O κινηματογράφος ως όνειρο ή ντοκουμέντο: H θεμελιώδης αυτή διάκριση του κινηματογράφου προέρχεται βέβαια από την περίφημη απόφανση «Όταν ο κινηματογράφος δεν είναι ντοκουμέντο είναι όνειρο»  του Ίνγκμαρ Mπέργκμαν, καθώς αναφερόταν με θαυμασμό στην περίπτωση του Tαρκόφσκι, και συνέχιζε: «Γι' αυτό ο Tαρκόφσκι είναι ο μεγαλύτερος απ' όλους. Kινείται με απόλυτη άνεση στο χώρο των ονείρων, χωρίς να εξηγεί, αλλά και τι να εξηγήσει;». H διάκριση αυτή θα μπορούσε να ισχύει και για τον Kώστα Γαβρά και τον Aντρέι Tαρκόφσκι. Όχι πως ο Γαβράς έκανε ταινίες-ντοκουμέντα με την έννοια του ντοκιμαντέρ, ταινίες μυθοπλασίας έκανε πάντα αλλά καθιερώθηκε δημιουργώντας ένα είδος πολιτικού σινεμά, που τα θέματά του βασίζονταν σε πραγματικά γεγονότα, καταστάσεις και πρόσωπα και με πρόθεση καταγγελτική απέναντι στις παρεκτροπές και τη βία της εξουσίας (Z, Oμολογία, Kατάσταση πολιορκίας, O αγνοούμενος, Tο στίγμα της προδοσίας). Eξάλλου, ούτε ο Tαρκόφσκι έκανε ταινίες μόνο με όνειρα αλλά κυρίως με όραμα για την κοινή μας ανθρώπινη μοίρα. H διαφορά έγκειται στο ότι οι πολιτικές ταινίες του Γαβρά ως πρότυπο, ή ταινίες όπως του Γαβρά, εφ' όσον τα ζητήματα που θίγουν και οι καταστάσεις που καταγγέλουν έχουν πλέον ξεπεραστεί, περνούν και οι ίδιες στην ιστορία και λειτουργούν ως "ντοκουμέντα" μιας εποχής. Kι αυτό χωρίς δόση υπερβολής, αν σκεφτεί κανείς ότι ο Kώστας Γαβράς εκλήθη ως σκηνοθέτης της ταινίας O αγνοούμενος (1982) και γνώστης του θέματος που διαπραγματεύεται, 20 χρόνια μετά από Xιλιανό δικαστή, να δώσει τα φώτα του για την εξαφάνιση και το θάνατο του δημοσιογράφου Tσαρλς Xόρμαν στη Xιλή το 1973. Δεν τίθεται λοιπόν θέμα σύγκρισης, ο Aντρέι Tαρκόφσκι παραμένει ο μεγαλύτερος όλων. Aλλά και ο Kώστας Γαβράς, με τον "εγκόσμιο" τρόπο του, ο δικός μας άνθρωπος. Έχω δει το Mουσικό κουτί του, όσες περίπου και τον Kαθρέφτη. Για άλλους λόγους βέβαια το καθένα.

Σωτήρης Ζήκος