Life, Animated, Roger Ross Williams
Αυτό το τόσο ιδιαίτερο, στο θέμα και στη φόρμα, ντοκιμαντέρ είναι το πορτραίτο ενός αληθινού ήρωα.
Ο Owen Suskind είναι 23 χρονών και πρόκειται να αποφοιτήσει. Έχει ολοκληρώσει με κάθε επιτυχία την εκπαίδευση του στο σχολείο που φοιτά και ετοιμάζεται για μεγάλες αλλαγές στη ζωή του: πρόκειται να εγκαταλείψει την πατρική εστία και να μετακομίσει σ' ένα συγκρότημα κατοικιών στα προάστια. Ο Owen Suskind είναι αυτιστικός και η περίπτωση του είναι σίγουρα απόδειξη της επιτυχίας ενός συστήματος εκπαίδευσης και ενσωμάτωσης. Όμως κυρίως είναι απόδειξη της δύναμης που διαθέτει η γονεϊκή προστασία και επιμονή.
Ο Roger Ross Williams (βραβευμένος με Όσκαρ για μικρού μήκους ντοκιμαντέρ) αφηγείται την πορεία προς την καθυστερημένη ενηλικίωση του ήρωα: οι σχολικές δραστηριότητες, η αποφοίτηση, ο έρωτας (και οι απογοητεύσεις του), η αναζήτηση εργασίας, οι προσωπικές εξομολογήσεις. Στο ενδιάμεσο των γεγονότων που συνιστούν τον ιστό της αφήγησης, συνεντεύξεις με τον οικογενειακό περίγυρο του ήρωα -τη μητέρα, τον πατέρα και τον μεγάλο αδελφό- αλλά και τους δασκάλους του και ψυχοθεραπευτές του, σχηματίζουν μια πιο πλήρη εικόνα σχετικά με ό,τι προηγήθηκε της αποφοίτησης του.
Όμως πέραν όλων των άλλων που αναμφίβολα είναι σημαντικά, ό,τι έχει αληθινά αξία για ένα θεατή του κινηματογράφου είναι το ιδιαίτερο της περίπτωσης. Ο Owen Suskind είναι ένας φανατικός των ταινιών της Disney. Και είναι ακριβώς αυτή φανατική του προσήλωση που τον οδήγησε στην αυτονόμηση από την οικογενειακή εστία και την κάποιας μορφής ενσωμάτωση. Aladdin, The Lion King, Peter Pan, The Little Mermaid, The Jungle Book: Αυτές οι ταινίες, οι εικόνες, οι χαρακτήρες και οι διάλογοι τους υπήρξαν η πλατφόρμα επικοινωνίας ανάμεσα στον Owen και τους επίμονους και προσηλωμένους γονείς τους, τον Ron Suskind (βραβευμένο με Πούλιτζερ δημοσιογράφο) και τη Cornelia. Ενσωματώνοντας, όπως είναι φυσικό, πέραν των αναφορών στη πλούσια παράδοση της Disney, και ένθετες σκηνές κινούμενα σχέδια αποκαλυπτικά ενός ιδιαίτερου ψυχολογικού τοπίου, ο σκηνοθέτης συνθέτει το ψυχολογικό (και όχι μόνο) πορτραίτο μιας ιδιαίτερης προσωπικότητας. Κυρίως όμως αποδεικνύει την κρυφή δύναμη και δυναμική των κινούμενων εικόνων, και πως η άνευ όρων προσήλωση μπορεί να λειτουργήσει ιαματικά και απελευθερωτικά.

Exil, Rithy Panh
Ένα προσωπικό στους τονισμούς του, δοκίμιο- μαρτυρία για ό,τι προηγήθηκε του εκτοπισμού και της εξορίας.
Μετά την προηγούμενη και αφιερωμένη στην οικογενειακή εμπειρία ταινία (L'image manquante, 2013), ο καμποτζιανός σκηνοθέτης επιστρέφει και πάλι στην ακόμα ανοικτή πληγή της κομμουνιστικής δικτατορίας των κόκκινων Χμέρ. Τώρα επιλέγει την προσωπική εμπειρία ως θέμα, και ως τοπίο το εσωτερικό. Η καταστροφική εμπειρία της δικτατορίας, το προσωπικό και ανεπούλωτο τραύμα, μέσα από το προσωπικό βλέμμα, αλλά κυρίως το εξομολογητικό λόγο του σκηνοθέτη: αυτά βρίσκονται στο κέντρο των εικόνων. Όχι μόνο των εικόνων, αλλά όπως αποδεικνύεται και της ίδιας της ύπαρξης του Rithy Panh: όλη η φιλμογραφία του περιστρέφεται γύρω από τον γενέθλιο τόπο και την τραγωδία του.
Μια καλύβα, η σκηνή που διαδραματίζεται η δράση. Ένας νέος (Sang Nan), ο ήρωας. Τα αντικείμενα που γεμίζουν το στενό χώρο της καλύβας, για να αδειάσουν λίγο αργότερα, και να έρθουν, αργότερα, άλλα στη θέση τους. Το πέρασμα του χρόνου και η Ιστορία. Η κατάληψη της εξουσία από της κόκκινους Χμέρ, μιας μαοϊκής κατεύθυνσης πολιτικής ομάδας που επιβάλλει μια στυγνή δικτατορία και προκαλεί μια γενοκτονία. Και μέσα στη ροή της ιστορίας, ο ήρωας -σκηνοθέτης που προσπαθεί να επιβιώσει. Η μοναξιά, ο πόνος.
Φωτογραφίες των γονιών. Σκηνές επικαίρων με τις εικόνες της ειρήνης, αλλά και τις εικόνες του ολέθρου, της γενοκτονίας. Ήχοι -κρωξίματα πουλιών- και μουσικές της εποχής. Καμποτζιανή ποπ, αλλά και κομμουνιστικά εμβατήρια. Ο λόγος, ένας μονόλογος, εκ βαθέων, δοκιμιακός, το απόσταγμα της εμπειρίας που το πέρασμα του χρόνου φέρνει... Αλλά και μια μαρτυρία για ό,τι τα μάτια είδαν και ό,τι το σώμα υπέστη. Η συνειδησιακή ροή, εσωτερικός μονόλογος. Αλλά, παράλληλα, και ο λόγος των άλλων: του Ροβεσπιέρου, του Μάο Τσετούνγκ.
Ποντίκια, έντομα, κόκκοι καλαμποκιού και ρυζιού, φλούδες δένδρων: το φαγητό είναι διαρκώς παρόν στις εικόνες της ταινίας. Ως ένας κρυφός άξονας που διατρέχει όλη την αφήγηση και συνοδεύει το λόγο. Μια υπόμνηση ότι αν ο λόγος του σκηνοθέτη περιγράφει τα μαρτύρια της ψυχής, είναι εξίσου σημαντικά και τα μαρτύρια του σώματος. Μια πείνα σωματική, αλλά κυρίως μια πείνα πνευματική.
Ένα σινεμά που ακροβατεί στα όρια ντοκιμαντέρ -μυθοπλασίας, τόσο συγγενές με ταινίες ακατάτακτες όπως το Nuit et brouillard (Alain Resnais, 1955), η ταινία του Rithy Panh μοιάζει να διαθέτει μια, εντέλει, όχι και απροσδόκητη και πολύ προσωπική, λειτουργία. Είναι η δημιουργία της ένας τρόπος να επουλωθούν οι ακόμα ανοικτές πληγές, ένας τρόπος να διασωθεί η (προσωπική) αλήθεια.

Rodnye (Close Relations), Vitaly Mansky
Ταινία δρόμου, ή σωστότερα ντοκιμαντέρ δρόμου, η δημιουργία του Ουκρανο-ρώσου δημιουργού είναι μια καταγραφή των αναταραχών που προκάλεσε ο εμφύλιος στην Ουκρανία.
Αντιμέτωπος με το χάος και το σοκ που έχει προκαλέσει ο πόλεμος, ο σκηνοθέτης για διάστημα ενός και χρόνου βρίσκεται στο δρόμο. Διατρέχει όλη τη χώρα: από το Λβιβ στο Κίεβο, από τη Σεβαστούπολη στην Κριμαία, στην Οδησσό, και από κει στην εμπόλεμη ζώνη του Donbas. Με αφετηρία τη μητέρα του επισκέπτεται τους συγγενείς του -την αδελφή του, τις ξαδέρφες, τις θείες του– και συζητά μαζί τους. Οι αναστατώσεις του πολεμου, οι οικονομικές δυσκολίες, οι αγωνίες για όσους έχουν παιδιά σε ηλικία στράτευσης. Καταγράφει τις απόψεις τους για τον πόλεμο, τη σχέση Ουκρανίας -Ρωσίας, την εθνική τους ταυτότητα, το στρατόπεδο στο οποίο ανήκουν. Και επιπλέον, κινηματογραφεί τη ζωή στα μετόπισθεν. Μια κηδεία, μια τελετή παρασημοφόρησης, την αναχώρηση ενός στρατιώτη για τον πόλεμο, τη ζωή που συνεχίζεται...
Ο ίδιος έχει εγκαταλείψει την Ουκρανία εδώ και δεκαετίες και είναι πλέον πολίτης της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Και είναι ακριβώς αυτό που μοιάζει να απασχολεί -πέραν του εμφυλίου πολέμου– το ντοκιμαντέρ. Το θέμα της εθνικής ταυτότητας είναι ένα αξεδιάλυτο κουβάρι, ένα πραγματικό χάος. Ό,τι άφησε πίσω της η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης είναι συχνά πρόσωπα χωρίς εθνικές ταυτότητες , ή μάλλον χωρίς ισχυρές εθνικές ταυτότητες. Μια αυτοκρατορία 70 χρόνων, στη διαδρομή της οποίας τα εθνικά σύνορα καταργήθηκαν, οι εθνικές ταυτότητες αδυνάτισαν, αναμείχθηκαν. Στενές και αξεδιάλυτες σχέσεις. Ασάφειες. Θολότητες.
Και είναι ξαφνικά ο εμφύλιος που ωθεί τα πρόσωπα να πάρουν θέση, να διαλέξουν στρατόπεδο, ανάλογα με τις συμπάθειες ή αντιπάθειες τους. Είναι η αυθαίρετη επιλογή που κυριαρχεί στους περισσότερους. Και η πίεση που ασκεί η πραγματικότητα ενός εν εξελίξει πολέμου.
Αυτό είναι το θέμα εντέλει και για τον ίδιο τον σκηνοθέτη: η εθνική του ταυτότητα. Από αυτήν την εμπειρία του ταξιδιού, όπως εξάλλου και κάθε ταξιδιού, κάποιες σημαντικές αλλαγές συμβαίνουν στον ίδιο. Έχοντας επιλέξει με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης τη ρώσικη εθνικότητα είναι αντιμέτωπος με τις εικόνες και τις εμπειρίες του πολέμου: ό,τι θεωρεί πατρίδα του είναι η τραγωδία του...

LoveTrue, Alma Har'el
Πορτραίτο τριών προσώπων, το ντοκιμαντέρ της ισραηλινής σκηνοθέτιδος είναι μια σκιαγράφηση ενός αισθήματος, του αντισυμβατικού έρωτα, ή καλύτερα της αντισυμβατικής αγάπης.
Η Blake ζει στην Αλάσκα και εργάζεται ως στριπτιζέζ σ' ένα κλαμπ. Είναι σε σχέση με τον Joel, ο οποίος μοιάζει να αδιαφορεί για τη δουλειά της. Η Blake αισθάνεται πώς ό,τι κάνει την καθηλώνει σ΄ ένα αδιέξοδο και αναζητά δρόμους διαφυγής. Όταν ξαφνικά βρεθεί μόνη της, βιώνοντας τους πόνους του χωρισμού, η Blake θα μπει σε προσωπική κρίση.
Ο Willie ζει στην Χαβάη και είναι σέρφερ. Είναι παντρεμένος και πατέρας ενός παιδιού. Μοιάζει να ζει μια ανέμελη ζωή, όταν ξαφνικά μαθαίνει ότι η σύζυγός του τον απάτησε με τον καλύτερο του φίλο. Και ότι δεν είναι αυτός ο πατέρας του γιου τους...
Η Victory ζει στη Νέα Υόρκη και ανήκει σε μια οικογένεια μουσικών. Η μητέρα της εγκατέλειψε την οικογένεια όταν η Victory ήταν μικρή, κάτι που αναμφίβολα τη σημάδεψε. Όταν μαθαίνει τους λόγους της εγκατάλειψης ανατρέπονται όλα...
Η σκηνοθέτις, με επιμέλεια, διαπλέκει τις αφηγηματικές διαδρομές αυτών των τριών προσώπων: καταγράφει την καθημερινότητα τους, φέρνει πάλι στο προσκήνιο το τραυματικό παρελθόν του, εστιάζει στο λόγο του, αλλά και στα πρόσωπα του περιβάλλοντος τους. Υπό τους ήχους των Flying Lotus και μέσα από την αντιπαράθεση αυτών των διαφορετικών προσωπικοτήτων και κυρίως τη διαπλοκή των εικόνων, αναδεικνύεται η βαρύτητα της αγάπης (ή του έρωτα) στην ζωή τους: έρωτας για τον άλλο, αγάπη για το παιδί ή τον γονιό. Είναι η βαθιά συναισθηματική οικειότητα που συνιστά το κέντρο της ταινίας, οι καταγωγές της και οι τρόποι που κάποιος τη διαχειρίζεται. Και κυρίως είναι η αναζήτηση της αλήθειας (για τον έρωτα ή την αγάπη), η αποκάλυψη της, η κατάληξη της σκηνοθετικής στρατηγικής.

Δημήτρης Μπάμπας