Για σχεδόν 80 χρόνια η ταινία Μητρόπολη (Metropolis) του Fritz Lang, υπήρξε το Ιερό Δισκοπότηρο των απανταχού σινεφίλ. Προβλήθηκε ολόκληρη μόνο στην παγκόσμια πρεμιέρα της, στις 10 Ιανουαρίου του 1927 στο UFA –Palast του Βερολίνου, και αργότερα ενάντια στις προθέσεις του δημιουργού της, «κόπηκε» από τον παγκόσμιο διανομέα της, την αμερικάνικη εταιρεία Paramount. Η αρχική εκδοχή της χάθηκε μέσα στη δίνη του Β! Παγκοσμίου πολέμου και μόνες μαρτυρίες γι’ αυτήν υπήρξαν τα δημοσιεύματα των εφημερίδων της εποχής. Οι θεατές, οι σινεφίλ και οι μελετητές της ιστορίας του κινηματογράφου γνωρίζουν μόνο τη συντομευμένη εκδοχή της, διάρκειας 90 λεπτών. Και είναι η έκδοση της σε DVD, όπου χάρις στις προσπάθειες του Enno Patalas ανασυνθέτει τις χαμένες σκηνές με κάποιες φωτογραφίες και περιγραφή της υπόθεσης. Όμως ακόμα και έτσι μισή ώρα –ένα τέταρτο του συνολικού της χρόνου- απουσίαζε, και η ροή των εικόνων της έμοιαζε γεμάτη κενά και χάσματα. Η κριτική αποτίμηση της ταινίας δεν μπορούσε να είναι έγκυρη και χαρακτηρισμοί όπως «η πιο ηλίθια ταινία που έχω δει» από τον H.G. Wells, έμοιαζαν να δικαιώνονται από το αποτέλεσμα. Μόνο υποθέσεις μπορούσαν να γίνουν για την εκδοχή του Fritz Lang.
Έστω και ελλιπής όμως η Μητρόπολη σημάδεψε με ένα έντονο τρόπο την ιστορία του κινηματογράφου και στοίχειωσε την μνήμη των θεατών της. Εμβληματική ταινία επιστημονικής φαντασίας αφηγείται την ερωτική ιστορία ανάμεσα στο γιο ενός βιομηχάνου και μια εργάτρια, τοποθετημένη στο μακρινό μέλλον. Η αξία της όμως έγκειται σ’ ότι περιβάλλει αυτήν την ιστορία: Στις εικόνες της αντανακλώνται όλες οι ανησυχίες και κοινωνικοί προβληματισμοί του μεσοπολέμου. Ο Fritz Lang παρουσιάζει μια άκρως απαισιόδοξη εκδοχή του μελλοντικού κόσμου όπου η εξουσία ασκείται μ’ ένα τρόπο απολυταρχικό, οι κοινωνικές αντιθέσεις ανάμεσα στον κόσμο του κεφαλαίου και σ’ αυτό της εργασίας είναι ακραίες και η εξέγερση δείχνει ως η αναπόφευκτή εξέλιξη. Δεν λείπουν από τη δραματική πλοκή και οι ανησυχίες για την ανεξέλεγκτη και «ανήθικη» ανάπτυξη της επιστήμης. Η ταινία σήμερα δείχνει σ’ ορισμένα σημείά της τραγικά επίκαιρη.
Η φήμη όμως της Μητρόπολης οφείλεται και στο γεγονός ότι υπήρξε προδρομική των σύγχρονων blockbusters, μια υπερπαραγωγή προορισμένη να εντυπωσιάσει και να καθηλώσει τους θεατές του μεσοπολέμου. Τα νούμερα είναι ενδεικτικά: 36 χιλιάδες κομπάρσοι, 200 χιλιάδες κοστούμια, 16 μήνες γυρίσματα και 5 εκατομμύρια μάρκα- ένα κολοσσιαίο για την εποχή ποσό- για τα ειδικά εφέ. Αυτός ο υπερμεγέθης για την εποχή του προϋπολογισμός προκάλεσε σοβαρά προβλήματα στην εταιρεία παραγωγής της UFA. Μπροστά στο φάσμα της χρεοκοπίας η UFA πουλά στην αμερικάνικη εταιρεία Paramount τα παγκόσμια δικαιώματα διανομής της Μητρόπολη. Οι διανομείς αφαίρεσαν το ένα τέταρτο της ταινίας για να περιορίσουν το συνολικό της χρόνο έτσι ώστε να μπορεί να προβληθεί στις αίθουσες.
Όμως μια κόπια της ταινίας διασώθηκε. Το 1927 ο Adolfo Wilson, κινηματογραφικός διανομέας της Αργεντινής, προτίμησε να αγοράσει την εκδοχή του Fritz Lang και αυτή να προβάλλει στη χώρα του. Μετά τη διανομή της εμπορικό κύκλωμα η ταινία κατέληξε στη συλλογή του Manuel Pena Rodriguez, κριτικού στην εφημερίδα La Nacion, και αργότερα, μετά το θάνατό του, στη συλλογή του Museo del Cine του Μπουένος Άιρες. Η περιγραφή ενός σινεφίλ στον ιστορικό Fernando Martin Pena για μια προβολή της Μητρόπολη διάρκειας δύο ωρών, οδήγησε τον τελευταίο στην Paula Felix -διευθύντρια του Museo de Cine- και τις αποθήκες του μουσείου. Η Μητρόπολη, με έντονα σημάδια από το πέρασμα του χρόνου αλλά επιτέλους πλήρης, αποκαλύφθηκε.
Η είδηση ανακοινώθηκε από τα πρακτορεία ειδήσεων στις αρχές του καλοκαιριού αλλά μόνο πρόσφατα έγινε γνωστή η κριτική αποτίμηση από τους μελετητές του έργου του Lang. «Αυτό θα μπορούσε να ‘ναι το πρωτότυπο» δηλώνει ο Enno Patalas μελετητής της Μητρόπολη «είναι το πιο αυθεντικό υλικό που γνωρίζουμε». Μεγάλο μέρος αυτών που αφαιρέθηκαν μάλλον προκαλούσαν την πουριτανική ηθική των αμερικάνων διανομέων αφού απεικόνιζαν την ατμόσφαιρα ηδονισμού που επικρατούσε στην Μητρόπολη. Ενώ παράλληλα αφαιρέθηκε και το μέρος που παρουσίαζε την σύγκρουση ανάμεσα στο βιομήχανο και τον επιστήμονα, κάτι που σύμφωνα με τους μελετητές δίνει στην ταινία ένα στοιχείο ανδρικού μελοδράματος. «Η ταινία έμοιαζε να έχει ανωμαλίες στον ρυθμό της, ενώ τώρα έχει αποκτήσει μια ενότητα», συμπληρώνει ο Rainer Rother διευθυντής της Deutsche Kinematek.
Όμως ακόμα και σ’ αυτή την πλέον αυθεντική και πλήρη εκδοχή της ταινίας, κάτι λείπει. Λόγω της φθοράς της κόπιας εξαιτίας των αλλεπάλληλων προβολών της, μια σκηνή απουσιάζει: Σ’ αυτήν ένας ιερέας διαβάζει την Αποκάλυψη.

Δημήτρης Μπάμπας

Info: Στο βρετανικό Sight and Sound (τεύχος Σεπτεμβρίου) δημοσιεύεται μια εκτεταμένη περιγραφή των «κομμένων» 30 λεπτών. Ενώ στα γαλλικά Cahiers du Cinema (τεύχος Σεπτεμβρίου) υπάρχει η εξιστόρηση των γεγονότων που οδήγησαν στην ανακάλυψη τους. Η έκδοση σε DVD της βρετανικής εταιρείας Eureka περιέχει την πιο πλήρη έως σήμερα εκδοχή της ταινίας.