"Για μένα κάθε θεατής είναι και ένας δυνητικός σκηνοθέτης. Φυσικά χωρίς τον θεατή οι ταινίες δεν έχουν νόημα, δεν έχουν λόγο ύπαρξης. θα μπορούσα να πως ότι το σινεμά με βοήθησε να ζήσω".
Victor Erice

Στην ιστορία του κινηματογράφου υπάρχουν σκηνοθέτες των οποίων η χαμηλή παραγωγικότητα είναι αντίστροφος ανάλογη της υψηλής ποιότητας των ταινιών τους. Ονόματα όπως οι Carl Dreyer, Terence Mallick ή ο δικός μας Αλέξης Δαμιανός είναι ίσως τα πιο τυπικά παραδείγματα. Δίπλα στους προηγούμενους θα πρέπει να βάλουμε και έναν άγνωστο στο ευρύ κοινό σκηνοθέτη, τον Ισπανό Victor Erice.
Οι τρεις μεγάλου μήκους ταινίες -El Espiritu de la Colmena (1973), El Sur (1983), El Sol de Membrillo (1992)- και οι δύο μικρού μήκους τμήμα σπονδυλωτών ταινιών -Los Desafios και το Lifeline επεισόδιο από την σπονδυλωτή Ten Minutes Older: The Trumpet (2002)- είναι το σύνολο ενός έργου που χαρακτηρίζεται από την εμμονή του στην ποιότητα, την ασυμβίβαστη στάση του σκηνοθέτη, την απόφασή του να μην κάνει καμία παραχώρηση. Οι εικόνες των ταινιών του που χαρακτηρίζονται πάντα από μια ποιητική διάθεση, είναι γυμνές, απλές, λυρικές και καίριες: είναι οι αναγκαίες εικόνες. "Πάντοτε είχα ως motto αυτό που είπε ο Robert Bresson: δεν χρειάζεται να κάνεις εικόνες που να είναι όμορφες. Χρειάζεται να κάνεις που να είναι αναγκαίες": Η δήλωση του εξηγεί εν μέρει αυτήν την στάση του.
Το έργο του Victor Erice εκκινεί από την μυθολογία του κλασικού χολιγουντιανού σινεμά -η αναφορά στο Frankenstein στο El Espiritu de la Colmena και το αλά Sternberg μελόδραμα στο El Sur είναι δείγματα αυτής της επιρροής. Αυτές οι αναφορές είναι κάτι παραπάνω από ένας φόρο τιμής: είναι υπόμνηση της κινηματογραφοφιλίας του σκηνοθέτη, της μαθητείας του στα χρόνια της παιδικής του ηλικίας στις κινηματογραφικές αίθουσες, αλλά και της μετέπειτα παρουσίας του ως κινηματογραφικού κριτικού ("μέσω της γραφής ξεκίνησα να στοχάζομαι για το σινεμά"). Σχολιάζει σχετικά: "Σε μια χώρα πολύ απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο, οι ταινίες μού έδωσαν την δυνατότητα να είμαι ένας πολίτης του κόσμου".
Τα χαρακτηριστικά του έργου του Victor Erice είναι μια ακριβή και προσεκτικά σχεδιασμένη σύνθεση του κινηματογραφικού κάδρου, συχνές αναφορές σε πίνακες ζωγραφικής, η τοποθέτηση της ανθρώπινης φιγούρας μέσα στο τοπίο (και η σχέση του μ' αυτό), μακρινά πλάνα αλλά και γεμάτα εντάσεις γκρο-πλαν ανθρώπινων προσώπων, πρόσωπα φαινομενικά ατάραχα που όμως βιώνουν θύελλες και ταραχές στις ψυχές τους, περιπλοκές σχέσεις που ρίχνουν βαριά την σκιά τους στην ύπαρξη, και τέλος ένας διάχυτος λυρισμός, μια μελαγχολική ατμόσφαιρα και μια ποιητική διάθεση.
Σε κάθε ταινία του Victor Erice θα βρούμε μια ισχυρή αίσθηση του χρόνου: ο χρόνος πάντα τελειώνει -η προσπάθεια του Antonio Lopez να ζωγραφίσει την κυδωνιά σ' ένα διάστημα δύο μηνών στο El Sol de Membrillo υποδεικνύει τον πυρήνα του έργου του Erice. Οι ταινίες του καταγράφουν τα πρόσωπα μέσα στην ροή του χρόνου, το πέρασμα από μια κατάσταση σε μια άλλη, την αλλαγή στην όψη ή στις ψυχές που επιφέρει το πέρασμα του χρόνου, τις μεταβολές στις αποχρώσεις και στους χρωματικούς τόνους. Ο Erice δηλώνει σχετικά: "Οι ταινίες είναι γεμάτες χρόνο, ιδιαίτερα αν συγκριθούν μ' άλλες μορφές τέχνης. Το θέμα του χρόνου και της διάρκειας προφανώς μπορεί να αποδοθεί καλύτερα από τον κινηματογράφο. Φυσικά όλες οι μορφές τέχνης έχουν εκφραστεί με του ένα ή τον άλλο τρόπο τον χρόνο. Όμως καμιά δεν έχει καταφέρει να τον περικλείσει όπως ο κινηματογράφος".
Αν κάποιος αναζητούσε ένα κοινό τόπο στο οποίο τέμνονται αυτές οι τρεις τόσο διαφορετικές ταινίες του Erice -μια ισπανική εκδοχή ταινίας του φανταστικού, μια ταινία εποχής, και ένα "ντοκιμαντέρ" για ένα ζωγράφο- θα έπρεπε να σταθεί στο πάθος και την ένταση την οποία βιώνουν τα κεντρικά πρόσωπα αυτών των ταινιών -τα δύο μικρά κορίτσια και ο ζωγράφος Antonio Lopez. Υπάρχει μια ερευνητική διάθεση ένα πάθος για εξερεύνηση, για να ανακαλύψουν την ουσία των πραγμάτων ή των προσώπων -του πατέρα, της ταυτότητας, της φύσης. Καθώς αυτά τα πρόσωπα βρίσκονται αντιμέτωπα με το πέρασμα του χρόνου, με τις αλλαγές που αυτός φέρνει, προσπαθούν να συνδιαλλαγούν με το αναπότρεπτο γεγονός. Κατατρύχονται από τα τραύματα και τις ανεπούλώτες πληγές που δημιουργούν τα μυστήρια του χρόνου. Προσπαθούν να επιλύσουν τα αινίγματα του χρόνου, του παρόντος ή του παρελθόντος.

Δημήτρης Μπάμπας