Στο πνεύμα της αλήθειας του σινεμά: Σίγουρα συνιστά μια εξαιρετική περίπτωση το να έχεις κάνει μόνο τρεις ταινίες μεγάλου μήκους και δύο μικρού μήκους επεισόδια σε σπονδυλωτά έργα μέσα σε 35 χρόνια και να θεωρείσαι από τους σημαντικότερους δημιουργούς του νέου ευρωπαϊκού σινεμά. Η αρχή όμως έγινε με την ταινία Το πνεύμα του μελισσιού το 1973, ορόσημο στην ιστορία του ισπανικού κινηματογράφου, που προκάλεσε μεγάλη αίσθηση κι έκτοτε καλλιέργησε (συνεπικουρούμενη από την επόμενη ταινία Ο Νότος 10 χρόνια μετά) υψηλές προσδοκίες για τη μετέπειτα πορεία του Victor Erice. Στο ντοκιμαντέρ του 1998 με τίτλο Στα ίχνη του πνεύματος ο ίδιος ο Erice αναφέρεται, με μοναδικό οίστρο και πάθος, σε μια σκηνή αυτής της ταινίας λέγοντας ότι τη θεωρεί ό,τι σημαντικότερο γύρισε ποτέ στη ζωή του. Πρόκειται για τη σκηνή που η μικρή Άνα παρακολουθεί συνεπαρμένη στην οθόνη (στη ζωγραφισμένη οθόνη πάνω στον τοίχο μιας ερειπωμένης, σκοτεινής αίθουσας του Δημαρχείου του χωριού όπου μένει) τη σκηνή της ασπρόμαυρης ταινίας Φράνκεστάιν με τον Μπορίς Καρλόφ, στην οποία σκηνή ένα κοριτσάκι προσφέρει λουλούδια στο τέρας κι αυτό γονατίζει «υποταγμένο» μπροστά της. Η μία σκηνή μέσα στην άλλη, όπου η πραγματικότητα εισβάλλει στον κόσμο της μυθοπλασίας (της ταινίας του Erice) σαν αντανάκλαση, καθώς καταγράφεται με ντοκιμαντερίστικο τρόπο -σε κοντινό πλάνο- η μικρή ηθοποιός να παρακολουθεί συνεπαρμένη (χωρίς να υποκρίνεται κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων) τη σκηνή της ταινίας που βλέπει στην οθόνη. Μια στιγμή αλήθειας που την καθιστά σημαντική η ένταξη της στον κόσμο του έργου, έναν κόσμο χωρίς τηλεόραση κι όπου ο κινηματογράφος είναι ακόμα μια σπάνια εμπειρία και γι’ αυτό μαγική, τουλάχιστον για ένα παιδί. Όπως συμβαίνει με τη μικρή Άνα της ταινίας, που θα πιστέψει στην ύπαρξη αυτού του τέρατος και θα έχει μια φανταστική συνάντηση μαζί του αλλά και μια πραγματική εμπειρία, στη συνάντησή της με τον φυγά, που θα έχει μια (αντιστρόφως) ανάλογη κατάληξη από αυτή που έχει «διδαχτεί» από την ταινία που έχει δει. Σαν προκύπτουν συνεχώς πολλαπλές αντανακλάσεις ειδώλων (μυθοπλασίας και πραγματικότητας) που δένουν υπέροχα μέσα από μια μοναδική στιγμή κινηματογραφικής αλήθειας. Κι αυτό είναι το βαθύτερο «πνεύμα» που αναζητεί η ταινία και την κάνει αξεπέραστη: το φάντασμα της ελευθερίας και η αλήθεια του σινεμά. Που φανερώνεται μόνο σ’ ένα άδολο βλέμμα.
«Ίσως ο χρόνος που οι εικόνες της ταινίας Το πνεύμα του μελισσιού θέλουν πράγματι να συλλάβουν να μην είναι άλλος από τον πρωταρχικό χρόνο: αυτόν τον δίχως ημερομηνίες χρόνο που εμφανίζεται ξανά και ξανά στα μάτια των παιδιών.»
Victor Erice
Σωτήρης Ζήκος
