(Άνεμος Ψυχής)
του Benedek Fliegauf

Με αφορμή κάποια πραγματικά περιστατικά ρατσιστικών επιθέσεων σε Ρομά, την περίοδο 2008-09, στην Ουγγαρία, η ταινία Csak a szél (Just the Wind/ Άνεμος Ψυχής) είναι μια σκιαγράφηση μέσα από τη φόρμα της μυθοπλασίας, ενός οικογενειακού πορτραίτου.
Κεντρικά πρόσωπα στην ταινία είναι μια οικογένεια Ρομά που ζει στην επαρχία της Ουγγαρίας: η μητέρα (που εργάζεται σαν καθαρίστρια), ο παππούς (με προβλήματα υγείας λόγω του προχωρημένου της ηλικίας), η κόρη (μαθήτρια στο λύκειο) και ο μικρός γιος. Η αφήγησης της ταινίας παρακολουθεί μια μέρα από τη ζωή αυτής της οικογένειας: από το πρωινό ξύπνημα μέχρι το βράδυ (και τα τραγικά επακόλουθα της). Ακολουθώντας τα διδάγματα του σινεμά των αδελφών Jean-Pierre Dardenne & Luc Dardenne, ο σκηνοθέτης την παρακολουθεί, εκ του σύνεγγυς, με την κάμερα σχεδόν κολλημένη πάνω σ’ αυτά τα πρόσωπα, δίνοντας κυρίως έμφαση στην μητέρα και την κόρη. Καταγράφει, καταρχάς, τις υποβαθμισμένες συνθήκες ζωής τους, αλλά σκιαγραφεί, μέσα από μικρά επεισόδια και τις ελπίδες τους: τον αγώνα, τις αγωνίες και τις προσδοκίες τους να εξέλθουν από το κοινωνικό περιθώριο στο οποίο ζουν. Τα δύο αυτά πρόσωπα -μητέρα και κόρη- αμφισβητούν εμπράκτως τα στερεότυπα, αγωνίζονται να εξέλθουν του φαύλου κύκλου.
Το πλαίσιο στο οποίο αναπτύσσεται η αφήγηση είναι ο ρατσισμός προς τους Ρομά, κάτι που εκφράζεται είτε με μια διάχυτη βία -στο φόντο πάντα υπάρχουν τα ρατσιστικά εγκλήματα-, είτε με εχθρική συμπεριφορά, περιφρόνηση και επιθετικότητα. Η βία μπορεί να δείχνει κάποιες φορές απόμακρη ή και αόρατη, αλλά συνεχώς επικρέμαται ως μια δαμόκλειος σπάθη πάνω από την καθημερινότητα τους: η απειλή είναι διαρκώς παρούσα. Καθώς η αφήγηση αναπτύσσεταιι, αποφεύγοντας τις όποιες παγίδες του μελοδραματισμού, καθώς η κάμερα ακολουθεί τις διαδρομές των προσώπων, ότι υπάρχει στο φόντο, θολό και ασαφές, έρχεται στο προσκήνιο. Είτε μέσα από νύξεις και υπαινιγμούς, είτε μέσα από απροκάλυπτα ρατσιστικές συμπεριφορές και ξεσπάσματα, οι εντάσεις αποκτούν μορφή και υπόσταση, οι απειλές διογκώνονται, για να καταλάβουν όλη την εικόνα και να οδηγήσουν τελικά την αφήγηση στην τραγική της κορύφωση.
Τραγική ειρωνεία: όποιος επιζεί της καταστροφής είναι αυτός που επιβεβαιώνει τα (ρατσιστικά) στερεότυπα. Και όσοι ηττώνται είναι όσοι τα αμφισβητούν…

Δημήτρης Μπάμπας

Υ.Γ. Στην ταινία απονεμήθηκε η Αργυρή Άρκτος του 62ου Φεστιβάλ Βερολίνου (2012)