"Θα συναντιέστε υποθέτω τακτικά
εσύ και ο θάνατος εκείνου του ονείρου"
Κική Δημουλά

Στο Ποτέ την κυριακή υπάρχει μια σκηνή που συμπυκνώνει την θέση της Μελίνας στον κόσμο. Ο χώρος όπου διαδραματίζεται η σκηνή, είναι το δωμάτιο της Ιλυας (χαρακτήρα που υποδύεται η Μελίνα), ένα δωμάτιο εργατικής συνοικίας. Οντας σκηνοθετημένη η ταινία από τον Ζυλ Ντασσέν, η επιλογή του χώρου (όπως εξάλλου και των υπολοίπων της ταινίας) δείχνει φυσική συνέπεια της ρεαλιστικής τάσης, που χαρακτηρίζει ένα μεγάλο μέρος του έργου του. Ενας χώρος, που σε τίποτε δεν θυμίζει τους αντίστοιχους κλειστούς χώρους, που μας είχε συνηθίσει το εμπορικό ελληνικό σινεμά, χώρους με έντονα τα μικροαστικά χαρακτηριστικά.
Η Μελίνα βάζει το πικάπ να παίξει και ακούγεται η μελωδία από τα Παιδία του Πειραιά, ένα τραγούδι που την έκανε διάσημη και το οποίο χαρακτήρισε μια ολόκληρη εποχή. Μέσα στο κλειστό χώρο του δωματίου, η φωνή και η κίνηση της μοιάζει να ασφυκτιά, γεμίζει τα ελάχιστα τετραγωνικά του χώρου, καταλαμβάνει κάθε εκατοστό του, εκτείνεται σε κάθε γωνιά του μικρού δωματίου. Η πληθωρικότητα και ο εσωτερικός πλούτος της παρουσίας της, υπογραμμίζει το απέριττο του χώρου. Τα λίγα τετραγωνικά του χώρου -καθώς αποδεικνύονται ανεπαρκή για να καλύψουν την Λάμψη της παρουσίας της- θα αποκτήσουν ξαφνικά κάτι από το θάμβος της, θα υποστούν δηλαδή μια εσωτερική μεταμόρφωση: στεγάζοντας μια δυναμική παρουσία, θα λάμψουν για λίγα λεπτά. Μία έκλαμψη καταδικασμένη δυστυχώς να χαθεί, μόλις η Μελίνα αποχωρήσει από τον χώρο.
Ανάλογη υπήρξε η παρουσία της Μελίνας μέσα στο ελληνικό τοπίο της δεκαετίας του 80, έναν χώρο που ασφυκτιούσε κάτω από το βάρος ενός αφόρητου κυνισμού, που τον χαρακτήριζε τόσο η αισθητική έκπτωση όσο και το ηθικό έλλειμμα . Το σώμα της, καθώς κινείται μέσα στο στενό αυτό χώρο -η έκταση του οποίου είναι ευθέως δυσανάλογη της παρουσία της- μορφοποιεί τα χαρακτηριστικά ενός απροσδόκητου όσο και αναγκαίου άλλοθι.
Προσφέροντας απλόχερα και γενναιόδωρα την λάμψη της παρουσίας της, ως αντίβαρο στην ευτέλεια της πολιτικής, αγνοώντας την ίδια στιγμή τον διάχυτο μικροαστισμό του χώρου, κατέληξε να γίνει μια κρυφή θεά του, μια ενσάρκωση των μύχιων πόθων του τόπου και των ανθρώπων του. Υπήρξε πιστεύουμε η μορφή της, ένα άλλοθι Ζωτικό , καθώς αποτελούσε την σύγκλιση αλλά και την ίδια στιγμή την ενσάρκωση των χαμένων ονείρων μιας ολόκληρης κοινωνίας, ένα πρόσωπο μυθικό. Μύθους και όνειρα τόσο συλλογικά -και εδώ αναφερόμαστε στην απολεσθείσα αξιοπρέπεια μιας χώρας που βίωσε έναν εμφύλιο και μια εθνική τραγωδία (της Κύπρου)- όσο κυρίως προσωπικά. Είναι η αξιοπρέπεια που χάθηκε, οι ανέφικτες διεκδικήσεις μιας ολόκληρης ζωής, οι μικρές ήττες μιας αβάσταχτης καθημερινότητας, που η Μελίνα -ως μια θεϊκή παρουσία - ποτέ δεν γνώρισε. Συμβαίνει τελικά με την παρουσία της, το ίδιο που συνέβαινε με την Ελλάδα της δεκαετίας του 60: ένας πλούτος ιδεών, συναισθημάτων, αξιών ήταν ασφυκτικά περιορισμένος και έγκλειστος σε ένα χώρο αφιλόξενο, φτωχό, μίζερο.
Σε μια άλλη σκηνή από τo Ποτέ την Κυριακή (ταινία πάνω στην οποία οικοδομήθηκε ο διεθνής μύθος της Μελίνας), ο αμερικάνος τουρίστας (ρόλο που υποδύεται ο σκηνοθέτης της Ζυλ Ντασσέν), γοητευμένος από την Ιλυα, θα απευθυνθεί σε αυτήν λέγοντας "Είσαι Σύμβολο", για να πάρει την ίδια στιγμή την απάντηση από τον Γιώργο Φούντα: "Είναι Γυναίκα". Η προηγούμενη σκηνή αναδεικνύει με εξαιρετική καθαρότητα, ένα δισυπόστατο που υπήρχε στην παρουσία της Μελίνας: έναν διχασμό δηλαδή του προσώπου της, ανάμεσα σε μία συμβολική παρουσία (με έντονα τα μυθοποιητικά στοιχεία) και σε μία πραγματική παρουσία -την Μελίνα ως γυναίκα. Αυτά τα δύο στοιχεία -ο Μύθος και η Πραγματικότητα- κυριάρχησαν και καθόρισαν, πιστεύουμε σε μεγάλο βαθμό, την πορεία της Μελίνας μετά την Δικτατορία. Οντας μια αναντίρρητα λαμπερή κινηματογραφική ηθοποιός -με ελάχιστες ταινίες δυστυχώς που να εκθέτουν όλο τον πλούτο της υποκριτικής της υπόστασης - οικοδόμησε ένα ανάλογο Μύθο. Συνεισφορά σ' αυτόν τον Μύθο , υπήρξε και η πολιτική της παρουσία, περιβεβλημένη από την αίγλη της αντιδικτατορικής αντίστασης.
Κάθε όμως στιγμή, πίσω από την Μελίνα-Μύθο υπήρχε πάντα η Μελίνα- Πραγματικότητα. Αντιστεκόμενη στις κοινοτυπίες και στο συμβατικό του ρόλου που την καλούσαν να παίξει -τόσο σαν ηθοποιός όσο και σαν πολιτικός- κατέληξε να πολεμά την ίδια της την εικόνα σαν Σταρ, με την ίδια ένταση και πάθος που αγωνίστηκε για τις πολιτικές της ιδέες. Μέσα στον γεμάτο κοινοτυπίες μυθοποιητικό λόγο της πολιτικής και του σταρ-συστεμ (εγχώριου ή διεθνές, αδιάφορο) έθεσε την γοητεία μιας καθημερινής χειρονομίας και την ειλικρίνεια των πραγματικών αισθημάτων, την λάμψη τελικά που κρύβει η αλήθεια της πραγματικότητας. Αρκούσε μια φράση ή μια κίνηση της για να σπάσουν τα δεσμά του αυστηρού πρωτοκόλλου, που ο καθωσπρεπισμός της δημόσιας εικόνας της επέβαλλε. Αυτή η ισορροπία της -ανάμεσα στον κομφορμισμό και στην τυποποίηση από την μια πλευρά και στον κόσμο των πραγματικών αισθημάτων από την άλλη- υπήρξε και η ουσία της γοητευτικής της παρουσίας. Αμφιταλαντευόμενη διαρκώς ανάμεσα αυτούς τους δύο πόλους, στάθηκε από πάνω τους -κολακεύτηκε είναι αλήθεια από τον ναρκισσισμό που επιβάλλει η δημόσια εικόνα και ο μύθος της, αλλά ούτε μια στιγμή δεν υπέκυψε στο ψεύδος και στην πεζότητα τους.
Αυτή η ιδιόμορφη ακροβασία, χρειάστηκε να αναπτυχθεί σε ένα σταθερό έδαφος, για να βρει την τελική της ισορροπία . Αυτή η δυσαρμονία που ενυπήρχε διαρκώς στην παρουσία της -ανάμεσα σε μία Μελίνα Μυθική και Συμβολική από την μία πλευρά και στην Μελίνα Γυναίκα από την άλλη -, χρειαζόταν να οικοδομηθεί πάνω σε μία ισχυρή βάση, για να λειτουργήσει δημιουργικά. Αναπτύχθηκε λοιπόν η παρουσία της στον χώρο που όρισε το βλέμμα ενός άνδρα και υποστηρίχθηκε ως πρόσωπο από την ηθική στάση αυτού του άνδρα. Ο άνδρας αυτός ήταν ένας μικρόσωμος Αμερικάνος σκηνοθέτης, διωγμένος από την χώρα του: ο Ζυλ Ντασσέν.

Δημήτρης Μπάμπας