Καζακστάν, Τουρκμενιστάν, Κιργισία, Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν: η βαθιά Ανατολή της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, το Ισλαμικό της υπογάστριο. Μια άλλη άγνωστη (κινηματογραφική) ήπειρο που περιμένει να ανακαλυφθεί.
Χαρτογραφώντας τον αχανή χώρο αυτής της κινηματογραφικής στέπας ορισμένες διευκρινιστικές παρατηρήσεις. Τα σινεμά αυτών των χωρών (και κυρίως οι δημιουργοί τους) αναπτύχθηκε και ανδρώθηκε κάτω από την προστατευτική ομπρέλα των Σοβιέτ. Έτσι οι σχέσεις με το πιο ανήσυχο και αντισυμβατικό ρεύμα του σοβιετικού (κυρίως ρωσικού) κινηματογράφου υπήρξαν στενές: οι επιρροές από τους κλασικούς είναι εμφανείς. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης συνοδεύτηκε τόσο από την επικράτηση φαινομένων, όπως η μαφία και η ηθική κρίση όσο και από την οικονομική δυσανεξία. Η ισλαμική ταυτότητα αυτών των δημοκρατιών, εν υπνώσει την σοβιετική περίοδο, αρχίζει να αντανακλάται στις ταινίες μόλις πρόσφατα. Επιρροές από τις μεθόδους και τους τρόπους, από τον νεορεαλισμό του ιρανικού σινεμά, μπορούν να αναζητηθούν κυρίως στην πρόσφατη παραγωγή.
Αυτό όμως που είναι κεντρικό σ’ αυτές τις ταινίες –πέρα από τις σινεφίλ αναφορές, τις κοινωνικές συνθήκες και το ιστορικό παρελθόν –είναι το ίδιο το τοπίο, ο αχανής χώρος της στέπας: η αίσθηση του άπειρου, η απρόσμενη εγγύτητα και οι στενές σχέσεις  που δημιουργούνται από το χώρο (Ο μικρός αδελφός), η νομαδική ζωή (Παράδεισος, Δρόμος), η μοναχικότητα (Καρδιογράφημα), η μελαγχολία ενός ανθρώπου καθώς βρίσκεται μόνος στην μέση αυτού του συντριπτικού τοπίου. Αυτός ο χώρος, η ασιατική έρημος, η στέπα, αυτό το περιβάλλον, επιβάλλει κινηματογραφικούς ρυθμούς, διαμορφώνει την ψυχολογία των χαρακτήρων, είναι το φόντο αλλά και η ίδια ιστορία, επιβάλλει συναισθήματα: είναι η επιφάνεια της εικόνας αλλά και ο βαθύτερος πυρήνας της.

Ταινίες και πρόσωπα
Οι συνθήκες ασφυξίας που επικρατούσαν τη τελευταία περίοδο της σοβιετικής εποχής, συνθήκες που εν τέλει οδήγησαν στην διάλυση της ορίζουν το πλαίσιο για αρκετές ταινίες όπως Ο τελευταίος σταθμός, μια ιστορία επιστροφής σε μια “άγνωστη” πλέον πατρίδα (Serik Aprymov) και  Η βελόνα (Rashid Nugmanov) μια ροκ “underground” ιστορία που διαδραματίζεται σε μια “μετά την Αποκάλυψη” Άλμα –Ατα. Η απελευθέρωσης της εθνικής ταυτότητας έφερε ταινίες που κοιτάζουν μ’ ένα νέο βλέμμα το προ – σοβιετικό αλλά και το σοβιετικό παρελθόν: Η πτώση του Οτράρ (Ardak Amirkulov) ένα μεσαιωνικό έπος πλήρες αγριότητας και βαρβαρότητας, H φωνή (Yusup Razikov) μια ταινία για τις ανατροπές στα ισλαμικά ήθη που έφερε η μπολσεβίκικη επανάσταση, Η βιογραφία ενός μικρού ακορντεονιστή (Satybaldy Narimbetov) μια όχι και τόσο νοσταλγική αναπόληση της παιδικής ηλικίας στην σταλινική περίοδο. Τις αναταραχές της νέας περιόδου και το πώς αυτές αντανακλούνται στις ψυχές και τα συναισθήματα των ηρώων βρίσκουμε σε ταινίες όπως το Μην κλαις (Amir Karakulov) για την σχέση μιας τραγουδίστριας της όπερας και ενός μικρού κοριτσιού, για την γενναιοδωρία της ψυχής σε μια κυνική εποχή, Μονά ζυγά για έναν έρωτα μέσα στο χάος του εμφυλίου πολέμου και του ίδιου σκηνοθέτη Το κουστούμι (Bakhtiyar Khudoinazarov) για ιστορίες της εφηβείας με φόντο τον κυνισμό και την σκληρότητα της σύγχρονης εποχής, Ένας άγγελος στα δεξιά (Djamshed Usmonov)όπου ισλαμική θεολογία συναντά τον σκληρό ρεαλισμό της ηθικής κατάρρευσης.

Τρεις Δημιουργοί
Στις δύο ταινίες του ο Ermek Shinarbaev προσφέρει δύο διαφορετικές εκδοχές της κινηματογραφικής εικόνας: Η εκδίκηση είναι μια ταινία όπου τα μυθολογικά  στοιχεία, το φιλοσοφικό δοκίμιο και η τραγωδία διαπλέκονται για να απεικονισθούν οι πολλαπλές εκφάνσεις ενός αρχέγονου κακού, της εκδίκησης, ενώ η δεύτερη Μια θέση στο τρικογχό / Η ζωή θέλει θάρρος είναι ένα χαλαρό σκιαγράφημα συναισθημάτων με τους τρόπους του ρεαλισμού για μια δύσκολη νεότητα σε μια δύσκολη εποχή. Ο Aktan Abdykalikov στην αυτοβιογραφική (;) του τριλογία (Η κούνια, Ο θετός γιος, Μαϊμού) παρακολουθεί έναν πρόσωπο από τα πρώτα χρόνια της παιδικής ζωής μέχρι τα τελευταία της νεότητας. Ο οικογενειακός περίγυρος, οι σχέσεις με τους φίλους, η δύσκολη εφηβεία: αυτό που ενδιαφέρει τον σκηνοθέτη είναι να ακολουθήσει τα ίχνη των συναισθημάτων, να συλλάβει τις φευγαλέες στιγμές της μελαγχολίας ή της χαράς, να παρακολουθήσει τις αόρατες και αφανείς διαδικασίες της συναισθηματικής ωρίμανσης, να καταγράψει εν θερμώ τα μεγάλα ή τα μικρά δράματα της ψυχής και της καρδιάς που διαμορφώνουν ένα πρόσωπο. Τέλος ο Darezhan (Dareshan) Omirbaev στις ταινίες του Καλοκαιρινή ζέστη, Καϊράτ και Καρδιογράφημα απεικονίζει με λιτότητα όλη αυτή την απροσδιόριστη ανάμειξη παιδικής ανεμελιά και θλίψης, την σιωπηρή μελαγχολία, την μοναχικότητα, που επιβάλλει το τοπίο της στέπας στους ανθρώπους που το κατοικούν. Τα νεανικά πρόσωπα των ταινιών του είναι ανεξίτηλα σημαδεμένα από την άφατη μελαγχολία του τοπίου.

Δημήτρης Μπάμπας