«Ο κινηματογράφος του Σφήκα δεν έχει καμία σχέση μ' ό,τι συνηθίσαμε να ονομάζουμε κινηματογράφο. Είναι ένα απίστευτα τολμηρό πείραμα...»
Βασίλης Ραφαηλίδης

Ο Κώστας Σφήκας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1927. Εργάστηκε ως ταχυδρομικός υπάλληλος από τα εφηβικά του χρόνια. Το 1961 σκηνοθετεί τα Εγκαίνια, μια μικρού μήκους ταινία και ξεκινάει την περιπέτεια του αυτοδίδακτου κινηματογραφιστή. Επτά χρόνια αργότερα σκηνοθετεί με τον Σταύρο Τορνέ το μικρού μήκους ντοκιμαντέρ Θηραϊκός Ορθρος, που αγοράζεται αργότερα από το ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης. Ταγμένος στον πειραματικό κινηματογράφο, ο Κώστας Σφήκας σκηνοθέτησε ντοκιμαντέρ και ταινίες μυθοπλασίας, αποτελώντας μια σταθερά εναλλακτική φωνή στο χώρο ελληνικού κινηματογράφου, τον "τελευταίο ιδαλγό του μοναχικού μας σινεμά".
Η αποστροφή του για τον αναπαραστατικό κινηματογράφο και το όραμα ενός διαλεκτικού υλιστικού σινεμά, ικανού να δώσει μορφή στις κατακτήσεις της μαρξιστικής φιλοσοφικής σκέψης, τον οδηγούν από το 1974 στην πραγμάτωση των έργων όπως το Μοντέλο (Βραβείο καλύτερης καλλιτεχνικής ταινίας, Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 1974).

ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ
Μοντέλο
Απόπειρα μεταφοράς στον κινηματογράφο του Κεφαλαίου του Μαρξ, το Μοντέλο αποφεύγει συστηματικά κάθε ρεαλιστική απεικόνιση που θα περιόριζε ασφυκτικά τον εννοιολογικό πλούτο του έργου. Ο Σφήκας καταφεύγει σε μια αφαιρετική σύνθεση του χώρου, προσφεύγει στη χρήση νεγκατίφ για να μην αφήσει περιθώρια σε τυχόν παρανοήσεις που θα προέκυπταν από συγκεκριμένες απεικονίσεις, και γυρίζει όλη την ταινία με ένα και μοναδικό πλάνο όπου οι τακτικά και ομοιόμορφα επαναλαμβανόμενες κινήσεις εμπορευμάτων και ανθρώπων αντανακλούν τη συνεχιζόμενη κυριαρχία του ίδιου, αναλλοίωτου μοντέλου, υπερτονίζοντας με τις πληκτικά μονότονες κινήσεις, την παγερή αίσθηση του θανάτου που ενυπάρχει μέσα στις αντιανθρώπινες καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής.

Μητροπόλεις
Στην τρυκέζα ο σκηνοθέτης επεξεργάζεται ένα πλούσιο φωτογραφικό υλικό και το έργο τριών από τους καλύτερους δημιουργούς της Ευρώπης πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (Προυστ, Ρίλκε, Σαιν Σανς). Η ακινησία σαν χαρακτηριστικό γνώρισμα της φωτογραφίας, είναι ένα από τα στοιχεία που μεταχειρίζεται ο σκηνοθέτης για τη διαλεκτική οικοδόμηση ενός στοχασμού πάνω στο γιγαντισμό, την πτώση και το θάνατο των κυρίαρχων πολιτισμών του 20ου αιώνα. Ο λόγος του Προυστ είναι η «αναζήτηση του χαμένου χρόνου», η αναβίωση μέσα στην τέχνη. Τα αποσπάσματα του Ρίλκε είναι η αδρή, οργισμένη φωνή για τις αθλιότητες ενός «πολιτισμού». Ο Σαιν Σανς δίνει σε αυτήν τη διαλεκτική εικόνων και λόγου την ηχητική διάσταση με την καθαρά γαλλική διαύγεια και ευθυκρισία.

Αλληγορία
Η ταινία ανακαλεί διάφορες περιόδους της ελληνικής ιστορίας. Ο Σφήκας μελετά και ερμηνεύει τα καλλιτεχνικά ρεύματα της εποχής του, επηρεασμένος από τον μεταμοντερνισμό της δεκαετίας του 80. Ξεκινάει από την Αρχαιότητα, περνάει από τη βυζαντινή και τη φεουδαρχική εποχή, για να καταλήξει στον καπιταλισμό, χωρίς να προτείνει την κατάληξη αυτή ως οριστικό τέλος. Ακολουθώντας τη σπείρα αυτής της εξέλιξης, ο Σφήκας καταφεύγει στην ποιητική αλληγορία. Το κινηματογραφικό του ορατόριο, όπου οι άγγελοι συνθλίβονται στην άβυσσο των πολιτισμών, είναι κάτι περισσότερο από τη μεταμόρφωση μιας φιλοσοφικής ιδέας σε ταινία, γίνεται η ίδια η ψυχή του ποιητή που αναρωτιέται για την αέναη εξέλιξη της.

Το Προφητικό πουλί των θλίψεων του Πάουλ Κλέε
Ένα πέρασμα συντριμμένων ψυχών από την παραδοσιακή ρέμβη ενός εκστατικού χώρου (πρόκειται για τον πίνακα «Τοπίο με κίτρινα πουλιά»), όπου το «Πουλί των θλίψεων» ζει, το κάνει να δοκιμάσει για πρώτη φορά τη γεύση των δακρύων. Φεύγει τότε για πάντα από τον πίνακα, πετά από μορφή σε μορφή του μεγάλου ζωγράφου διηγούμενο και δοκιμάζοντας τις θλίψεις εγκοσμίων και υπερβατικών όντων, για να μετατραπεί τελικά στον «Πορθητή».

Προμηθεύς Εναντιοδρομών
Σε αυτήν την ανάγνωση της τραγωδίας του Αισχύλου Προμηθέας Δεσμώτης, ο Δεσμώτης Επαναστάτης συνεχίζει τη μάχη για την απελευθέρωση του ανθρώπου, μόνο στα λόγια του δράματος. Αναπαράγει εντός του το Κράτος-Βία, χαλκεύει τα ίδια του τα δεσμά, γεννά τον ίδιο του το νεκροθάφτη.
Μεταμόρφωση
Ο πλασιέ Γκρέγκορ Σάµψα µεταµορφώνεται σ’ ένα ερπετό από τα υλικά των εµπορευµάτων του. Η στοργή της οικογένειας, που χάνει τον κύριο πόρο ζωής, µεταβάλλεται σε µίσος.Βασισμένο στο ομώνυμο διήγημα του Κάφκα, η μεταμόρφωση περιγράφει τη σταδιακή μεταμόρφωση του ανθρώπου σε απλό συλλέκτη – καταναλωτή αντικειμένων.

Μια τιμητική εκδήλωση
Τιμητική εκδήλωση για τον σκηνοθέτη Κώστα Σφήκα πραγματοποιήθηκε την Παρασκευή το βράδυ, 26 Νοεμβρίου 2004, στην αίθουσα «Παύλος Ζάννας», στο Ολύμπιον, στο πλαίσιο του 45ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
Ο Κώστας Σφήκας, σε μια κατάμεστη αίθουσα, καταχειροκροτήθηκε από το κοινό και τιμήθηκε για το σύνολο του έργου του με τον Χρυσό Αλέξανδρο από τον πρόεδρο του δ.σ. του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Θόδωρο Αγγελόπουλο.
Ο διευθυντής του Φεστιβάλ, Μιχάλης Δημόπουλος, μιλώντας για τον Κώστα Σφήκα, τόνισε ότι πριν από πολλά χρόνια, όταν ο νέος ελληνικός κινηματογράφος επιχειρούσε να βαδίσει σε δύσκολους δρόμους, ο Κώστας Σφήκας ήταν πρωτοπόρος. Ο δικός του δρόμος βρισκόταν σε απόκλιση από τις τρέχουσες κινηματογραφικές φόρμες. Ήταν ακραίος, ριζοσπαστικός, τολμηρός. «Το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης επανέρχεται φέτος στο έργο του Κώστα Σφήκα. Αυτές τις ημέρες οργανώσαμε μια ρετροσπεκτίβα των ταινιών του. Κι απόψε τον τιμάμε με τον Χρυσό Αλέξανδρο γιατί επιμένουμε να υπενθυμίζουμε τον κρίσιμο και γόνιμο ρόλο των πιονιέρων του ελληνικού κινηματογράφου, που παρά τις αντιξοότητες και τις δυσκολίες, κατάφεραν να αναπτύξουν ένα σημαντικό έργο», δήλωσε ο κ. Δημόπουλος.
Ο Σάββας Μιχαήλ, χαρακτηρίζει το Κώστα Σφήκα μοναδική και μοναχική περίπτωση. «Δεν μπορεί να έχει μιμητές. Κι όποιος προσπαθήσει να τον μιμηθεί, θα την πατήσει. Είναι σαν σεισμογράφος που καταγράφει δονήσεις, οι οποίες δεν είναι ορατές, αλλά ο ίδιος τις κάνει ορατές. Ο κινηματογράφος του Κώστα Σφήκα έχει στόχο να μας βγάλει από τη νάρκη του θεατή και να υπονομεύσει την παθητική στάση του καθενός», δηλώνει χαρακτηριστικά ο Μιχαήλ.
Από την πλευρά του, ο Γιάννης Βασιλειάδης τον χαρακτηρίζει μοναδικό, ευγενικό στην ψυχή, σεμνό, ακέραιο και αυθόρμητο. Παράλληλα, τόνισε ότι «η στάση του στο χώρο του κινηματογράφου είναι ηρωική. Ο λόγος του είναι ποιητικός και ο κινηματογράφος που υποστηρίζει αλληγορικός. Ο Κώστας Σφήκας αποτελεί σημείο αναφοράς στον ελληνικό κινηματογράφο. Οι ταινίες του ταξιδεύουν στο χρόνο και κάποια στιγμή θα αναδειχθούν στο φως και θα καταξιωθούν».
Κατά τη διάρκεια τιμητικής εκδήλωσης στο 45ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, ο σκηνοθέτης Κώστας Σφήκας κοίταζε για λίγα λεπτά το κοινό που όρθιο τον χειροκροτούσε, πριν μπορέσει να μιλήσει. «Τη σιωπή έμαθα να τη χρησιμοποιώ όταν όλα γύρω μου είναι δέος. Αυτή τη στιγμή, υπάρχει δέος για μένα, αλλά πρέπει να μιλήσω. Γιατί είναι απέραντη η ευγνωμοσύνη που νιώθω για τον κόσμο που με τιμά», ήταν τα πρώτα του λόγια. Όπως τόνισε ο Κώστας Σφήκας, ο καθένας προσφέρει ό,τι μπορεί σ’ αυτόν τον κόσμο. Όμως, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι όλα αυτά που ζούμε, φτιάχνουμε, φοράμε, έγιναν από ανθρώπους του μόχθου. Επίσης, εξέφρασε την ευγνωμοσύνη του για την Θεσσαλονίκη και την Ελλάδα, αλλά και για ανθρώπους, όπως ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, που τόλμησαν να βγάλουν στο φως και να προβάλουν αυτά τα έργα και μέσω του Φεστιβάλ. Ακόμη, ο Κώστας Σφήκας ευχαρίστησε τη σύντροφο της ζωής του και έκλεισε τη σύντομη ομιλία του λέγοντας ότι «όλα αυτά ξεκίνησαν από το χούι ενός υπαλληλάκου, του πατέρα μου».
O Κώστας Σφήκας ασχολήθηκε συστηματικά και επίμονα με τη μετάφραση έργων, ιδιαίτερα του Μπαλζάκ και του Δάντη.

Αναλυτικά η φιλμογραφία του :

1961 Εγκαίνια
1968 Θηραϊκός όρθρος
1974 Μοντέλο
1975 Μητροπόλεις
1980 Φωνές και στέκια του ρεμπέτικου
1982 Το μοντάζ του Αϊζενστάιν
1986 Αλληγορία
1995 Το προφητικό πουλί των θλίψεων του Παούλ Κλεε
1998 Προμηθεύς εναντιοδρομών
2002 Η γυναίκα της... και ο συλλέκτης
2007 Μεταμόρφωση

(πηγή δελτία τύπου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης)