ταινία του σκηνοθέτη. Βασίζεται σ' ένα μυθιστόρημα του Γάλλου Radiguet που γράφτηκε το 1921. Είναι προσαρμοσμένο στο τότε πολιτικό της εποχής (δίκες μελών των ένοπλων οργανώσεων) και επικεντρώνεται στην διφορούμενη προσωπικότητα μιας νεαρής γυναίκας και στην γεμάτη ερωτικό πάθος σχέση της μ' ένα νεαρό άνδρα. Η La Condanna (1991) βραβεύτηκε με την Αργυρή Αρκτο του Φεστιβάλ Βερολίνου και ασχολείται με τις περιπλοκές εκφάνσεις της γυναικείας σεξουαλικότητας και τις απρόοπτες εκδοχές που μπορεί να λάβει η πάλη των δύο φύλων.
Η ταινία Il principe di Homburg (1997) είναι μια διασκευή του γνωστού θεατρικού έργου του Heinrch von Kleist. Κεντρικός χαρακτήρας αυτής της ταινίας εποχής είναι ένας νεαρός πρίγκιπας που εξεγείρεται ενάντια στην εξουσία και στους άγραφους νόμους. Εδώ το ονειρικό κλίμα δίνει μία εσωτερική διάσταση στη δραματική πλοκή: η ταινία μοιάζει να είναι η πάλη του νέου με τους δαίμονες του. Η La balia (1999) αποτελεί μία ελεύθερη διασκευή μίας νουβέλας του Luigi Pirandello. Ένα ζευγάρι αστών βιώνουν μία συζυγική κρίση με την γέννηση του πρώτου τους παιδιού. Η παρουσία μίας νεαρής χωρικής, η οποία καλείται ως τροφός του νεογέννητου, θα διαταράξει τις σχέσεις τους και θα οδηγήσει το ζευγάρι στην αναζήτηση νέων ισορροπιών.
bellocc7.jpg
Η ταινία L' ora di religione είναι μια επίθεση στην υποκρισία που κρύβεται μέσα στους κόλπους της θρησκείας και της οικογένειας. Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη είναι δυο μηχανισμοί του αστικού κράτους που τείνουν στην μυθοποίηση, την παραπλάνηση και την απόκρυψη της αλήθειας. Και όπως φαίνεται από την διαδρομή σχεδόν 40 χρόνων, όλο το έργο του Marco Bellocchio -και η τελευταία του ταινία- είναι μια απόπειρα για να διαλυθεί η μυθοποίηση και να αποκαλυφθεί η αλήθεια των πραγμάτων, για να μπορέσει ο άνθρωπος να ζήσει ελεύθερος από κάθε είδους καταναγκασμούς.
Στην ταινία Bella Addormentata, ο Marco Bellocchio θέτει στο κέντρο μια εξαιρετικά ευαίσθητη υπόθεση, που ξεσήκωσε έντονες πολιτικές συζητήσεις στην Ιταλία. Είναι η ιστορία της Eluana Englaro, μιας νεαρής κοπέλας, η οποία μετά από ένα αυτοκινητικό ατύχημα, το 1992, έπεσε σε κώμα. Ο πατέρας της κοπέλας, για περισσότερο από μια δεκαετία, ζητούσε την ευθανασία της κόρης του, το δικαίωμα της σε ένα αξιοπρεπή θάνατο. Η τραγωδία της Eluana, η οποία τελικά έφυγε από τη ζωή το 2009, μετατράπηκε σε ένα μείζον εθνικό ζήτημα. Η ταινία διαδραματίζεται σε διάφορα μέρη της Ιταλίας, τις τελευταίες έξι ημέρες της ζωής της Eluana Englaro, η ιστορία της οποίας παραμένει διαρκώς στο παρασκήνιο: Ένας γερουσιαστής, μια ακτιβίστρια, μια ηθοποιός, ένας νεαρός γιατρός: ιστορίες προσώπων μιας μυθοπλασίας με διαφορετικές θρησκείες και ιδεολογίες –-που όμως συνδέονται συναισθηματικά με την υπόθεση της Eluana Englaro.

Δημήτρης Μπάμπας