Βαθύτατα επηρεασμένη από τον Ιταλικό Νεορεαλισμό, τη Νουβέλ Βαγκ, αλλά και το σινεμά του Αντρέι Ταρκόφσκι, η Λάιλα Πακάλνινα/ Laila Pakalniņa είναι η σπουδαιότερη δημιουργός του σινεμά της Λετονίας. Βαδίζοντας στα χνάρια του ποιητικού ντοκιμαντέρ που άνθισε στη «σχολή της Ρίγας», η Πακάλνινα συλλαμβάνει την ομορφιά της ζωής, στρέφοντας το βλέμμα της στην αθέατη γοητεία του τετριμμένου και του καθημερινού.
Με λυρικές συνθέσεις και δίνοντας έμφαση στον δραματουργικό ρόλο του μοντάζ, η Πακάλνινα επεξεργάζεται την ίδια την έννοια της πραγματικότητας, μέσα από ντοκιμαντέρ που λειτουργούν ως ανοιχτά αρχεία: ο κινηματογράφος της παρατήρησης μετατρέπεται σε μια έννοια δυναμική και αεικίνητη, που εμπλουτίζεται ασταμάτητα. Καταρρίπτοντας τις συμβάσεις της «δράσης» και των «ηρώων», η Πακάλνινα σμιλεύει τον χώρο, το περιβάλλον και την ανθρώπινη συνθήκη, δίνοντας τον πρωταγωνιστικό ρόλο στο μυστήριο της ζωής.

Ταινίες

Σπίτια, 2021, 121’
«Πηγαίνουμε στα σπίτια των ανθρώπων, τους ζητάμε να βγουν έξω και τους τραβάμε με την κάμερα μέσα από τα παράθυρά τους – έτσι γυρίζουμε ταινίες με θέμα τους ανθρώπους, τα σπίτια τους και τo σινεμά». Η Πακάλνινα και ο διευθυντής φωτογραφίας της στήνουν τα κάδρα τους ζητώντας από τους ανθρώπους που συναντούν να μείνουν σε ακινησία για ένα λεπτό έξω από το σπίτι τους, καθώς εκείνοι τους τραβάνε πίσω από συνήθως κλειστά, αλλά και ανοιχτά παράθυρα, ή μέσα από γυάλινες πόρτες. Ένα πειραματικό υβριδικό ντοκιμαντέρ που εξυμνεί το οικιακό περιβάλλον με έναν μοναδικό, εξαιρετικά ποιητ κό τρόπο.

Η πρώτη γέφυρα, 2020, 12’
Η γέφυρα Κράσλαβα ήταν η πρώτη γέφυρα που χτίστηκε πάνω από τον ποταμό Νταουγκάβα στη Λετονία – μια πύλη της Λευκορωσίας στη γείτονα χώρα, μια στρατηγικά χτισμένη και ιστορικά σπουδαία κατασκευή. Το αναλυ τικό αυτό ντοκιμαντέρ, το οποίο αναπτύσσεται μέσα από μια σειρά υπαινικτικών, ασπρόμαυρων, στατικών πλάνων και ήχων, μας φέρνει κοντά στη ζωή της γέφυρας, με όλη της τη βαρύτητα και την ελαφρότητα, επιλέγοντας διαφορετικές οπτικές γωνίες. Μια ταινία με θέμα τα σύνορα, τα εμπόδια, τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να περάσουμε στην απέναντι όχθη και να δούμε τι συμβαίνει εκεί, αλλά και μια ταινία για τον χρόνο, η οποία γυρίστηκε με υπολείμματα ενός φιλμ 35 χιλιοστών είκοσι ενός χρόνων.

Κουτάλι, 2019, 65’
Το πλαστικό κουτάλι, αυτό το ύπουλο κατασκεύασμα, είχε κατορθώσει ως τώρα να περάσει απαρατήρητο. Μέχρι τη στιγμή που διασταυρώθηκε με την πύρινη ματιά αυτού του σιωπηλού και πνευματώδους ντοκιμαντέρ με την εκθαμβωτική ασπρόμαυρη παλέτα, το οποίο έφερε στο φως ένα εξωφρενικό παράδοξο. Ας απολαύσουμε, λοιπόν, μαζί τα πέντε στάδια του ανθρώπινου παραλογισμού. Εξάγουμε πετρέλαιο από τα βάθη της Γης, το επεξεργαζόμαστε, το μετατρέπουμε αρχικά σε πλαστικό κι έπειτα σε κουτάλι και στο τέλος τροφοδοτούμε όλους τους χώρους εστίασης με αυτά τα μαγευτικά προϊόντα: τα οποία, με τη σειρά τους, διαγράφουν μια ένδοξη και γεμάτη νόημα διαδρομή δέκα λεπτών, προτού καταλήξουν στα σκουπίδια. Πλάκα δεν έχει;

Γεια σου, άλογο!, 2017, 24’
Μια ταινία για όλα αυτά που αλλάζουν ενώ παραμένουν ίδια. Ή, μάλλον, για όλα αυτά που παραμένουν τα ίδια ενώ αλλάζουν. Κατόπιν πρόσκλησης των κατοίκων της περιοχής, η Πακάλνινα κινηματογραφεί «αυτόν τον φρικτό δρόμο», όπως τον αποκαλούν οι ντόπιοι. Πρόκειται για έναν φαινομενικά συνηθισμένο λετονικό επαρχιακό δρόμο, ο οποίος όμως συμπυκνώνει στο τοπίο του ένα μεγάλο μέρος του κυρίαρχου εθνικού φρονήματος. Υπόκωφα πλην φοβερά υποβλητική, αυτή η παρακαταθήκη σκιαγραφεί την ψυχή μιας εκστατικής χώρας.

Rasma, γεια!, 2015, 38’
Ο κόσμος μέσα από τα μάτια των παιδιών. Η πλοκή εκτυλίσσεται στην Καρόστα, το πρώην στρατιωτικό λιμάνι της πόλης Λιέπαγια – όμως αυτό δεν είναι σημαντικό, καθώς θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε. Παρατηρούμε τα παιδιά που παίζουν στην παραλία και απ καλύπτουν την ουσία της δουλειάς της Πακάλνινα: να παρατηρεί και να μεταδίδει συναισθήματα.

Μια σύντομη ταινία για τη ζωή, 2014, 2’
Η ζωή συμβαίνει τώρα: Αν «όλος ο κόσμος είναι μια σκηνή», τότε οι σκηνές που καταγράφονται από μια σταθερή κάμερα σ’ ένα συνηθισμένο γήπεδο ποδοσφαίρου συλλαμβάνουν όλη την ουσία της. Μέσα σε μόλις δύο λεπτά, αυτή η κινηματογραφική μινιατούρα ξεδιπλώνει μια ιστορία γεμάτη συγκέντρωση, ελπίδα, απογοήτευση, φιλία και το συλλογικό πνεύμα του αθλητισμού. Ένας ποδοσφαιρικός μικρόκοσμος.

Ένα ξενοδοχείο και μια μπάλα, 40’
Μια ταινία για τη διερώτηση του γιατί ο κόσμος είναι ο τόπος που είναι· γιατί η ομορφιά βρίσκεται συχνά στην απλότητα, γιατί το να παίρνει κάποιος τα πράγματα πολύ στα σοβαρά μπορεί να οδη γήσει στη γελοιότητα· ή γιατί το παιχνίδι μπορεί να είναι το πιο σημαντικό και το πιο σοβαρό πράγμα στον κόσμο.

Η καμινάδα, 2013, 51’
Μια φορά κι έναν καιρό υπήρχε μια καμινάδα. Δίπλα στην καμινάδα – τρία σπίτια. Στα τρία σπίτια – επτά κορίτσια. Όλα τους έχουν ξανθά μαλλιά. Με μια φοβερή αντίληψη για τη λεπτομέρεια, η σκηνοθέτις αποτυπώνει την ποίηση της καθημερινότητας. Το αποτέλεσμα είναι μια φρέσκια και χιουμοριστική ματιά σ’ έναν κόσμο που διέπεται από τον αυθορμητισμό, το παιχνίδι και την αμεσότητα της παιδικής οπτικής.

Στον δρόμο του Ρούμπικς, 2010, 30’
Αν ολόκληρος ο κόσμος μπορεί να καθρεφτιστεί σε μία και μόνο δροσοσταλίδα (και όντως μπορεί!), τότε γιατί να μη χωρέσει σε έναν ποδηλατόδρομο της Λετονίας; Ο δρόμος του Ρούμπικς είναι ένας ποδηλατόδρομος που κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1980 και πήρε την ονομασία του από τον Άλφρεντ Ρούμπικς, τον επικεφαλής του λετονικού κομμουνιστικού κόμματος της εποχής. Πρόκειται για έναν από τους πιο σκληρούς εκπροσώπους κατά της ανεξαρτησίας της Λετονίας στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ο οποίος αργότερα εκλέχτηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Μια ταινία για έναν κόσμο που περπατάει, τρέχει, σέρνεται, κάθεται, οδηγεί, πετάει. Και πέφτει. Για έναν κόσμο γεμάτο ζωή.

Τρεις άνδρες και μια λίμνη (σε συν-σκηνοθεσία με τον Μάρις Μασκαλάνς), 2008, 52’
Τρεις ηλικιωμένοι εργένηδες περνούν τον καιρό τους στη ραστώνη της ημι-άγριας φύσης, πιο κοντά στα πουλιά και στα ψάρια παρά στους ανθρώπους. «Η ταινία δείχνει πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο σωματικά και ψυχικά ταυτοχρόνως· πως δεν υπάρχουν μόνο άνθρωποι, αλλά και πουλιά, και η ομίχλη, ο ήλιος, η νύχτα, και τόσα άλλα· πως υπάρχουν τα πάντα» (Λάιλα Πακαλνίνα).

Τεοντόρ, 2006, 29’
Κάθε μέρα ανελλιπώς ο Τεοντόρ ποδηλατούσε επτά χιλιόμετρα από το σπίτι του μέχρι το κέντρο του χωριού, για να κάτσει να πιει μια μπίρα στη στάση του λεωφορείου. Χωρίς αμφιβολία, γι’ αυτόν η στάση αυτή ήταν το κέντρο του Σύμπαντος. Όταν πέθανε, το κέντρο μεταφέρθηκε αλλού και η στάση έγινε ξανά μια απλή στάση λεωφορείου.

Η γη των ονείρων, 2004, 36’
Υπάρχουν μέρη που δεν θέλουμε να ξέρουμε, μέρη που κάνουμε σαν να μην υπάρχουν. Η χωματερή είναι ένα τέτοιο μέρος. Για τους ανθρώπους είναι ένα φρικτό μέρος, μια βρομερή έρημος σκουπιδιών. Όμως είναι μια έρημος γεμάτη ζωή. Αποκτά μια παράξενα σαγηνευτική ονειρική διάσταση χάρη στην εντυπωσιακή αφθονία εντόμων, ερπετών, πουλιών και θηλαστικών που εμπλέκονται μεταξύ τους σε μια σχέση ζωής και θανάτου.

Το λεωφορείο, 2004, 56’
Το λεωφορείο Ταλίν-Καλίνινγκραντ διασχίζει τρεις συνοριακές γραμμές μέσα σε μια νύχτα: τα σύνορα Εσθονίας-Λετονίας, Λετονίας-Λιθουανίας και Λιθουανίας-Ρωσίας. Οι επιβάτες χρειάζονται τέσσερα διαφορετικά νομίσματα για να πληρώσουν για τουαλέτα ή σάντουιτς κατά τη διάρκεια της διαδρομής. Την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης δεν υπήρχαν συνοριοφύλακες. Από τότε που τα τρία κράτη της Βαλτικής εντάχθηκαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η ιστορία άλλαξε ξανά

Papa Gena, 2001, 10’
Η πόλη έχει φρενήρεις ρυθμούς και θα πρέπει να υπάρχει λόγος για να ζητήσεις από τους ανθρώπους να σταματήσουν για λίγο και να σταθούν μπροστά στην κάμερα. Ο λόγος είναι η μουσική του Μότσαρτ (λίγες νότες από τον Μαγικό Αυλό). Ένας άντρας, μια κοπέλα, ένα παιδί, δύο γυναίκες και μερικοί νέοι φοράνε τα ακουστικά και αφουγκράζονται.

Ξύπνα!, 2001, 22’
Ο κόσμος μέσα από τα μάτια των παιδιών. Η πλοκή εκτυλίσσεται στην Καρόστα, το πρώην στρατιωτικό λιμάνι της πόλης Λιέπαγια – όμως αυτό δεν είναι σημαντικό, καθώς θα μπορούσε να είναι οπουδήποτε. Παρατηρούμε τα παιδιά που παίζουν στην παραλία και απ καλύπτουν την ουσία της δουλειάς της Πακάλνινα: να παρατηρεί και να μεταδίδει συναισθήματα.

Η βελανιδιά, 1997, 29’
Η βελανιδιά στη Σέγια είναι σχεδόν 700 ετών. Αυτό το μνημειώδες δέντρο είναι το επίκεντρο της γαλήνιας και επαναληπτικής καθημερινότητας του χωριού, που είναι μια χούφτα σπίτια στη μέση του δάσους. Είναι μια σχεδόν απόκοσμη ζωή σε απόλυτη λιτότητα, όπου οι άνθρωποι είναι ευγνώμονες για έναν ζεστό καφέ και μια καλή σοδειά πατάτας.

Το ταχυδρομείο, 1995, 21’
Η μέρα ξεκινά όταν φτάνει η αλληλογραφία. Πρόκειται για ένα έθιμο. Η ταινία επικεντρώνεται στις ρουτίνες της καθημερινότητας. Αρχίζει με την άφιξη του φορτηγού και συνεχίζει με τη διαλογή των γραμμάτων που θα παραδοθούν σε κάθε σπίτι. «Αν υπάρχει κάτι όντως προκαθορισμένο στη ζωή, αυτό είναι η παράδοση της αλληλογραφίας».

Το φέρι μποτ, 1994, 16’
Το φέριμποτ διασχίζει το ποτάμι. Η δουλειά του δεν τελειώνει ποτέ. Μεταφέρει ανθρώπους από τη μια ακτή στην άλλη, από τη μια χώρα στην άλλη, χωρίς να σταματά ποτέ, παρά την εναλλαγή των εποχών. Μια σύντομη παρουσίαση της Πιεντρούγια-Ντρούγια στα σύνορα Λετονίας και Λευκορωσίας, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν η Σοβιετική Ένωση άρχισε να καταρρέει και η Λετονία έγινε ανεξάρτητη

Σεντόνια, 1991, 10’
Μια σιωπηρή διατριβή στην καθημερινότητα ενός νταλικέρη που παραδίδει καθαρά κλινοσκεπάσματα σε ένα νοσοκομείο παίδων. Ξεφορτώνει και τα μοιράζει στις πτέρυγες, όπου εκτυλίσσονται μικρά, συγκλονιστικά δράματα ζωής και θανάτου. Και κάθε μέρα η ίδια ιστορία.

(δ.τ.)