του Michael Pekler

Ό, τι βλέπουμε διαρκώς, στο τέλος το χάνουμε. Καθώς η προσοχή μας εστιάζει στο εξαιρετικό, το καθημερινό θεωρείται δεδομένο. Ωστόσο, αυτό που έχει σημασία δεν είναι το μέγεθος. Είναι μάλλον το ανάστημα του προσώπου: πρέπει να ξεχωρίζεις από το πλήθος για να είσαι κάποιος. Στο έδαφος, ψηλά στον αέρα ή στο βάθος της θάλασσας, συγκρίνοντας τον εαυτό μας -στη ζωγραφική, λογοτεχνία και περισσότερο απ' όλα στο σινεμά - επιβεβαιώνουμε ότι εμείς οι άνθρωποι είμαστε το μέτρο όλων.
Ο κινηματογράφος είναι μια μηχανή ψευδαισθήσεων που εμπεριέχει την ενδοσκόπηση. Γνωρίζουμε από τον Eadweard Muybridge, έναν από τους πρωτοπόρους του σινεμά, ότι, παραδείγματος χάριν, το άλογο που καλπάζει δεν πατά καθόλου στο έδαφος. Ωστόσο, πέρα από αυτό είναι και η πρόσφατη κινηματογραφική ιστορία που αποκαλύπτει την γοητεία που αισθανόμαστε για τα ζώα όταν απεικονίζονται στη μεγάλη οθόνη.
Στις ταινίες όλα τα ζώα είναι εξημερωμένα. Ο κινηματογράφος απεικονίζει έναν κόσμο που μας είναι ουσιαστικά ξένος. Δεν είναι σύμπτωση που αναφερόμαστε στο “βασίλειο των ζώων” -μια επικράτεια που το σινεμά κλήθηκε να εξερευνήσει, ερευνήσει και κατακτήσει εδώ και εκατό χρόνια.
Μιλώντας, λοιπόν, για τα “ζώα στο σινεμά” σημαίνει πρώτα απ' όλα να κοιτάξουμε στο άγνωστο, όσο και αν αυτό μας φαίνεται οικείο. Όπως λέει ο Robert Bresson στο Au Hasard Balthazar: «Η ζωή του γαϊδάρου είναι παράλληλη της ζωής του ανθρώπου, δηλαδή παιδική ηλικία-τρυφερότητα, ωριμότητα -εργασία, ταλέντο, η μέση ηλικία και ο μυστικός χρόνος πριν το θάνατο». Γι' αυτό η ταινία του Bresson είναι από τις πιο όμορφες, και επίσης από τις πιο ποιητικές ταινίες με ζώα στον κινηματογράφο, αφού αποκαλύπτει το οικείο που ενυπάρχει στο ανοίκειο. Δείχνει, επίσης ότι οι άνθρωποι κάνουν κακό σ' άλλα πλάσματα και τα εκμεταλλεύονται. Ωστόσο, παρουσιάζει επίσης τη συμπάθεια και την ενσυναίσθητη που υπάρχει στη στάση του ανθρώπου προς τα ζώα.
Όμως δεν είναι όλα μαύρα όσον αφορά τη σχέση ανθρώπου ζώου. Υπάρχει ο Johnny Weissmüller στην ταινία Tarzan The Ape Man, ή οι ταινίες με τα σκυλιά -που θα θεωρούνται ο καλύτερος φίλος του – όπως η ταινία Lassie Come Home, για παράδειγμα.
Στον κινηματογράφο, το ζώο είναι κυριολεκτικά το άκρως αντίθετο του πολιτισμού. Το ότι βρίσκονται στην οθόνη τα ζώα αγγίζει μια πτυχή του εαυτού μας: τους φόβους και τις επιθυμίες. Το ζώο καθίσταται αντικείμενο προβολής και προβληματισμού συγχρόνως.
Μια φιλμογραφία με τα ζώα στον κινηματογράφο πρέπει να λάβει όλες αυτές τις πτυχές υπόψη. Πρέπει να περιλαμβάνει τις ταινίες -ορόσημα αλλά επίσης και ταινίες δευτερεύουσας σημασίας. Πρέπει να δίνει προσοχή σε εκείνες τις ταινίες που αντιλαμβάνονται τη σχέση του ανθρώπου με τα ζώα, ως μέρος της ανθρώπινης κατάστασης. Μέσα σ’ αυτό τυο πλαίσιο , ντοκιμαντέρ και η επιστημονική φαντασία έχουν ξαφνικά συγχωνευθεί: και έτσι η ταινία Primate του Frederick Wiseman και η ταινία Planet Of The Apes του Franklin J. Schaffner φαίνεται μοιάζουν πολύ. Τελικά, ουτοπίες και παραμύθια -συμπεριλαμβανομένης της μεταμόρφωσης του ανθρώπου στη τερατώδη μύγα στην ταινία The Fly του David Cronenberg και το "θηρίο" στην ταινία La Belle et la Bête του Jean Cocteau-, γίνονται το σκηνικό για την απουσία της ανθρώπινης αγάπης
Από την άλλη, οι άνθρωποι που κυνηγούν τα ζώα -επειδή αυτά είναι μεγαλύτερα από τους και τους κάνουν δείχνουν μικρούς-, είναι επίσης μισανθρωπιστές. Στο τέλος της ταινίας The Last Hunt του Richard Brook, ο Robert Taylor παγώνει μέχρι θανάτου μέσα σε μια γούνα βίσωνα. Και ο Gregory Peck στην ταινία του John Huston, Moby Dick καταλήγει να πνιγεί παρέα με το χειρότερο εχθρό του. Όλοι τους αδυνατούν να δουν κάτι άλλο, πέρα από το ζώο. Είναι προσηλωμένοι σ’ αυτό.

(Πηγή δελτίο τύπου. Κείμενο του Michael Pekler, με αφορμή ένα αφιέρωμα της ταινιοθήκης της Βιέννης και της Viennale 2015. Διασκευή Δ.Μ.)