Το νέο κύμα σύγχρονων ελλήνων σκηνοθετών

του Θόδωρου Σούμα

Εδώ και αρκετά χρόνια, κάνει έντονη την παρουσία του ένα κινηματογραφικό ρεύμα νεότερων σκηνοθετών. Οι νεότεροι σκηνοθέτες, στην πλειοψηφία τους, υιοθετούν μια πιο στρωτή και δυναμική αφήγηση με αρχή, μέση και τέλος. Οι περισσότεροι έχουν απομακρυνθεί από το αποστασιοποιημένο στιλ του Αγγελόπουλου, την αδιεξοδική, ενοχική ή φοβική, παραδοσιακή προβληματική της αριστεράς, από την μεγαλεπήβολη, φαντασμαγορική ποιητική, την επικολυρική αισθητική παλαιότερων Ευρωπαίων σκηνοθετών (π.χ. Ταρκόφσκι). Οι περισσότεροι και δυναμικότεροι νέοι σκηνοθέτες προσπαθούν να ενστερνιστούν την αφηγηματική μυθοπλασία, τη βατή αφήγηση μιας ιστορίας. Μάλλον είναι περισσότερο επηρρεασμένοι από τον αφηγηματικό αμερικάνικο (ή και αφηγηματικό ευρωπαϊκό) κινηματογράφο. Το σινεμά των νεότερων είναι πρώτα απ’όλα μυθοπλαστικό κι αφηγηματικό, ακολουθεί τους παραδεκτούς αφηγηματικούς κανόνες. Πρόκειται κυρίως για ταινίες καταστάσεων και χαρακτήρων. Ο κινηματογράφος των νεότερων είναι πιο ζωντανός και σπιρτόζος από αυτόν των παλαιότερων, τον επονομαζόμενο Ν.Ε.Κ. (Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος), συνήθως πολιτικό ή/και ποιητικό, πολύ προσωπικό κινηματογράφο που είχε την αφετηρία του στα χρόνια της δικτατορίας και συνέχισε κατά τη διάρκεια της ματαπολίτευσης, περίπου έως τα τέλη της δεκαετίας του ’80.

Το νεότερο, σύγχρονο σινεμά έχει νεύρο, ενίοτε χιούμορ και τη διάθεση να πει ιστορίες, να πλάσει κινηματογραφικούς χαρακτήρες, να πιάσει επαφή με τους θεατές, να γοητεύσει και να κόψει εισητήρια. Έτσι, υπήρξαν κι ορισμένες όμορφες ταινίες νέων σκηνοθετών που είχαν εμπορική επιτυχία και ζωντάνεψαν τις ελπίδες για το μέλλον του ελληνικού σινεμά: Η εντυπωσιακή, γοητευτική Πολίτικη κουζίνα του Μπουλμέτη. Το αναπάντεχο και δροσερό Τέλος εποχής, μα και το Ο αδελφός μου κι εγώ, του Κόκκινου. Άλλο ένα νοσταλγικό της νιότης μας φιλμ, το Peppermint του Καπάκα. Οι σατιρικές κωμωδίες Βαλκανιζατέρ και Μπραζιλέρο του Σωτήρη Γκορίτσα, που γενικά τα καταφέρνει καλά και στον εισπρακτικό τομέα. Σχετικά καλά για καλλιτεχνικές ταινίες νέων δημιουργών, πήγαν Η εαρινή σύναξις των αγροφυλάκων του Αβδελιώδη, και ο Δεκαπενταύγουστος του Γιάνναρη, κ.α.

Οι σημαντικότεροι νέοι Έλληνες σκηνοθέτες ταινιών με υπόθεση είναι, μάλλον, οι Κωνσταντίνος Γιάνναρης, Γιάννης Οικονομίδης, Νίκος Γραμματικός, Περικλής Χούρσογλου, Σωτήρης Γκορίτσας, Γιώργος Λάνθιμος, Αγγελική Αντωνίου, Δημήτρης Αθανίτης, Τάσος Μπουλμέτης, Κατερίνα Ευαγγελάκου, Αντώνης Κόκκινος, Άγγελος Φραντζής, Όλγα Μαλέα, Πάνος Κούτρας, Κώστας Καπάκας, Αλέξανδρος Βούλγαρης, Φίλιππος Τσίτος, Ρένος Χαραλαμπίδης, Δημήτρης Ινδαρές, Θάνος Αναστόπουλος κ.α..

Αναλυτικότερα, ο Κωνσταντίνος Γιάνναρης (Από την άκρη της πόλης,1995, Δεκαπενταύγουστος,2001, Όμηρος,2005, και το αγγλικό φιλμ Κοντά στον παράδεισο, 1995) κυριαρχεί στα κινηματογραφικά μέσα του όσο ελάχιστοι Έλληνες σκηνοθέτες. Έχει σκηνοθετική, μονταζική, μα και ιδεολογική άποψη για τις ταινίες του, τις οποίες πραγματώνει με ιδιαίτερα δεξιοτεχνικό τρόπο.Υιοθετεί ένα βλέμμα ανυπόταχτο, το οποίο υπηρετεί με σφρίγος και μεγάλη αισθητική επάρκεια.
Ο Νίκος Γραμματικός (Κλειστή στροφή, 1991, Η εποχή των δολοφόνων,1993, Απόντες,1996, Νυχτολούλουδα,1999, Ο βασιλιάς,2002, Αγρύπνια, 2005) έχει δουλέψει πολύ πάνω στο κοινωνικό και το αστυνομικό είδος (συχνά συνδυάζοντας και τα δύο), με πολύ μεράκι, κινηματογραφοφιλική διάθεση, σκηνοθετική επιδεξιότητα και γνώση των κοινωνικών μηχανισμών και λειτουργιών.
Ο Γιάννης Οικονομίδης (Σπιρτόκουτο,2003, Η ψυχή στο στόμα, 2006, Μαχαιροβγάλτης, 2010) κάνει ένα σινεμά αδρού, ωμού και σκληρού ρεαλισμού, δυνατό, αψύ κι επιθετικό, που αμφισβητεί τα κοινώς παραδεκτά κοινωνικά πράγματα, με ένταση και παλμό, με εικαστική δύναμη στη λιτή και λειτουργική εικόνα του, και σκληρό, υπερβολικά αθυρόστομο λόγο…
Ο Περικλής Χούρσογλου (Λευτέρης Δημακόπουλος,1993, Ο κύριος με τα γκρι,1997, Μάτια από νύχτα, 2002, Ο διαχειριστής, 2009), βασίζεται στο πλάσιμο των χαρακτήρων και των σχέσεών τους, των μυθοπλαστικών και δραματουργικών καταστάσεων, στηριγμένος στα πλούσια βιώματα και τα συναισθήματά τους.
Ο Σωτήρης Γκορίτσας (Απ’το χιόνι,1993, Βαλκανιζατέρ,1998, Μπραζιλέρο,2001, Παρέες, 2006) έχει γνήσια κωμική φλέβα και ευαισθησίες για τα νεοελληνικά κοινωνικά ζητήματα, και γι’αυτό καταφέρνει να δημιουργεί προβληματιζόμενα φιλμ που κεντρίζουν το ενδιαφέρον του θεατή και τον διασκεδάζουν.
Ο Γιώργος Λάνθιμος σκηνοθέτησε δύο μοντέρνες ελλειπτικές ταινίες, την Κινέττα, το 2005, και κυρίως τον πολύ στέραιο και πλήρη νοήματος, αν και αφαιρετικό, Κυνόδοντα, το 2009, ένα αλληγορικό, δυνατό φιλμ που διαδραματίζεται σε μια κλειστή, απομονωμένη βίλλα, όπου ο αυταρχικός πάτερ φαμίλιας κρατά φυλακισμένα τα παιδιά του, μαθαίνοντάς τους τα όλα, τη γλώσσα και το σεξ, με λάθος τρόπο…
Η Αγγελική Αντωνίου (Δονούσα, 1992, Χαμένες νύχτες,1997, Eduart, 2006) μεριμνά, με σκηνοθετική φροντίδα, καλλιέπεια και γνώση της κινηματογραφικής αισθητικής, για τη σκιαγράφηση των ηρώων της και των καταστάσεων που βιώνουν.
Ο Δημήτρης Αθανίτης (Αντίο Βερολίνο,1994, Καμιά συμπάθεια για το διάβολο,1997, Όνειρα καλοκαιρινής νύχτας,1999, 2000+1 στιγμές,2000, Η πόλη των θαυμάτων, 2005, Τρεις μέρες ευτυχίας, 2010) είναι ένας ψαγμένος στιλίστας, ένας μοντερνιστής δημιουργός με πλούσια και πρωτότυπη φιλμογραφία, αν και, παρ’όλη τη γοητεία τους, οι ατμοσφαιρικές, ιδιότυπες και σαγηνευτικές ταινίες του -αδίκως- δεν έχουν μεγάλη απήχηση.

Ο Τάσος Μπουλμέτης, μετά τη Βιοτεχνία ονείρων του (1990) γύρισε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του σημερινού ελληνικού κινηματογράφου, τη φαντασμαγορική, ρεαλιστική και ταυτόχρονα ατμοσφαιρική, πολύ καλοκουρδισμένη και μαεστρικά σκηνοθετημένη Πολίτικη κουζίνα (2003).
Ο Αντώνης Κόκκινος γύρισε τα φιλμ Τέλος εποχής,1994, Ο αδελφός μου και εγώ,1997, Πάμπτωχοι Α.Ε.,2000, Μαραθώνιος, 2004. Αν εξαιρέσουμε την κωμωδία Πάμπτωχοι Α.Ε., ο Κόκκινος διακρίνεται ως ένας νοσταλγικός, διακριτικός κι ευαίσθητος σκηνοθέτης συναισθημάτων.
Η Κατερίνα Ευαγγελάκου (Ιαγουάρος,1994, Θα το μετανιώσεις,2001, Ώρες κοινής ησυχίας, 2006) φτιάχνει πιο εύστοχες, ζωντανές και δημιουργικές ταινίες όταν τις μπολιάζει με το χιούμορ της. Έχει έντονη αίσθηση των κοινωνικών δεδομένων και δρώμενων.

Ο Πάνος Κούτρας σκηνοθέτησε το 2009 την ακραία, δυνατή ταινία Στρέλα, πάνω στον κόσμο των ομοφυλόφιλων και των τραβεστί, που είναι πετυχημένη όσο κινείται σε ένα ρεαλιστικό ύφος. Σκηνοθέτησε επίσης την Επίθεση του γιγαντιαίου μουσακά (1999), σάτιρα με φανταστικές διαστάσεις, και τη στιλίστικη Αληθινή ζωή (2004).
Ο Άγγελος Φραντζής (Polaroid, 2000, Το όνειρο του σκύλου, 2005, Το κόκκινο σπίτι μέσα στο δάσος, 2008) είναι ένας στυλίστας του σύγχρονου ελληνικού σινεμά, ο οποίος διερευνά τις φόρμες, την αισθητική και το θέμα του, με φαντασία, εφευρετικότητα και πρωτοτυπία.
Ο Κώστας Καπάκας (Peppermint,1999, Uranya, 2006) περιγράφει με τρυφερότητα, νοσταλγία και χιούμορ τον κόσμο των χαμένων παιδικών μας χρόνων…
Ο Θάνος Αναστόπουλος γύρισε ταινίες καθαρά καλλιτενικές, με προσωπική αισθητική σφραγίδα: Όλο το βάρος του κόσμου,2003, και Διόρθωση, 2007
Η Λάγια Γιούργου (Το σπίτι στην εξοχή,1994, Αύριο θα είναι αργά,2001, Λιούμπη, 2005) γυρίζει οικογενειακά και ερωτικά χαμηλότονα «δράματα», με νατουραλιστικό κλασικότροπο ύφος.

Ο Δημήτρης Ινδαρές (Ο τσαλαπετεινός του Γουαϊόμινγκ,1995, Γαμήλια νάρκη, 2003) δουλεύει, με μπρίο και ευστοχία, κυρίως πάνω σε καταστάσεις που έρχονται από το πεδίο της κομεντί. Η Γαμήλια νάρκη του Δημήτρη Ινδαρέ, μια σπιρτόζα, σύγχρονη ερωτική κομεντί πάνω στο γάμο και τις δυσκολίες του, κέρδισε το βραβείο σεναρίου του Διεθνούς διαγωνιστικού Φεστιβάλ Θεσ/κης. Γύρω από ένα νέο παντρεμένο ζευγάρι, σχηματίζονται δύο τρίγωνα . Για να ξεπεράσουν τη μονοτονία του γάμου, οι ήρωες δημιουργούν ένα ερωτικό γαϊτανάκι. Ρουτίνα, πειρασμοί, μοιχίες, έρωτας, φιλία, σεξ, έλξη και σύγκρουση των δύο φύλων.
Ο Παναγιώτης Καρκανεβάτος (Μεταίχμιο,1995, Χώμα και νερό, 1999, Καλά κρυμμένα μυστικά – Αθανασία, 2008) είναι ένας ευαίσθητος, ατμοσφαιρικός σκηνοθέτης με προσωπική αισθητική άποψη.
Ενδιαφέρον έχουν και τα δημιουργικά ντοκιμαντέρ, μικρού ή μεσαίου μήκους, της Εύας Στεφανή (Ακρόπολις, Εν Αθήναις, Το κουτί, Κλειστοί χώροι, Γράμματα από το Άλμπατρος, Λουόμενοι κλπ), που είτε είναι ποιητικά και πειραματιζόμενα, είτε έχουν ένα πνεύμα αμφισβήτησης των κοινωνικών ταμπού, είτε είναι ζουμερό σινεμά-βεριτέ (ή όλα μαζί…).

Ενδιαφέρουσες ταινίες έχουν κάνει και οι Όλγα Μαλέα, Αλέξανδρος Βούλγαρης (Κλαις;,2003, Ροζ, 2006), Φίλιππος Τσίτος (My sweet home,2001, Δεν θα γίνεις Έλληνας ποτέ…, 2008), Δημήτρης Κουτσιαμπασάκος (Ύψωμα 33, 1998, Ο γιος του φύλακα, 2006), Φωτεινή Σισκοπούλου (Η ζωή ενάμισυ χιλιάρικο,1996, Rakushka, 2004), Βαγγέλης Σεϊτανίδης (Αιώνιος φοιτητής,2001, Η εύκολη Λία, 2005, Κάτω από το μακιγιάζ σου, 2008), Χρήστος Δήμας (Τέσσερα,2000, Οι ακροβάτες του κήπου, 2001, Νήσος, 2009), Ντένης Ηλιάδης (Hardcore, 2004), που συνέχισε με το χολιγουντιανό θρίλερ τρόμου The Last House on the Left (2008), Κώστας Ζάπας (Uncut Family,2004, Last porn movie,2006, Μικρές ελευθερίες, 2008), κ.α.

Από μία αξιοπρόσεχτη ταινία σκηνοθέτησαν οι Φίλιππος Κουτσαφτής (Αγέλαστος πέτρα, 2000), Πέννυ Παναγιωτοπούλου (Δύσκολοι αποχαιρετισμοί:ο μπαμπάς μου, 2002), Αλέξης Αλεξίου (Ιστορία 52), Κωνσταντίνα Βούλγαρη (Valse sentimental, 2007), κ.α.
Ενδιαφέρουσες κωμωδίες έφτιαξαν οι Ρένος Χαραλαμπίδης (No budget story,1997, Φτηνά τσιγάρα,2000, Η καρδιά του κτήνους, 2005, Τα 4 κοστούμια, 2010), Αντώνης Καφετζόπουλος (Στακαμάν,2000, Η γυναίκα είναι σκληρός άνθρωπος, 2005) και ο Γρηγόρης Καραντινάκης (Η χορωδία του Χαρίτωνα, 2005).

Τα τελευταία χρόνια έχουν, επίσης, παραχθεί αρκετά αξιόλογα ντοκιμαντέρ. Το είδος έχει αναπτυχθεί, ισχυροποιηθεί κι εμπλουτισθεί. Αναφέρουμε ορισμένα αξιοπρόσεχτα ελληνικά ντοκιμαντέρ: Πρώτη και καλύτερη, η σπουδαία, πολιτισμιολογική Αγέλαστος πέτρα του Φίλιππου Κουτσαφτή. Το Μασαλία, μακρινή κόρη (2004) του Μάρκου Γκαστίν, Γάλλου που δουλεύει στην Ελλάδα. Buzz (2005) του Σπύρου Ταραβήρα. Τα δημιουργικά ντοκιμαντέρ, μικρού ή μεσαίου μήκους, της Εύας Στεφανή (Ακρόπολις, Εν Αθήναις, Το κουτί, Κλειστοί χώροι, Γράμματα από το Άλμπατρος, κλπ), που είτε είναι ποιητικά και πειραματιζόμενα, είτε έχουν ένα πνεύμα αμφισβήτησης των κοινωνικών ταμπού, είτε είναι ζουμερό σινεμά-βεριτέ (ή όλα μαζί…). Τα ενδιαφέροντα ντοκιμαντέρ της Λουκίας Ρικάκη: Νύχτες κωμωδίας (2000), Τα λόγια της σιωπής (2002), Το Αιγαίο και τα λόγια των ποιητών (2003), Ο άλλος (2005), Τα παιδιά της χορωδίας (2007). Τα φιλμ του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου, Είδαν τα μάτια μας γιορτές (2000), Τα ημερολόγια καταστρώματος-Γιώργος Σεφέρης (2001), Γιάννης Μόραλης (2005), και Τη νύχτα που ο Φερνάντο Πεσόα συνάντησε τον Καβάφη, με παραγωγό τον μόνιμο συνεργάτη του, Θάνο Λαμπρόπουλο. Το εικαστικά μελετημένο ντοκιμαντέρ πάνω στους μετανάστες Ο δρόμος προς τη Δύση, του ζωγράφου και σκηνοθέτη Κυριάκου Κατζουράκη. Το ελκυστικό, χυμώδες, μπλουζ φιλμ Screaming Jay Hawkins, I put a spell on me (2001) του Νίκου Τριανταφυλλίδη. Τα κινηματογραφικά πορτρέτα Ελλήνων σκηνοθετών, του Σταύρου Καπλανίδη, Σταύρος Τορνές, ο φτωχός κυνηγός του Νότου και Χρήστος Βακαλόπουλος. Το πήδημα του Κατσαντώνη και ο μπαρμπα-Λάμπρος (2005) του αείμνηστου Γιώργου Κολόζη. Το Μπλακ Μπεεε… (2005) του Θόδωρου Μαραγκού, κ.α.