(για τον κινηματογράφο και τη λογοτεχνία)
του Δήμου Αβδελιώδη
Ο κινηματογράφος, σαν τέχνη συνδυασμού της εικόνας με τον ήχο, έκλεισε ήδη εκατό χρόνια ιστορίας με μια πορεία διαρκών και ραγδαίων αλλαγών του ύφους που δείχνουν, στην αρχή κυρίως, την προσπάθεια για την κατάκτηση του ως μέσο έκφρασης, αλλά προπάντων αντανακλούν όλες τις ιδεολογικές και κοινωνικές διακυμάνσεις της εποχής του. Η πρώτη περίοδος της «μαγείας» που είχε σχέση με αυτή καθ’ αυτή την μηχανική εφεύρεση και θάμπωνε τους ανθρώπους αλλά και την εκρηκτική αρχετυπική γραφή των πρώτων μεγάλων πρωτοπόρων (Γκρίφιθ, Λανγκ, Τσάπλιν, Αϊζενστάιν), έδωσε σχετικά γρήγορα τη θέση της σε μια διαλεκτική επικοινωνίας, όπου το πώς εξισορροπούσε με το τι. Έτσι έκλεισε ένας κύκλος εντυπωσιασμού, αναζήτησης, πειραματισμού και κατακτήσεων, που έδειξαν πως ο κινηματογράφος μέσα απ’ αυτή τη θυελλώδη πορεία δεν έκανε τίποτα άλλο από το μια προσπάθεια προσεταιρισμού των τρόπων της Λογοτεχνίας.
Οι πρώτες παρομοιώσεις, μεταφορές μετωνυμίες, αντιστίξεις με εικόνες στην κινηματογραφική τους εκφορά παραξένευαν και εντυπωσίαζαν. Όμως, μετά την εξοικείωση των θεατών με τη γλώσσα των εικόνων η μεταφορά, η παρομοίωση, κ.λπ., ασκούν πλέον γοητεία, όχι γιατί έγιναν απλά και μόνον, αλλά επειδή έπρεπε να γίνουν -αν η εμπλοκή τους, δηλαδή, μέσα στην αφηγηματική υπακούουν αρμονικά στο ύψος έχοντας χαρακτήρα ουσιώδη και αναγκαίο. Ο κινηματογράφος λοιπόν κατέκτησε τη λογοτεχνία και κατακτήθηκε απ’ αυτήν. 
Ήταν φυσικό, γιατί η εικόνα από μόνη της δεν μπορεί να πει τίποτα αν δεν περάσει πρώτα μέσα από τους κώδικες του συμβολικού. Βλέπω μια εικόνα και δεν μπορώ αλλιώς να την καταλάβω και να την περιγράψω αν δεν χρησιμοποιήσω λέξεις, τη γλώσσα. Από τη θέση αυτή μπορούμε να κάνουμε ευκολότερα τις σκέψεις και τις συγκρίσεις που έχουν σχέση μ’ αυτές τις δύο τέχνες. Τουλάχιστον όσον αφορά το αντικείμενο της διαπραγμάτευσης τους και όχι βέβαια τα μέσα της κατασκευής τους, διότι ο κινηματογράφος εξακολουθεί να θεωρείται ακόμη ακριβή τέχνη. Μπορούμε βέβαια να ελπίζουμε πως η τεχνολογία των συστημάτων του βίντεο μπορεί να απλουστεύει τη χρήση του μέσου και το κόστος της κατασκευής. Αυτό, όμως που καθορίζει την έκφραση δεν μπορεί να είναι μόνο το κόστος. Το κυριότερο είναι πως εμπλέκεται η προσωπική επιθυμία μέσα στην κοινωνική συγκυρία για να εκτραπεί προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. Διότι υπάρχει ένας τρόπος που καθορίζει το πώς να βλέπεις τα πράγματα συνήθως, έτσι όπως τα βλέπει μια κυρίαρχη ιδεολογία που ενορχηστρώνεται και εισπράττεται ανακλαστικά μέσα από τα μέσα επικοινωνίας, αλλά και από τον τρόπο που ζούμε και καταναλώνουμε. Όμως, όπως άλλωστε συνέβη και συμβαίνει στη λογοτεχνία, κάθε σημαντική κατάθεση έχει πάντα σχέση με τη ρήξη μιας επιβεβλημένης ομοιομορφίας και την αναζήτηση καινούργιου ύφους, το οποίο υπαγορεύει η προσωπική ανάγκη και αλήθεια. Η κατάκτηση αυτής της ιδιαιτερότητας αποκτά ειδικό ενδιαφέρον, όταν αυτός ο κατακλυσμός της εικόνας συνήθως εκφράζεται μόνο σε πέντε ή δέκα διαφορετικά σενάρια, επιβάλλοντας ένα είδος ψεύτικης και αφύσικης ομοιομορφίας...
(Δημοσιεύτηκε στην εφ. Η Εποχή, 22-5-1994)
