(μια συνέντευξη)

Ένας κινηματογράφος που απαρνείται την ευκολία του εξωτικού –που απλόχερα προσφέρει η χώρα προέλευσης, η Τουρκία- ή το συναισθηματικό λαϊκισμό του εμπορικού σινεμά, και επιμένει να κοιτάζει μ’ ένα προσωπικό βλέμμα τα πράγματα: Αυτός είναι ο κινηματογράφος του Ομέρ Καβούρ (Ömer Kavur). Οι εικόνες των ταινιών του, φιλόδοξες και πλήρεις ανατολίτικου μυστικισμού, μυστηριώδεις και γεμάτες συμβολισμούς, μεταφορές και αλληγορίες, αναμετριούνται με έννοιες και νοήματα όπως ο Θάνατος, η Μνήμη, η Απώλεια, ο Χρόνος.
Πρόσωπα που φεύγουν και χάνονται, συναντήσεις που ποτέ δεν γίνονται: η ασάφεια μοιάζει τυραννική για τους ήρωες των ταινιών. Τα πρόσωπα των ταινιών του Ομερ Καβούρ, βρίσκονται σε μια αέναη αναζήτηση της αλήθειας, σε μία αναζήτηση της πνευματικής Ιθάκης, σε μια διαρκή κίνηση που ελπίζουν –πολλές φορές μάταια- ότι θα τους οδηγήσει στην αποκάλυψη του μυστηρίου. Είναι το μυστήριο συστατικό στοιχείο της δραματικής πλοκής σε κάθε ταινία του Ομερ Καβούρ και ο θεμέλιος λίθος πάνω στον οποίο η αφήγηση οικοδομείται. Μία εκδοχή όμως μυστηρίου, την καταγωγή της οποίας μπορούμε να αναζητήσουμε στα παραμύθια της Ανατολής.
Ο σκηνοθέτης επιλέγει ως τόπο που διαδραματίζονται οι ταινίες του (ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ, ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΔΕΙΚΤΗ ΤΟΥ ΡΟΛΟΓΙΟΥ) το εύφορο έδαφος των ανθρώπινων παθών, ένα χώρο που η λογική δεν μπορεί να ερμηνεύσει και όπου το παράλογο κυριαρχεί. Μυστηριακά τοπία, γοητευτικές και σαγηνευτικές γυναίκες, αλλόκοτα και ανεξήγητα συμβάντα, ονειρική ή εφιαλτική ατμόσφαιρα, συμβολισμοί και αλληγορίες, πρόσωπα παγιδευμένα στα δίκτυα των παράλογων παθών τους, ανατολίτικος μυστικισμός, ο χρόνος, η μνήμη, το όνειρο: το σινεμά του Ομερ Καβούρ δεν είναι ένα σινεμά δυτικό ή τουρκικό. Είναι ένα σινεμά προσωπικό και γι’ αυτό είναι και διεθνές και παγκόσμιο…

ΤΟΤΕ…
«Όταν ξεκινούσα, στον τούρκικο κινηματογράφο, γυρίζονταν γύρω στις 200 ταινίες το χρόνο, οι οποίες ήταν συνήθως προσαρμογές χολιγουντιανών ταινιών των δεκαετιών 30 και 40. Αυτές χρησιμοποιούσαν τα ίδια κλισέ με το Χόλιγουντ: ήταν μελοδράματα, μιούζικαλ, αισθηματικές κωμωδίες- νομίζω ότι τότε το ίδιο συνέβαινε και στο ελληνικό σινεμά. Στο τέλος της δεκαετίας του 50 και στις αρχές της δεκαετίας του 60 εμφανίσθηκε ένα είδος εναλλακτικού σινεμά, λόγω του νέου συντάγματος που επέτρεψε μεγαλύτερη ελευθερία έκφρασης. Τότε δημιουργήθηκαν εργατικές ενώσεις και πολιτικά κόμματα που ήταν απαγορευμένα νομιμοποιήθηκαν. Φυσικά αυτή η κατάσταση επηρέασε και το κινηματογράφο.
Έτσι από τότε έχουμε ένα νέο ρεύμα, το οποίο θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε «κοινωνικό ρεαλισμό». Το κυρίως θέμα που είχαν οι ταινίες (που ανήκουν σ’ αυτό το είδος) ήταν η μετανάστευση -από την Ανατολική Τουρκία στις μεγάλες πόλεις- και τα προβλήματα που αντιμετώπιζε ο κόσμος εξαιτίας της: οι προσπάθειες του να βρει δουλειά, να προσαρμοστεί στην ζωή της μεγάλης πόλης .
Μόλις στο τέλος της δεκαετίας του 60 –τότε που εμφανίστηκε και ο Γιλμάζ Γκιουνέι (Yilmaz Guney)– παρουσιάστηκε ένα νέο είδος ρεαλισμού (ο προσδιορισμός είναι δικός μου) και εμφανίσθηκαν ταινίες που έθιγαν πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Αυτό ήταν ένα εναλλακτικό σινεμά. Ήταν όμως μειοψηφία στο σύνολο του τουρκικού κινηματογράφου: μόλις 10 ταινίες από τις 200 ανήκαν σ’ αυτό το είδος.
Τότε ξεκίνησα και εγώ. Στην αρχή έκανα ντοκιμαντέρ και πολλά διαφημιστικά.
Η πρώτη μου ταινία, που είχε κοινωνικό θέμα –ήταν διασκευή ενός μυθιστορήματος - θα μπορούσε να καταταχθεί σ’ αυτό το εναλλακτικό σινεμά. Η παραγωγή της δεν έγινε από μένα, είναι η μόνη ταινία που δεν παρήγαγα. Δεν πήγε άσχημα, δεν ήταν βέβαια επιτυχία αλλά δεν ήταν και αποτυχία. Μετά έκανα πολλές διαφημιστικές ταινίες για να μπορέσω να μαζέψω τα χρήματα, για να κάνω την παραγωγή στην επόμενη. Δεν μπορούσα τότε να συνεννοηθώ με κανένα εμπορικό παραγωγό εκείνης της περιόδου. Περίμενα 5 χρόνια για να συγκεντρώσω τα χρήματα, και τελικά έκανα τη δεύτερη μου ταινία το 1979. Είχε επιτυχία και προβλήθηκε επίσης και στο εξωτερικό. Αυτή με καθιέρωσε σαν σκηνοθέτη.»

ΚΑΙ ΤΩΡΑ…
«Τώρα τα πράγματα εξακολουθούν να είναι δύσκολα όπως και τότε. Ίσως είναι και δυσκολότερα γιατί ο κινηματογράφος στην Τουρκία αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα –εξαιτίας του video, της ιδιωτικής τηλεόρασης (έχουμε 160 ιδιωτικά κανάλια) και του συστήματος διανομής που κυριαρχείται από τις αμερικάνικες εταιρείες (εκτός από ένα 1-2 εταιρείες που είναι τούρκικες και διανέμουν ξένες ταινίες). Αυτήν τη στιγμή ο τουρκικός κινηματογράφος δίνει μία μάχη επιβίωσης, έχοντας απέναντι του τον αμερικάνικο κινηματογράφο.»

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ…
«Είχα προβλήματα όταν έκανα την δεύτερη μου ταινία από τους ακροδεξιούς, τους φασίστες. Είχα επίσης μεγάλα προβλήματα με την λογοκρισία και με το κράτος -όταν αυτή ακόμα υπήρχε στην Τουρκία. Μου είχαν απαγορεύσει την προβολή μιας ταινίας και αναγκάστηκα να προσφύγω στο Ανώτερο Δικαστήριο για να μπορέσει αυτή να παιχθεί στις αίθουσες. Είχα πάντα προβλήματα με την λογοκρισία.»

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΙΑΣ ΤΑΙΝΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΤΟΠΟΘΕΣΊΕΣ…
«Πιστεύω ότι για μένα το πιο σημαντικό τμήμα στην διαδικασία δημιουργίας μίας ταινίας, είναι το σενάριο –ίσως γιατί μου αρέσει να γράφω πολύ, ίσως αυτός είναι ο λόγος που λέω το σενάριο. Το άλλο τμήμα που εγώ θεωρώ σημαντικό, είναι η επιλογή των τοποθεσιών όπου θα γυριστεί η ταινία. Όταν βρω αυτά τα δύο –σενάριο και τοποθεσίες- η ταινία έχει τελειώσει στο μυαλό μου. Δεν λέω ότι οι άλλες φάσεις δεν είναι σημαντικές -αλλά αυτό που πραγματικά με ωθεί στο να κάνω μία ταινία, είναι μία καλή ιστορία και η τοποθεσία που αυτή θα γυριστεί. Ορισμένες φορές, είναι ο τόπος που με εμπνέει να αφηγηθώ μία ιστορία, όπως συνέβη στην τελευταία ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟ ΔΕΙΚΤΗ ΤΟΥ ΡΟΛΟΓΙΟΥ.»

ΕΠΙΡΡΟΕΣ…
«Παλαιότερα όταν ήμουν νέος ήταν ο ιταλικός κινηματογράφος που με είχε επηρεάσει. Και φυσικά περισσότερο απ’ όλους ο Antonioni, η τριλογία του: η ΕΚΛΕΙΨΗ, η ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ και Η ΝΥΧΤΑ. Ήμουν πολύ νέος για να καταλάβω τι πραγματικά σήμαιναν οι ταινίες του, αλλά είχα την αίσθηση, ότι ήταν υπέροχες, ότι ήταν θαυμάσιες. Επίσης με επηρέασε το σινεμά του Βισκόντι. Σήμερα δεν μπορώ να πω ότι έχω άμεσες επιρροές. Φυσικά έχω αγαπημένους σκηνοθέτες: μου αρέσουν οι ταινίες του Ταρκόφσκι, οι ταινίες που έκανε ο Βέντερς μέχρι την δεκαετία του 80, και φυσικά ο δικός σας μεγάλος Αγγελόπουλος –τον οποίο εκτιμώ πολύ.»

ΟΙ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΩΝ
«Άμεσα οι πολιτισμικές αντιθέσεις της Τουρκίας, δεν υπάρχουν στο έργο μου, γιατί είναι ένα θέμα με το οποίο δεν ασχολούνται οι ταινίες μου.
Φυσικά η Τουρκία είναι μία ετερογενής χώρα. Υπάρχει ένα τμήμα της χώρας που είναι πολύ ισλαμικό και ένα άλλο που είναι αρκετά δημοκρατικό. Υπάρχει ένα τμήμα στην χώρα που είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένο –όπως μία ευρωπαϊκή χώρα- και ένα άλλο που τελείως υπανάπτυκτο. Από την άλλη πλευρά έχουμε διαφορετικές εθνικές ομάδες που έχουν την δικιά τους κουλτούρα. Ανήκουμε στην Ευρώπη και στην Ασία, στην Μέση Ανατολή και στα Βαλκάνια, στην Μεσόγειο.
Όμως. αν μέσα από αυτές τις πολιτισμικές διαφορές, μπορείς να δημιουργήσεις μία ατμόσφαιρα, μία κατανόηση και ένα σεβασμό για το διαφορετικό, αυτό θα ήταν ένα μεγάλο επίτευγμα για ένα έθνος. Αν [ένα έθνος] δεν είναι ικανό να το κάνει αυτό, τότε έχει ένα μεγάλο πρόβλημα.
Παρ’ όλα αυτά εγώ προσωπικά ανήκω και στον πολιτισμό της Ευρώπης, αλλά και στον πολιτισμό της Μικράς Ασίας. Αισθάνομαι ευτυχής που γνωρίζω και τους δύο πολιτισμούς. Μεγάλωσα μ’ αυτούς τους δύο πολιτισμούς. Δεν μπορώ να πω ότι άμεσα οι ταινίες το προβάλλουν αυτό. Ωστόσο νομίζω ότι υποσυνείδητα -αυτές οι αντιθέσεις των πολιτισμών - αντανακλούνται στις ταινίες μου.
Αυτό που προσπαθώ να κάνω στις ταινίες μου, είναι μία παραδοσιακή, μια ανατολίτικη μορφή αφήγησης, μέσα από μια δυτική προσέγγιση. Προσπαθώ να βρω μια σύνθεση, μία μορφή συνδυασμού αυτών των δύο…»

(η συνέντευξη δόθηκε στον Δημήτρη Μπάμπα. Αποσπάσματα της συνέντευξης δημοσιεύθηκαν στην καθημερινή εφημερίδα του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης Πρώτο Πλάνο)