του Eric Rohmer
(Σχόλιο για την χρήση του λόγου στις ταινίες του Eric Rohmer)

"Ο λόγος μετέχει εξίσου με την εικόνα σ' αυτήν την ζωή που κινηματογραφώ" : η φράση αυτή του σκηνοθέτη καθιστά εκ των πραγμάτων τον λόγο που εκφέρεται από τα πρόσωπα της ταινίας κεντρικό στοιχείο. Ο λόγος λοιπόν αυτών των προσώπων είναι η ταυτότητά τους. Και αυτή η ταυτότητα βρίθει αντιφάσεων και παραδόξων ·είναι σημείο της πολιτικής και ιδεολογικής σύγχυσης που τα πρόσωπα βιώνουν -χωρίς όμως να έχουν πλήρη και καθαρή συνείδηση αυτής της κατάστασης. Είναι ένας λόγος πλήρης συναισθήματος και ελλειμματικός σε λογική -και γι' αυτό στην ουσία του αντιφατικός. Μπορούμε επιπλέον να αναγνωρίσουμε στα πρόσωπα αυτά, μέσα από τον λόγο τους, ένα κρυφό ναρκισσισμό. Κάτι που δεν μπορεί να παρατηρηθεί στον λόγο και στις απόψεις των μονίμων κατοίκων της περιοχής (του αγρότη, του κτηνοτρόφου και του παλιού τεχνίτη). Ο λόγος τους -όπως παρουσιάζεται μέσα από τις μικρές συνεντεύξεις που η δημοσιογράφος κάνει-, είναι λιτός, σύντομος και περιεκτικός. Περιγράφει δε, χωρίς τις ιδεολογικές παραμορφώσεις των κεντρικών χαρακτήρων, τις αληθινές συνθήκες της ζωής στην περιοχή. Είναι ένας λόγος φυσικός, ο οποίος έρχεται σε αντίθεση με τον "λόγο της πρωτεύουσας" που εγκολπώνονται τα κυρίως πρόσωπα της ταινίας και ο οποίος κυριαρχούμενος από ρητορικά σχήματα και επιχειρήματα, πολλές φορές δολιχοδρομεί.
Η σαγήνη που ασκεί ο συλλογισμός, η γοητεία του επιχειρήματος, η απόλαυση που προκαλεί η εκφορά του λόγου και η παρουσίαση της σκέψης, δεν μπορούν να αποκρύψουν την αδυναμία αυτών των προσώπων να αποδεχτούν τον λόγο του Άλλου, δηλαδή να συνδιαλλαγούν ουσιαστικά: και είναι αυτό που αποτελεί την βάση πάνω στην αναπτύσσονται οι λεκτικές αντιπαραθέσεις. Ο δάσκαλος, ο δήμαρχος, η συγγραφέας, ο εκδότης, ακόμα και η κόρη του δασκάλου δημιουργούν μέσα από τον λόγο τους ένα σύμπαν κλειστό που κυριαρχείται από ιδεολογίες (ο εκσυγχρονισμός, η οικολογία), δηλαδή από μια ψευδή συνείδηση του πραγματικού: σ' αυτό το σύμπαν αρκεί το τυχαίο γεγονός (ο γραφειοκράτης που σταματά το σχέδιο, το ταξίδι της δημοσιογράφου) για να ανατραπεί η ισορροπία, για να διαλυθεί αυτό το κλειστό σύμπαν στα "εξ ων συνετέθη".
Χειμαρρώδης ή παραληρηματικός, πλατειαστικός ή πλεονασματικός, ο λόγος των προσώπων κατατείνει στην αναζήτηση της απολεσθείσας ισορροπίας, στην επίλυση του προβλήματος που η συγκυρία και το τυχαίο προκάλεσε. Τα πρόσωπα αυτά με τον λόγο τους, προσχηματικά μόνο τοποθετούνται απέναντι στα "προβλήματα του καιρού τους". Στην πραγματικότητα ο λόγος τους είναι η συναισθηματική τους αντίδραση πάνω στο τυχαίο γεγονός που περιγράφεται στην αρχή του κάθε κεφαλαίου της ταινίας, αφού προκαλείται απ' αυτό.
Στο κλίμα της πολιτικής και ιδεολογικής ασάφειας μέσα στο οποίο κινούνται τα πρόσωπα της ταινίας, το τυχαίο προκαλεί την συναισθηματική ασφάλεια των προσώπων και διαταράσσει την ισορροπία τους   ·και κατά αυτόν τον τρόπο καθίσταται καθοριστικός παράγων στην διαμόρφωση του λόγου τους. Είναι ο λόγος τους η ασπίδα τους απέναντι στο απροσδόκητο: υπάρχει για να εκλογικεύει το τυχαίο και συμπτωματικό.
Γι' αυτό το Δένδρο της ταινίας (και κατά συνέπεια το πολιτιστικό κέντρο) δεν συνιστά το αληθινό πρόβλημα της ταινίας, είναι μια πρόφαση: αποτελεί δηλαδή μια ρομερική εκδοχή ενός χιτσικοκικού "Μακ- Γκάφιν" ·ένα "αντικείμενο" που τίθεται στο κέντρο της αφήγησης για να προωθήσει την δράση, για να δημιουργήσει τον λόγο των προσώπων, για να προκαλέσει τις λεκτικές συγκρούσεις και τις αντιπαραθέσεις των ιδεών.
Έχουν λοιπόν το Δένδρο και η Βιντεοθήκη μια θέση στην δραματουργία της ταινίας ανάλογη μ' αυτή των συναισθηματικών καταστάσεων -της ερωτικής απογοήτευσης, της αναζήτησης ή της επιλογής ερωτικού συντρόφου- που τα πρόσωπα, σ' άλλες ταινίες του σκηνοθέτη, αντιμετωπίζουν.

Δημήτρης Μπάμπας

(απόσπασμα από ένα εκτενέστερο κείμενο για την ταινία L'Arbre, le maire et la mediatheque, που δημοσιεύεται στην ειδική έκδοση του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης)