Μέσα από τις εικόνες του, αναδύεται η ήρεμη δύναμη του κινηματογράφου της Σκανδιναβικής χερσονήσου. Ο Φινλανδός ντοκιμαντερίστας Arto Halonen (Άρτο Χάλονεν), από τις σπουδαιότερες κινηματογραφικές φωνές της χώρας του, ως άλλος ανθρωπογεωγράφος, επιχειρεί μέσα από το έργο του ένα ταξίδι στον σύγχρονο πολιτισμό, ανιχνεύοντας τα στοιχεία εκείνα που συνθέτουν τις μεγαλύτερες αντιφάσεις του.

Σκηνοθέτης, συγγραφέας, παραγωγός, ιδρυτής του σημαντικότερου φεστιβάλ ντοκιμαντέρ των σκανδιναβικών χωρών, του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Ελσίνκι DocPoint, αλλά και της εταιρείας παραγωγής Art Films Production AFP Ltd, που στηρίζει και αναδεικνύει τον ανεξάρτητο, εμπνευσμένο, αιχμηρό κινηματογράφο, ο Άρτο Χάλονεν, δεν είναι μόνο ένας χαρισματικός πολυσχιδής καλλιτέχνης, αλλά και ένας υπερδραστήριος άνθρωπος που έχει αφιερωθεί στην τέχνη του ντοκιμαντέρ, που την στηρίζει από το στάδιο της «ιδέας», μέχρι την ανάγκη μετάδοσής της στον κόσμο. Ο ίδιος ακολουθεί τα θέματά του, όπου αυτά τον οδηγήσουν: Στις άγριες πλαγιές του Κιργκιστάν, στην Κούβα των μύθων, στο απόκοσμο Θιβέτ, στην εξωτική Μαλαισία, στην Κίνα της ανυπέρβλητης ομορφιάς, αλλά και των ανισοτήτων. Όλες του οι περιπλανήσεις όμως τον οδηγούν ξανά και ξανά στην ίδια «Ιθάκη»: Τον άνθρωπο. Πολλές φορές η κάμερά του, λειτουργεί ως ένα ιδεολογικό όργανο αμφισβήτησης και αντίστασης, ένα μέσο κριτικής απέναντι στις αυθαιρεσίες της εξουσίας. Ταυτόχρονα όμως, ο εικονοποιός της παραδοξότητας Άρτο Χάλονεν, αντιπαραβάλλει το αδυσώπητο πρόσωπο της κοινωνίας, με το μεγαλείο της ανθρώπινης ύπαρξης, μέσα από εικόνες ποίησης και λυρισμού. Με την αφοσίωση ενός ερευνητή, την επιμονή ενός ρεπόρτερ και την διεισδυτική ματιά του ντοκιμαντερίστα, ο Χάλονεν αφιερώνει στα θέματά του όσο χρόνο και ενέργεια χρειάζονται για να αποκαλύψουν τα κρυμμένα μυστικά τους. Η ασιατική ήπειρος μαγνήτισε για αρκετά χρόνια τον Φινλανδό δημιουργό, ο οποίος εξερεύνησε με οδηγό τον κινηματογραφικό του φακό, άγνωστες πτυχές της σύγχρονης ιστορίας και των ανθρώπων του τόπου.

Το Θιβέτ, η Κίνα και η Ινδία, φιλοξένησαν τέσσερα χρόνια (από το 1994 εως το 1998) τον Χάλονεν στην πραγματοποίηση του ντοκιμαντέρ του, Κάρμαπα – Οι δυο δρόμοι της θείας φύσης / Karmapa – Two ways of divinity (Humanitarian Award της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Το ντοκιμαντέρ, που όπως θα εξομολογηθεί αργότερα ο ίδιος ο σκηνοθέτης, άλλαξε συθέμελα τη ζωή του, έκανε την παγκόσμια κοινότητα κοινωνό σε ένα μείζον πολιτικό και θρησκευτικό ζήτημα, που πήρε μεγάλες διαστάσεις το 2000, όταν ο 14χρονος Καρμάπα Λάμα, τον οποίο η Κίνα προόριζε για θρησκευτικό ηγέτη του κατεχόμενου Θιβέτ, δραπέτευσε στην Ινδία, με τον ίδιο τρόπο που είχε δραπετεύσει 40 χρόνια πριν και ο ίδιος ο Δαλάι Λάμα. Ο Χάλονεν φωτίζει τις σκοτεινές πλευρές της υπόθεσης και αποκαλύπτει τις τακτικές των κινεζικών αρχών, που χρησιμοποιούσαν ως πολιτική μαριονέτα τον βουδιστή μοναχό, σε μια ταινία που ευαισθητοποίησε την κοινή γνώμη, ωστόσο καταδικάστηκε και λογοκρίθηκε από την κυβέρνηση της Κίνας.

Το 1998, μέσα από μια κινηματογραφική σύζευξη ρεαλισμού και λυρισμού, ο Χάλονεν θα αναζητήσει στα τροπικά δάση της Μαλαισίας, το επί αιώνες φυλαγμένο μυστικό της θρυλικής φυλής Τέμιαρ Σενόι. Το ντοκιμαντέρ του Ο ονειρευτής και η φυλή των ονείρων / A dreamer and the Dreamtribe, καταγράφει μια μοναδική παράδοση τεχνικής ονείρων, απ’ την οποία πηγάζει η αρμονία και η ευημερία της φυλής. Σε μια προσπάθεια να αποκρυπτογραφήσουν τα μυστικά του ύπνου και να επωφεληθούν από τις θεραπευτικές δυνάμεις των ονείρων, την δεκαετία του 1930, δυτικοί επιστήμονες εφάρμοσαν σε κλινινές μελετές την τεχνική της φυλής, με θεαματικά αποτελέσματα. Η «Τεχνική Ονείρων Σενόι», αποτελεί τα τελευταία χρόνια μήλον της Έριδος ανάμεσα σε διακεκριμένους ψυχολόγους και σε ερευνητές ονείρων. Όλα αυτά στη Δύση, γιατί στα βάθη της Μαλαισίας, οι Τέμιαρ Σενόι ασπάζονται αυτό που βιώνουν και μας προτρέπουν να πράξουμε το ίδιο: «Νικώντας τους δαίμονες στα όνειρά μας, καταφέρνουμε το ίδιο και στον ξύπνιο μας».

Το 2000 ολοκληρώνεται ο κύκλος των ταινιών επί ασιατικού εδάφους του Άρτο Χάλονεν με το αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ Το καραβάνι των αστεριών/ The Star’s Caravan, που μας ταξιδεύει στο Κιργιστάν, μια δημοκρατία που γεννήθηκε το 1991 μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Μέσα από τα μάτια δυο μηχανικών προβολής, που ταξιδεύουν με καραβάνι στα πιο απόκρυμνα σημεία του Κιργιστάν, ξεδιπλώνεται το παρελθόν και το παρόν ενός κράτους σε μεταβατικό στάδιο που προσπαθεί να βρει τις ισορροπίες του, ανάμεσα στον σοσιαλισμό, τους κανόνες της ελεύθερης οικονομίας, την ισλαμική πίστη και την νομαδική παράδοση. Παράλληλα, η ταινία σχολιάζει την προπαγανδιστική δύναμη του κινηματογράφου και τους τρόπους με τους οποίους επιδρά σε έναν λαό που αναζητά την ταυτότητά του.

Το 2004 ο Φινλανδός σκηνοθέτης θα βρεθεί στην Κούβα, όπου και θα ανοίξει ένας νέος κύκλος βαθιά ανθρωποκεντρικών ντοκιμαντέρ, με φόντο, το «διαμάντι της Καραϊβικής», την Αβάνα. Πρώτος σταθμός για τον Χάλονεν, ο Κουβανός Χεσούς Περντόμο Τριγκουέρο, ή αλλιώς Ο άνθρωπος των βαρελιών/ The Tank Man, ένας καλλιτέχνης που με απίστευτη δεξιοτεχνία, κάνει ένα βαρέλι να χορεύει στην γειτονιές της πόλης. Με ευαισθησία και λυρική διάθεση, η κάμερα περιπλανιέται μαζί με τον Χεσούς, αποκαλύπτοντας την άλλη Αβάνα, των απόκληρων, των άστεγων, των καλλιτεχνών του δρόμου. Ένα χρόνο αργότερα, στους Κατακτητές της Κούβας / Conquistadors of Cuba, τρία ιστορικά αυτοκίνητα, του Τσε, του Μπατίστα και του γκάνγκστερ Μέγιερ Λάνσκι μας ταξιδεύουν στον χώρο, τον χρόνο και τον μύθο. Το φιλμ αποτελεί ταυτόχρονα ένα συγκινητικό πορτρέτο, ενός ανθρώπου με δυο πρόσωπα – του σχεδόν τυφλού μηχανικού αυτοκινήτων Μαξιμιλιάνο – στη ζωή του οποίου συναντάμε την ίδια την ψυχή της Κούβας.

Το 2005 ο Άρτο Χάλονεν θα βρεθεί στη Ρωσία, όπου θα κινηματογραφήσει στο Τα σκυλιά του Παφλόβ / Pavlov’s Dogs, την παράλογη και σοκαριστική χειραγώγηση που ασκεί στην υψηλή κοινωνία της χώρας, ένας σόουμαν - ψυχολόγος ονόματι Σεργκέι Κνιάτσεφ. Σπουδή της σύγχρονης Ρωσίας της ευμάρειας και ταυτόχρονα ένας αδίστακτος καθρέφτης αυτής, το ντοκιμαντέρ του Χάλονεν διεισδύει σε έναν κόσμο απελπισμένων μοναχικών εύπορων ανθρώπων που διαθέτουν τον εαυτό τους σε διαγωνισμούς επαιτείας, προκειμένου να ξεπεράσουν την θλίψη και την ανοία τους. Ο Κνιάτσεφ, γνωστός σόουμαν στη Ρωσία, εκμεταλλεύεται τους πλούσιους με την ίδια ευκολία που χρησιμοποιεί κατσαρίδες και γουρούνια σε αγώνες ταχύτητας.

Στην πιο πρόσφατη δουλειά του, με τίτλο Η σκιά του ιερού βιβλίου / Shadow of the holy book (2007), ο Φινλανδός ντοκιμαντερίστας, πλησιάζει υφολογικά τον δρόμο που χάραξε ο Μάικλ Μουρ και ανιχνεύει μέσα από μια αλληλουχία γεγονότων και στοιχείων, τις παραμέτρους εκείνες που από την μια πλευρά εδραίωσαν το δικτατορικό καθεστώς στο Τουρκμενιστάν, κι από την άλλη, έδωσαν το απαραίτητο άλλοθι στον δυτικό κόσμο να το στηρίξει με την επίφαση της «πολιτιστικής» ανταλλαγής. Ο τίτλος του ντοκιμαντέρ αναφέρεται στο βιβλίο Ruhnama, στη σκιά του οποίου κρύβονται τα εγκλήματα που διαπράττει η ηγεσία της χώρας. Συγγραφέας του, ο πρώην πρόεδρος του Τουρκμενιστάν Νίγιαζοφ, ο οποίος ηγούνταν της χώρας από το 1990 μέχρι τον θάνατό του, το 2006. Το «άγιο» βιβλίο αποτέλεσε το «χαρτί» εισόδου μεγάλων δυτικών πολυεθνικών στο Τουρκμενιστάν, καθώς με τη μετάφρασή του στην εκάστοτε γλώσσα, εξασφάλιζε τόσο την εξάπλωση των ιδεών του Ruhnama, όσο και την συνεργασία με οικονομικούς κολοσσούς που ανέπτυξαν σχέσεις με το καθεστώς, αδιαφορώντας για την βάναυση καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

(πηγή δελτίο τύπου 10ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ)