του F. W. Murnau

Αρχετυπική ταινία της μυθολογίας τρόμου, ο Νοσφεράτου (Nosferatu) του Μουρνάου (F. W. Murnau), είναι μια κλασική ταινία: οι σκοτεινές της εικόνες, η φιγούρα του βαμπίρ, ο ερεβώδης ρομαντισμός της, η μελαγχολική υποβλητική ατμόσφαιρά της διατηρούνται αλώβητες από την φθορά του χρόνου. Όμως ο Νοσφεράτου του Μουρνάου, είναι επίσης και μια ταινία σημαδιακή για την ιστορία του κινηματογράφου: δημιούργησε ένα ολόκληρο είδος αυτό με κεντρικό ήρωα τον Απέθαντο. Όλες οι ταινίες Δράκουλα που ακολούθησαν κατάγονται απ' αυτήν την βουβή γερμανική ταινία του 1922. Ωστόσο η μυθολογία της ταινίας επεκτείνεται και πέρα από την ιστορία που αφηγείται ή την αισθητική της. Όπως μας δείχνει και η ταινία Shadow of the vampire, τα ίδια τα γυρίσματά του Νοσφεράτου είναι η αφορμή αλλά και το θέμα για μια ακόμη κινηματογραφική ταινία.
Ότι ακολουθεί είναι μια κριτική αποτίμηση για την κλασική ταινία του Μουρνάου, μέσα από αποσπάσματα κειμένων από μελετητές εκείνης της περιόδου.

Ας πάρουμε τον Νοσφεράτου, την πρώτη και ωστόσο αντιπροσωπευτική ταινία αυτού του σπάνιου υποείδους: πρωταγωνιστής του είναι ένας βρικόλακας που ρουφάει αίμα και σκορπάει τον όλεθρο σε όλους τους ανθρώπους και σε όλα τα μέρη από που περνάει. Ολόκληρη ταινία είναι μια εφιαλτική φαντασίωση, πλασμένη χάρη σε διάφορα τεχνάσματα, που παρουσιάζει ως αυτονόητη την ύπαρξη φαντασμάτων και την επέμβαση του στην καθημερινή ζωή.
(ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ, SIEGFRIED KRACAUER, Κάλβος 1983)

Ο Μουρνάου, ωστόσο, γύρισε τον Νοσφεράτου με τα ελάχιστα μέσα που είχε στην διάθεση του, για αυτό φρόντισε να πάρει από την φύση όλα όσα είχε να του προσφέρει για να φτιάξει υπέροχες εικόνες. Φίλμαρει την εύθραυστη μορφή ενός άσπρο σύννεφου που τρέχει πάνω από τους αμμόλοφους, ενώ ο αέρας από την βαλτική παίζει ανάμεσα στα λιγοστά πλατιά φύλλα της χλόης. Η κάμερα του αργοδιαβαίνει μια σειρά από κλαδιά που ξεχωρίζουν κοντά στο ανοιξιάτικο ουρανό την ωρα που σουρουπώνει. Μας κάνει να νιώσουμε την φρεσκάδα του λιβαδιού, με τα υπέροχα άλογα που καλπάζουν ολόγυρα ελαφριά σαν τον άνεμο.
Η φύση συμμετέχει στην δράση της ταινίας. Το ευαίσθητο κάνει τα εκτινασσόμενα κύματα να προβλέπουν τον ερχομό του βρικόλακα την επικείμενη καταστροφή της πόλης.Πάνω από ολα αυτά τα τοπία -σκοτεινή λόφοι, αδιαπέραστα δάση, σύννεφα στον ουρανό που προμηνύουν θύελλες -πλανάται που αυτό ο Μπάλαζ αποκαλεί "Υπέροχη σκιά του υπερφυσικού ".
Ο Μουρνάου ωστόσο, δημιουργεί αυτήν την ατμόσφαιρα, φρίκης και τρόμου, βάζοντας τους ηθοποιούς του να κινούνται προς την κάμερα. Η απαίσια μορφή του βρικόλακα πλησιάζει με μια εξοργιστική βραδύτητα από το μακρινό βάθος ενός πλάνου προς ένα άλλο, όπου παίρνει ξαφνικά τεράστιες διαστάσεις.
(ΛΟΤΕ ΑΪΣΝΕΡ, Η ΔΑΙΜΟΝΙΚΗ ΟΘΟΝΗ, ΑΙΓΟΚΕΡΩΣ 1987)

Το μεγάλο του έργο, αυτό που τον τοποθετεί πολύ ψηλά στην ιστορία της εποχής μας, παραμένει το παραισθητικό Νοσφεράτου, ο Βρικόλακας (1922). "Μια ιστορία φρίκης" λέγει ο υπότιτλος. Από τον αρκετά βαρετό μυθιστόρημα του Μπραμ Στόκερ "Δράκουλας", ο Μουρνάου και ο σεναριογράφος του Χέρνικ Καλέεν έβγαλαν τον πιο τρομερό εφιάλτη του κινηματογράφου. Στον πύργο τον Καρπαθίων, στις αλέες όπου η δαιμονική αμαξά τρέχει να μας συναντήσει, όπου μακάβριες πομπές παρελαύνουν χωρίς τέλος, μας διαπερνούν τα ανατριχιάσματα του τρόμου. Το απόκοσμο εμφανίζεται κάτω από τον φανταστικό και σαστισμένα νιώθουμε ότι η αληθινή ζωή και η τρομακτική της πλευρά φωτίζεται μπροστά μας. Ο μαύρος βαμπίρ με τα μακριά μυτερά αυτιά θα ταράζει για πολύ καιρό τον ύπνο μας. Με το φέρετρο του, στον ώμο διασχίζει τους δρόμους των ίδιο μας τον σπιτιών, για να μας θυμίσει πόσο αμφίβολή είναι ή ησυχία μας.
(...…) Ο Νοσφεράτου δεν είναι μια απλή ταινία τρόμου. Το μυστήριο της ξεπερνάει τα πλαίσια της οθόνης, και ενεδρεύει ακόμα και στο παίξιμο των ηθοποιών. Έτσι το ζενερίκ δίνει σαν ερμηνευτή του βαμπίρ τον ηθοποιό του μιούζικ χωλ Μαξ Σρεκ, αποδεικνύεται ότι αυτή η πληροφορία είναι ηθελημένα λανθασμένη. Κανείς ποτέ δεν κατέφερε να μάθει τον λόγο. Κανείς ποτέ δεν κατάφερε να ξεσκεπάσει την ταυτότητα αυτού του θαυμάσιου ηθοποιού, που μια μεγαλοφυής γκριμάτσα τον έκανε για πάντα αγνώριστο. Έκαναν πολλές υποθέσεις, μίλησαν ακόμα και για τον ίδιο τον Μουρνάου ….
Τι κρύβεται πίσω από το πρόσωπο του Νοσφεράτου;
Μήπως ο ίδιος ο Νοσφεράτου;
(ΑΔΩΝΙΣ ΚΥΡΟΥ, Ο ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ, ΚΑΛΒΟΣ 1976)