(42ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεεσαλονίκης)
Στη δίνη μίας σφοδρής οικονομικής κρίσης (απόρροια των καταστροφικών συμβουλών του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου), η Αργεντινή κλυδωνίζεται: οικονομική και πολιτική αστάθεια, ανέχεια (το 56% του πληθυσμού στα όρια της φτώχιας), κοινωνικές αναταραχές, έντονες οικονομικές ανισότητες και ταξικές διαφορές. Και επιπλέον η βαριά σκιά που ρίχνει στο παρόν, η στρατιωτική δικτατορία και το παρελθόν του λαϊκισμού (Περόν). Αυτό είναι το έδαφος στο οποίο αναπτύχθηκε ο νέος κινηματογράφος της Αργεντινής. Με ταινίες ορόσημα την ταινία Historias Breves (1996)- μια συλλογή ταινιών μικρού μήκους που σήμανε την έναρξη του νέου κύματος- και τις αριστουργηματικές ταινίες La Cienaga (Ο Βάλτος, 2001) και Libertad (Ελευθερία, 2001): στο διάστημα αυτών των 5 χρόνων, στην χώρα αυτή της Λατινικής Αμερικής, αναπτύχθηκε ένας κινηματογράφος, σε πείσμα των δύσκολων οικονομικών συνθηκών και των κοινωνικών προβλημάτων (ή ίσως εξαιτίας τους). Ένα σινεμά του οποίου το ποιοτικό επίπεδο μπορεί να συγκριθεί μόνο με τον κινηματογράφο του Ιράν ή της ’πω Ανατολής (Κίνα, Ταϊβάν, Χονγκ-Κονγκ, Κορέα).
Ταινίες όπως το Γκαράζ Ολύμπο ή το Κόσμος Γερανός, Περιμένοντας τον Μεσσία τα προηγούμενα χρόνια μας προϊδέασαν για το τι ακριβώς συνέβαινε στην κινηματογραφία της Αργεντινής. Νέοι σε ηλικία σκηνοθέτες, οι οποίοι πολλές φορές μόλις είχαν αποφοιτήσει από τις κινηματογραφικές σχολές, σκηνοθετούσαν ταινίες, οι οποίες ξεχώριζαν τόσο για την δύναμη της αφήγησης όσο και για την ευαισθησία του προσωπικού βλέμματος.
Αν κάποιος προσπαθήσει να εξερευνήσει τις συνθήκες και τις αιτίες μέσα στις οποίες γεννήθηκε ο νέος αυτός κινηματογράφος, θα πρέπει να σταθεί στον σημαντικό ρόλο που έπαιξε (και εξακολουθεί να παίζει) η κινηματογραφική σχολή Universdad del Cine, τόσο στον τομέα της παραγωγής όσο, και αυτό είναι σημαντικότερο, στον τομέα της εκπαίδευσης. Ένα σινεμά που αναπτύχθηκε στον κάθε άλλο από ασφυκτικό και κλειστό χώρο των κινηματογραφικών σχολών, το σινεμά της Αργεντινής είναι ο κινηματογράφος των επιγόνων της δεκαετίας του 60 (αξίζει να σημειωθεί ότι ο ιδρυτής της σχολής Universdad del Cine, Manuel Antin προέρχεται από το σινεμά της δεκαετίας του 60). Παράλληλα θα πρέπει επίσης κάποιος να σταθεί και στον ρόλο που έπαιξαν η οικονομική ενίσχυση που δόθηκε από το εξωτερικό -από ιδρύματα όπως το Sundance ή το Hubert Bals Fund του Φεστιβάλ του Ρότερνταμ-, καθώς και η απουσία μίας συστηματικής κρατικής επιχορήγησης: τα προηγούμενα δημιούργησαν ένα σινεμά ανεξάρτητο από κάθε είδους εξαρτήσεις και ανοικτό στον κόσμο.
Σίγουρα δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ένα κοινό αισθητικό ρεύμα: οι ταινίες που συγκροτούν το αφιέρωμα δεν διακρίνονται για την θεματική ή αισθητική τους ομοιομορφία. Τα διδάγματα του νεορεαλισμού, ο άγριος ρεαλισμός, το ύφος του Eric Rohmer, το υπερβατικό σινεμά, η λατινοαμερικάνικη παράδοση των Bunuel και Ripstein, το χολιγουντιανό σασπένς: αυτές θα μπορούσαν αν είναι οι αισθητικές συντεταγμένες των ταινιών. Δείγματα ενός αισθητικού και θεματικού πλουραλισμού, καταλαμβάνουν την δική τους ξεχωριστή θέση στο ιδιόμορφο πολιτισμικό τοπίο της Αργεντινής -συνεχίζοντας ή αντανακλώντας, την πολιτισμική παράδοση αλλά και τις ιδιαιτερότητες (πολιτικές, ιστορικές ή άλλες) του τόπου. Έτσι στο αφιέρωμα θα βρούμε ταινίες όπως Το Ηφαίστειο της ζωής, που περιστρέφονται γύρω από τις ανεπούλωτες πληγές του παρελθόντος, τα τραύματα που δημιούργησε η μακρόχρονη στρατιωτική δικτατορία. Την ταινία Moebius μια cult ταινία του φανταστικού, όπου οι επιδράσεις του Αργεντινού συγγραφέα Μπόρχες ρίχνουν βαριά την σκιά τους, και όπου με την μορφή μιας αλληγορίας, αντανακλώνται τα τραύματα της στρατιωτικής δικτατορίας. Τον Φόβο του Πάθους με την επιρροή του ταγκό -εμβληματικού χορού για την Αργεντινή- να ορίζει το πλαίσιο σε μια ιστορία ανήθικου πάθους, όπου η σεξουαλική ελευθεριότητα είναι ένα τρόπος για να διεκδικήσεις την αγάπη.
Ταινίες προσανατολισμένες προς το άγριο τοπίο μίας μεγαλούπολης και στις κοινωνικές (ή άλλες) περιπλοκές είναι οι περισσότερες: οι Πίτσες, Μπύρες και Τσιγαράκια, μια ταινία για τον μηδενισμό και τα αδιέξοδα της άγριας νεολαίας των αστικών κέντρων· η ταινία Βολιβία, θέτει στο κέντρο της ένα λαθρομετανάστη καθώς προσπαθεί να βρει έναν τόπο να σταθεί στην μεγαλούπολη· οι Δύσκολοι Καιροί είναι μια ταινία πικρό σχόλιο για τον αποκλεισμό και την αδυναμία των απλών ανθρώπων μπροστά σε μια ιεραρχικά δομημένη κοινωνία· στις Εννιά Βασίλισσες θα βρούμε -μέσα από τις εντάσεις της αφήγησης, το σασπένς, αλλά και τις συνεχείς ανατροπές-, ένα σχόλιο για την εξαπάτηση ως κυρίαρχο μοτίβο της αστικής μεγαλούπολης, ενώ ο Κόσμος Γερανός είναι ένα πορτραίτο ενός εργαζόμενου, όπου οι σκοτεινοί τόνοι της πραγματικότητας αντισταθμίζονται από την δύναμη της ψυχής και την αισιοδοξία του κεντρικού χαρακτήρα.
Στο Μόνο για σήμερα, Σίλβια Πριέτο, ή Σάββατο είναι οι ανθρώπινες σχέσεις που βρίσκονται στο προσκήνιο. Ταινίες που δεν κρύβουν τις αναφορές στο σινεμά του Rohmer, παρόλο τον ανάλαφρο και συχνά κωμικό τους τόνο, είναι πορτραίτα μίας δύσκολης και γεμάτης περιπλοκές νεανικής ζωής: Εδώ τα πρόσωπα, ζώντας με αμηχανία και ανησυχία, βρίσκονται διαρκώς σε αναζήτηση ταυτότητας, βιώνουν μια κατάσταση μόνιμης ανισορροπίας από την οποία προσπαθούν απεγνωσμένα να βγουν.
Καθώς απομακρυνόμαστε από τις αστικές μεγαλουπόλεις ο τόνος αλλάζει: η σχέση ανάμεσα στο τοπίο και τον άνθρωπο είναι καθοριστική. Εδώ η φύση είναι ένας ακόμη χαρακτήρας της δραματικής πλοκής -που επιδρά καταλυτικά στα πρόσωπα-, ορίζει συμπεριφορές και υποβάλλει συναισθήματα. Στο Χειμώνα, Μαύρα Χάλια ο χώρος της Παταγονίας γίνεται για τον ήρωα το τοπίο μιας αναζήτηση μεταφυσικής τάξης και η αρένα μιας πάλης με τους δαίμονες της ψυχής. Στον Βάλτο, το δάσος (και φυσικά ο βάλτος) είναι το σκηνικό όπου ένα κρυφό δράμα θα παιχτεί και όπου ένα κλίμα κοινωνικής και ηθικής παθογένειας θα εκτεθεί σε δημόσια θέα. Κατά ένα ανάλογο τρόπο στην Ελευθερία ο χώρος του δάσους δίδει την ευκαιρία για ένα απογυμνωμένο από ψιμύθια και ωραιοποιήσεις, πορτραίτο της ανθρώπινης κατάστασης, στον κόσμο σήμερα, στην αυγή της νέας χιλιετίας. Αυτή η ταινία ενός σκηνοθέτη που είναι μόλις 26 χρονών είναι ίσως το καλύτερο δείγμα των αισθητικών επιτεύξεων του νέου κινηματογράφου της Αργεντινής: μας υποδεικνύει μέσα από τις εικόνες της έναν μοναδικό, αποκαλυπτικό και πρωτοφανέρωτο τρόπο για να δούμε τον άνθρωπο και τον χώρο.
Αυτός δεν είναι παρά τρόπος ποίησης και του κινηματογράφου, στις καλύτερες στιγμές τους
Δημήτρης Μπάμπας
