(μια συνέντευξη)

Ντυμένος μ' ένα μπλου-τζιν και ένα T- shirt, και μιλώντας χαμηλόφωνα, ο John Boorman αισθάνθηκε λίγο αμήχανα και μελαγχολικά, καθώς άκουγε τις τέσσερις πρώτες ερωτήσεις της συνέντευξης. Ήταν ερωτήσεις που ο ίδιος είχε θέσει παλαιότερα σε συναδέλφούς του σκηνοθέτες, για τις ανάγκες της ετήσιας έκδοσης Projections (μια έκδοση που διηύθυνε μέχρι πρόσφατα).
Όμως σ' αυτά τα "Φλέγοντα ερωτήματα", όπως αποκαλούνται στο περιοδικό, ο ίδιος ποτέ δεν είχε απαντήσει. Η συνέντευξη που ακολουθεί ήταν μια καλή ευκαιρία, για να δώσει απαντήσεις σ' αυτά τα ερωτήματα.
Δ.Μ.

Η ΤΑΙΝΙΑ ΠΟΥ ΘΑ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΑΝ ΕΊΧΕ ΑΠΕΡΙΟΡΙΣΤΟ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟ
Υπήρχαν ορισμένες ενδιαφέρουσες απαντήσεις σε αυτήν την ερώτηση όταν την έθεσα μέσω του περιοδικού Projections σε άλλους σκηνοθέτες. Νομίζω ότι οι περισσότεροι τρόμαξαν με την ερώτηση, επειδή χωρίς περιορισμούς δεν θα ήξεραν τι να κάνουν: Έχουμε συνηθίσει τόσο πολύ να παλεύουμε ενάντια στους περιορισμούς που τίθενται από τον προϋπολογισμό και τα περιορισμένα χρονικά όρια. Ο σκηνοθέτης είναι εξ' ορισμού αυτός που προσπαθεί να αντλήσει το καλύτερο από τον χρόνο και το χρήμα που του διατίθενται.
Θυμάμαι, πριν την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, είχα επισκεφτεί έναν ρώσο σκηνοθέτη όταν γύριζε μια τεράστια ιστορική παραγωγή με πολλή δράση. Όταν με είδε σταμάτησε το γύρισμα και μου πρότεινε να πούμε καφέ. Καθίσαμε και εγώ ήμουνα εξαιρετικά νευρικός με όλους αυτούς τους ανθρώπους που τον περίμεναν και για να συνεχίσουν το γύρισμα. Νομίζω ότι αυτό που έκανε ήταν ενάντια στην ηθική του επαγγέλματος.
Απαντώντας στην ερώτηση για την ταινία που θα ήθελα να κάνω τώρα αυτή είναι το Αγρόκτημα των Κατεστραμμένων Ονείρων. Είναι μια ταινία που προσπαθώ να κάνω εδώ και χρόνια, αλλά δεν βρίσκω χρηματοδότηση. Ο λόγος είναι ότι την αντιλαμβάνονται ως μία καλλιτεχνική ταινία. Θα έχει πολλά ειδικά εφέ και η υπόθεση της περιστρέφεται γύρω από το τέλος του κόσμου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι θα είναι μια ποιητική ταινία επιστημονικής φαντασίας.

ΠΩΣ ΘΑ ΕΙΝΑΙ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΣΤΗΝ ΝΕΑ ΧΙΛΙΕΤΙΑ;
Ο κινηματογράφος είναι μία γλώσσα η οποία συνεχώς αλλάζει μέσα στο χρόνο. Όμώς από τότε που ο Γκρίφιθ (σ.τ.μ ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες του βωβού κινηματογράφου, υπεύθυνος για την Μισαλλοδοξία) ανακάλυψε την γραμματική του σινεμά, πριν εκατό χρόνια δεν έχουν αλλάξει τα βασικά. Θυμάμαι μία συζήτηση που είχα με τον Ντέιβιντ Λιν (σ.τ.μ. ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες του κλασικού βρετανικού σινεμά) λίγο πριν πεθάνει: μου έλεγε ότι οραματιζόταν ένα νέο είδος κινηματογράφου, ο οποίος να συνδέεται με τον κόσμο των ονείρων και τον κόσμο του ασυνείδητου. Νομίζω ότι ένας από τους λόγους της απήχησης του σινεμά είναι ότι μοιάζει με όνειρο. Νομίζω ότι αυτή είναι η κατεύθυνση που θα πάρει το σινεμά τα επόμενα χρόνια. Παρόλα αυτά αν δει κάποιος το αμερικάνικό σινεμά, θα παρατηρήσει ότι είναι ένα σινεμά χειραγώγησης του θεατή. Ωστόσο ο κινηματογράφος κινείται σε πολλές διαφορετικές κατευθύνσεις. Αν εστιάσουμε την προσοχή μας στο σινεμά υψηλής ποιότητας, τότε θα πρέπει να σταθούμε στις ταινίες -όνειρα οι οποίες θα δημιουργηθούν στο μέλλον. Πιστεύω ότι το σινεμά προσεγγίζει τους θεατές όπως ένα όνειρο. Αναπτύσσοντας λοιπόν αυτήν την διάσταση του κινηματογράφου, οι ταινίες συνδέονται περισσότερο με το ασυνείδητο.

Η ΣΧΕΣΗ ΣΙΝΕΜΑ ΚΑΙ ΟΝΕΙΡΟΥ
Αν και η αφήγηση είναι ένα τόσο πολύ δυνατό στοιχείο στον κινηματογράφο - σ' όλους τους ανθρώπους αρέσει να ακούν ιστορίες- δεν πιστεύω τόσο πολύ στην γραμμική αφήγηση μιας απλής ιστορίας. Είναι εξίσου γοητευτικό να ακούς και τα όνειρα των ανθρώπων. Υπάρχει σ' αυτά κάτι εξαιρετικά σαγηνευτικό. Ο κόσμος των ονείρων είναι πολύ δυνατός και ελάχιστα ορθολογιστικός. Νομίζω ότι τέτοιου είδους σινεμά έχουν κάνει ο Ταρκόφσκι, ο Σοκούρωφ, ο Κισλόφσκι και επίσης οι πιο ενδιαφέροντες σκηνοθέτες της εποχής μας: οι αδελφοί Κοέν. Η τελευταία τους ταινία "Ο άνθρωπός που δεν ήταν εκεί" κατηγορήθηκε από πολλούς ότι ήταν άδεια -ωστόσο στην πραγματικότητα είναι μία πολύ δυνατή ταινία.

ΠΟΙΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΑΛΥΤΕΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ ΠΟΥ ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ ΤΟ ΣΙΝΕΜΑ ΣΤΟΝ ΘΕΑΤΗ;
Νομίζω ότι αυτό που κλέβουν από την ζωή μας οι ταινίες είναι η άμεση εμπειρία. Οτιδήποτε βιώνουμε στην ζωή το έχουμε δει στον κινηματογράφο. Όταν οι άνθρωποι λένε ότι είδαν την καταστροφή στους Δίδυμους Πύργους στην Νέα Υόρκη, αυτό που στα αλήθεια είδαν είναι μία ηλεκτρονική εικόνα. Όταν ζούμε μία έντονη συναισθηματική κατάσταση -όπως ένα δυστύχημα, έναν θάνατο ή όταν ήμαστε ερωτευμένοι- τότε όλα αυτά τα έχουμε δει στον σινεμά. Δεν υπάρχει πλέον μία καθαρή εμπειρία -όλα τα έχουμε δει και τα έχουμε ζήσει στις ταινίες. Από την άλλη πλευρά το μεγαλύτερο δώρο του κινηματογράφου στον θεατή είναι ακριβώς όλα τα προηγούμενα. Το σινεμά μας εκπαιδεύει, μας προετοιμάζει για την ζωή, μας διευρύνει την οπτική μας με ένα τρόπο εκπληκτικό.

Η ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑΣ
Δεν διαχωρίζω τις διάφορες φάσεις στην δημιουργία μιας ταινίας. Όλα - το σενάριο, η επιλογή των ηθοποιών, η επιλογή των τοποθεσιών, το γύρισμα, το μοντάζ - είναι μέρη της ίδιας δημιουργικής διαδικασίας. Γράφω μόνος ή μαζί με κάποιον άλλον το σενάριο, και επιβλέπω προσωπικά το μοντάζ. Όταν γυρίζω, μία ταινία είμαι πάντα θυμωμένος τον σεναριογράφο, ο οποίος είναι σχεδόν πάντα εγώ.
Όταν κάνω μοντάζ είμαι επίσης επικριτικός με τον σκηνοθέτη, οποίος πάλι είμαι εγώ ο ίδιος. Αυτό που μου προκαλεί το ενδιαφέρον σε μία ταινία είναι το γεγονός ότι σε κάθε φάση της ανακαλύπτω κάτι καινούργιο. Αν γνώριζα εκ των πρότερων τι θα κάνω στο μοντάζ ή στα γυρίσματα τότε δεν θα έκανα την ταινία. Έτσι η σκηνοθεσία είναι μια διαδικασία ανακαλύψεων. Το γράψιμο του σεναρίου είναι μια προετοιμασία. Η επιλογή των ηθοποιών σε βοηθάει να ανακαλύψεις πολλά πράγματα. Οι ηθοποιοί σε βοηθούν πολύ να κατανοήσει την ταινία. Και επίσης στα γυρίσματα δουλεύω πάντα με πολύ ενστικτώδη τρόπο: κάνω πράγματα χωρίς να ξέρω το γιατί τους. Είναι στο μοντάζ που μπορώ να καταλαβαίνω γιατί γύρισα κάτι μ' ένα συγκεκριμένο τρόπο. Από την μία προσεγγίζω την σκηνοθεσία πολύ ορθολογιστικά, προετοιμαζόμενος από τα πριν, και από την άλλη πιο ενστικτώδη ( κυρίως κατά την διάρκεια των γυρισμάτων). Το μοντάζ είναι η πιο ευχάριστη φάση στην σκηνοθεσία μιας ταινίας, γιατί εκεί συγκεντρώνεις όλα τα στοιχεία και γιατί εκεί αποκτά μορφή.

ΤΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ
Αυτό που περιμένω από τις ταινίες του διεθνούς διαγωνιστικού είναι να με εκπλήξουν: να είναι η ταινία διασκεδαστική και να έχει κάτι μέσα της. Αυτό που ψάχνω σε όλες τις ταινίες που βλέπω είναι να έχουν ενδείξεις ενός οράματος, του νου που τις συνέλαβε. Συνήθως χρειάζονται δέκα με δεκαπέντε για να καταλάβεις αν είσαι μέσα ή έξω απ ο την ταινία, για το αν ο σκηνοθέτης έχει όραμα ή δεν έχει. Σε πολλές ταινίες κάθεσαι από ευγένεια, ξέροντας, ήδη από την αρχή, ότι δεν είναι καλές όσο θα έπρεπε να είναι.

Μετά την συνέντευξη και αφού το κασετόφωνο είχε κλείσει αποκάλυψε ο John Boorman μια πλευρά της προσωπικότητας ελάχιστα γνωστή: αυτή του κριτικού. Μίλησε λοιπόν για την κατάσταση του παγκόσμιου κινηματογράφου και το ιρανικό σινεμά, για την ψηφιακή τεχνολογία και τον υπερβολικό θόρυβο γύρω απ' αυτήν ("δεν ελέγχεις το φως και την σκιά, αλλά τα pixels"), για το πόσο σημαντική είναι για την ανάπτυξη του κινηματογράφου η κατάσταση της κοινωνίας ("δεν υπάρχει βρετανικός κινηματογράφος, γιατί είμαστε μια κοινωνία σε κρίση")…

(συνέντευξη Δημήτρης Μπάμπας. Η συνέντευξη διεξήχθη στα πλαίσια του 42ου Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης 2001, όπου ο John Boorman ήταν μέλος της κριτικής επιτροπής. Δημοσιεύτηκε στην εφ. του φεστιβάλ Πρώτο Πλάνο)