του Logan Hill/ The New York Times

«Η οργή δεν χρειάζεται να σιγοβράζει για χρόνια, η εκδίκηση όμως; Αυτή θέλει τον χρόνο της. Είναι το παλιότερο θέμα στο σινεμά, στις ιστορίες. Φτάνει πίσω στη Βίβλο».
Ο Σπάικ Λι/Spike Lee μιλάει για το πρόσφατο φιλμ του, το «Oldboy», ριμέικ της ομώνυμης νοτιοκορεατικής ταινίας. Ο Τζος Μπρόλιν/ Josh Brolin παίζει εδώ τον Τζο Ντούσετ, έναν αλκοολικό διαφημιστή και αμελή πατέρα, ο οποίος μένει αιχμαλωτισμένος σ’ ένα μικρό μυστηριώδες δωμάτιο για 20 χρόνια χωρίς προφανή λόγο. Πιστεύοντας πως τον έχουν άδικα ενοχοποιήσει για τον φόνο της γυναίκας του και πως η κόρη του έχει απαχθεί, τρέφει σιωπηλά την οργή του έως ότου μεταλλαχθεί σε καθαρή δίψα για αίμα. Οταν τελικά απελευθερώνεται από την αιχμαλωσία, διακατέχεται τόσο απόλυτα από τη μονομανία της εκδίκησης που η ίδια η ανώνυμη πόλη όπου τριγυρίζει, φαίνεται να λυγίζει κάτω από τη θέλησή του. Σε μια σκηνή, ο Τζο, με μαύρο κοστούμι και φονικό βλέμμα, γλιστράει κυριολεκτικά στους δρόμους σαν να μεταφέρεται από κινούμενο διάδρομο. Φαίνεται σαν να τον ωθεί στην εκδίκηση μια αόρατη δύναμη.

Με τη δική του τεχνική
Οι θαυμαστές του Σπάικ Λι θα αναγνωρίσουν αμέσως την τεχνική γυρίσματος που αποτελεί την υπογραφή του και που κανένας άλλος σκηνοθέτης δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει χωρίς να κατηγορηθεί για μίμηση. Αντί απλώς να τοποθετεί την κάμερα πάνω σε βαγονέτο που κυλάει σε ράγες, ο Λι βάζει και τον ηθοποιό και την κάμερα πάνω σε μια κινητή πλατφόρμα. Γλιστρούν μαζί η κάμερα και ο ηθοποιός, που φαίνεται σαν αποκομμένος από τον γύρω χώρο.
Οταν ο Σπάικ Λι και ο φωτογράφος Ερνεστ Ντίκερσον επινόησαν αυτό τον τρόπο κινηματογράφησης στα γυρίσματα του φιλμ «Mo’ Better Blues», το 1992, ήταν απλώς «μια ερασιτεχνική επίδειξη πρωτοτυπίας», λέει ο σκηνοθέτης. Εκτοτε, έχει χρησιμοποιήσει τη λήψη αυτή για να εστιάσει στις συνέπειες των ναρκωτικών («Το καλοκαίρι του Σαμ», «Η 25η ώρα»), στο σεξ («Girl 6», «Jungle Fever»), στην οργή («Inside Man»), και στην Ιστορία («Malcolm X»). Η κίνηση δημιουργεί μια αίσθηση αναπόφευκτου: Ηρωες όπως ο Τζο στο «Oldboy» οδηγούνται κυριολεκτικά προς μια κατεύθυνση, χωρίς να μπορούν να γυρίσουν πίσω.
Το «Oldboy» είναι μια αρχέτυπη ιστορία εκδίκησης, όπου τα βάσανα και οι αδικίες που υπέστη ένας άνθρωπος τον οδηγούν σε πράξεις τρομακτικού μεγαλείου. Ρωτήσαμε, αναπόφευκτα, τον Σπάικ Λι αν η εκδίκηση υπήρξε κίνητρο στην καριέρα του. «Είναι αλήθεια ότι το αίσθημα της αδικίας χρησιμεύει ως καύσιμο», απάντησε. «Ο Μάικλ Τζόρνταν είχε αποκλειστεί από την ομάδα μπάσκετ του γυμνασίου του. Τον ταπείνωσαν και δεν το ξέχασε ποτέ».
Ο σκηνοθέτης ανέφερε, όπως κάνει συχνά, ότι το Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας και το Αμερικανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου απέρριψαν τις αιτήσεις του για εισαγωγή στις κινηματογραφικές σχολές. Θύμισε επίσης ότι παραλίγο να τον διώξουν από τη σχολή κινηματογράφου του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης (NYU) κρίνοντας αρνητικά τη μικρού μήκους ταινία του «Η απάντηση», η οποία ήταν μια οργισμένη αντίδραση στον ρατσισμό της ταινίας του Γκρίφιθ «Η γέννηση ενός έθνους».
Στα 31 χρόνια που πέρασαν μετά την αποφοίτησή του από το NYU, ο Σπάικ Λι αναδείχθηκε σε έναν από τους πιο παραγωγικούς σκηνοθέτες του ανεξάρτητου σινεμά. Εχει ολοκληρώσει 20 ταινίες μυθοπλασίας και επτά ντοκιμαντέρ, έχει κάνει μουσικά βίντεο, τηλεοπτικά προγράμματα και διαφημίσεις, πέρασε από το φιλμ στην ψηφιακή τεχνολογία και δίδαξε επί 15 χρόνια στο NYU. Ποτέ όμως δεν είχε κάνει ριμέικ πριν κινηθεί το ενδιαφέρον του για την «καλτ» ταινία του Νοτιοκορεάτη σκηνοθέτη Παρκ Τσαν Γουκ, ένα βίαιο και υπερβολικά στυλιζαρισμένο φιλμ που γυρίστηκε το 2003. Ο ίδιος, ωστόσο, προτιμά τον όρο «επανερμηνεία». «Δεν είπαμε “Ας κάνουμε μια καλύτερη ταινία από την αρχική”. Απλώς δώσαμε τη δική μας ερμηνεία».

Πατρική ενοχή
Το φιλμ του Σπάικ Λι δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα της πατρικής ενοχής. Ο Τζο Ντούσετ, σαν τον Ντον Ντρέιπερ στο «Mad Men», είναι ένας φιλόδοξος επαγγελματίας της διαφήμισης, ο οποίος βασανίζεται από τύψεις για την παραμέληση της κόρης του.
«Είναι τόσο πολλοί οι πατεράδες που έχασαν τα γενέθλια του παιδιού τους ή δεν είδαν τα πρώτα του βήματα γιατί δούλευαν», τόνισε ο σκηνοθέτης, ομολογώντας ότι και η δική του αφοσίωση στο σινεμά τον απέσπασε συχνά από τον πατρικό του ρόλο. «Ιδιαίτερα τώρα που η κόρη μου έχει μεγαλώσει –είναι πρωτοετής στο NYU, στη σχολή κινηματογράφου– σκέφτομαι πόσες φορές έλειπα από κοντά της επειδή γύριζα κάποια ταινία, ή –πρόσθεσε γελώντας– επειδή πήγα στο γήπεδο να δω τους Knicks. Και όταν χάνεις κάτι, έχει φύγει οριστικά. Είναι μεγάλη η ενοχή».

«Μαύρο σινεμά»
Ο Σπάικ Λι δηλώνει ευχαριστημένος από την πρόσφατη απογείωση του «μαύρου σινεμά», με φιλμ όπως τα «Fruitvale Station», «Lee Daniels», «Ο υπηρέτης», «12 χρόνια σκλάβος». Εκφράζει ωστόσο και την επιφυλακτικότητά του. «Κάθε δέκα χρόνια περίπου εμφανίζονται αυτά τα κύματα μαύρου σινεμά, από το 1986 που εγώ γύρισα το “Από κάποιον θα το βρει” και ο Ρόμπερτ Τάουνσεντ το “Hollywood Shuffle”. Αργότερα, το 2002, ο Ντένζελ Ουάσιγκτον πήρε Οσκαρ για την “Ημέρα εκπαίδευσης” και η Χάλι Μπέρι για τον “Χορό των τεράτων”. Μετά, όμως; Εκείνο που ελπίζω είναι να υπάρξει σταθερότητα και συνέχεια».
Η δική του κινηματογραφική πορεία έχει αυτά τα χαρακτηριστικά. Ο σκηνοθέτης και η κάμερά του εξακολουθούν να κινούνται προς τα μπρος, ασταμάτητα. Πρόσφατα ολοκλήρωσε άλλη μια ταινία, το «Da Blood of Jesus», που τη χρηματοδότησε μέσω του Kickstarter, μιας ιστοσελίδας crowdfunding (χρηματοδότηση εγχειρημάτων μέσω μικρών εθελοντικών εισφορών). Συγκέντρωσε 1,25 εκατομμύρια δολάρια, το τρίτο μεγαλύτερο ποσό που μαζεύτηκε ποτέ από το Kickstarter. «Την γύρισα σε 16 μέρες», είπε. «Μια μέρα πριν από το τέλος της προθεσμίας».

(Η ελληνική μετάφραση δημοσιεύτηκε στην εφ. Η Καθημερινή 30.03.2014)