του Θόδωρου Σούμα

Out one
Το Out one είναι μια τεράστια σε μήκος ταινία του Ζακ Ριβέτ, 12 ωρών και 40 λεπτών περίπου, γυρισμένη το 1970 σχεδόν σαν μια σειρά. Άλλωστε στην RAI 2 προβλήθηκε σε 8 επεισόδια, περίπου σαν σειρά με τον τίτλο Out one : Νoli me tangere. Η βερσιόν των δωδεκάμισι ωρών περιέχει πολλές λεπτομέρειες όλων των αφηγούμενων υποϊστοριών, οι οποίες από τη μέση και πέρα συγκλίνουν προς μια κοινή πλοκή. Όλες, όμως, αυτές οι λεπτομέρειες και οι επί μέρους πληροφορίες παράγουν μέχρι τα μισά του μεγάλου αυτού φιλμ την αίσθηση ενός κάποιου κορεσμού, σαν να περισσεύουν αρκετά πράγματα, ιδιαίτερα από τις πρόβες των δύο πειραματικών θιάσεων που παρακολουθούμε. Ενυπάρχει δηλαδή στη μεγάλη βερσιόν ένα περίσσευμα στοιχείων και δεδομένων που μέχρι τη μέση μοιάζουν να πορεύονται αποκεντρωτικά από κάποιον υποθετικό, κεντρικό αφηγηματικό πυρήνα ή έστω παράλληλα μεταξύ τους...  
Ποιες είναι οι αφηγηματικές γραμμές; Οι πρόβες των δύο αυτοσχεδιαστικών, πρωτοποριακών θιάσων που προετοιμάζουν δυο παραστάσεις βασισμένες σε έργα της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας, τον Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου και μια σύνθεση αρχαίων τραγωδιών (που συμπεριλαμβάνει την Αντιγόνη), αντίστοιχα. Ένας νεαρός (Ζαν Πιερ Λεώ) που ζητιανεύει παριστάνοντας τον κωφάλαλο, ενώ παράλληλα ψάχνει να βρει τα ίχνη μιας συνωμοσίας ισχυρών ανθρώπων που μοιάζει με τη συμμορία, τη μασονία των δεκατριών ισχυρών που αναφέρει ο Μπαλζάκ στην Τριλογία του, Η ιστορία των δεκατριών. Μια παρέα προσπαθεί να φτιάξει ένα μοντέρνο περιοδικό συνεδριάζοντας στη μπουτίκ ρούχων μιας φίλης τους (την υποδύεται η γοητευτική κι αινιγματική Μπυλ Οζιέ). Αυτή αναφέρει συχνά τον πρώην εραστή της Πιερ και τον φίλο του Ιγκόρ, που έχουν φύγει και εξαφανιστεί. Μια δυναμική, τυχοδιώκτισσα κοπέλα (η χαριτωμένη Ζυλιέτ Μπερτό) αναζητά τα προς το ζην και γίνεται κλέφτρα. Κλέβει κατά τύχη κάποια γράμματα που ίσως σχετίζονται με κάποιους από αυτούς τους υποτιθέμενους δεκατρείς και εκβιάζει δυο από δαύτους για να της δώσουν χρήματα.
Από το σημείο της κλοπής και έπειτα, η αφήγηση αποκτά ένα κέντρο βάρους και οι έρευνες του νεαρού ψευτομουγγού δεν δείχνουν πλέον παράλογες, αλλά αντίστροφα είναι βάσιμες... Λίγο λίγο αντιλαμβανόμαστε πως έχει προ ετών σχηματιστεί πραγματικά μια τέτοια μυστική ομάδα από ορισμένους νέους, φιλόδοξους διανοούμενους, πολλά υποσχόμενους, οι οποίοι ήθελαν να τηρήσουν και να επιβεβαιώσουν αυτές τις θετικές, αν όχι μεγαλεπήβολες, υποσχέσεις... Βαθμιαία καταλαβαίνουμε πως στην ομάδα αυτή έπαιρναν μέρος οι δυο εξαφανισμένοι άντρες, ο Πιερ και ο Ιγκόρ, ο σκηνοθέτης του Προμηθέα (Μισέλ Λονσντάλ), η ωραία, μελαχροινή, θεατράνθρωπος φίλη του (Μπερναντέτ Λαφόν) που ζει πλέον, απομονωμένη, δίπλα στη θάλασσα, και η επικεφαλής της άλλης πρωτοποριακής ομάδας (η Μισέλ Μορέτι) που επεξεργαζόταν τις ελληνικές τραγωδίες· επίσης μια επιβλητική, ωραία δικηγόρος (Φρανσουάζ Φαμπιάν) και ένας πετυχημένος άνθρωπος των επιχειρήσεων και της πολιτικής (τον υποδύεται ο σκηνοθέτης Ντανιόλ-Βαλκρόζ). Τα νήματα ξεπλέκονται και ξεδιαλύονται, αργά και γοητευτικά, η αχλύ του μυστηρίου διασπάται εν μέρει σταδιακά... Ο Ριβέτ από την πρώτη, ήδη, σπουδαία ατμοσφαιρική ταινία του, το Το Παρίσι μας ανήκει (1960), μας εξέθετε με υποβλητικό κι υπαινικτικό τρόπο την ύπαρξη κάποιας μυστικής, παράνομης πολιτικής ομάδας. Οι συνωμοσίες και οι μυστικές ομάδες αποτελούν ένα από τα – μπαλζακικά - θέματά του.
O Zακ Ριβέτ επαναεπεξεργάστηκε και ξαναμοντάρησε το 1972, το πολύ δύσχρηστο, πελώριο σε μήκος φιλμ του και έφτιαξε μια νέα ταινία, βασισμένη στο υλικό της προηγούμενης, που την ονόμασε Out one Spectre. Η ταινία, επειδή δεν εκθέτει τόσα πολλά στοιχεία όπως η δωδεκαμισάωρη Out one, είναι πιο υπαινικτική, πιο αφαιρετική και πιο διφορούμενη. Και το Out one περιελάμβανε δυσανάγνωστα, αμφιλεγόμενα κι αινιγματικά κομμάτια, άλλωστε αυτή είναι η φτιαξιά και των δύο ταινιών, αλλά το Out one Spectre εντείνει αυτή την πολυσημική διάσταση. Φυσικά επειδή είναι πιο συμμαζεμένο αφηγηματικά και πιο σύντομο και σφιχτοδεμένο, παρακολουθείται ανετότερα.
                        
O έρωτας καταγής
Το L'amour par terre (ελλην. τίτλος Ο έρωτας καταγής, 1984) εξιστορεί το στήσιμο, την προετοιμασία μιας θεατρικής παράστασης στη βίλα του, από έναν συγγραφέα (Ζαν-Πιερ Καλφόν), ενός δικού του έργου βασισμένου σε επεισόδια και ανθρώπους της δικής του ζωής. Έχει φέρει δυο γυναίκες ηθοποιούς (τις υποδύονται εμπνευσμένα η Τζέραλντιν Τσάπλιν και η Τζέιν Μπίρκιν) να παίξουν τους κύριους χαρακτήρες των παρελθόντων συμβάντων, δίπλα στον φίλο του Πολ (Αντρέ Ντυσολιέ) και στον ίδιο, έτσι ώστε το μπέρδεμα των προσώπων του θεατρικού έργου, των υπαρκτών χαρακτήρων και των ατόμων που συνεργάζονται στη βίλα να παράγει ένα πολυσήμαντο, διαρκώς μεταβαλλόμενο αποτέλεσμα... Το φιλμ αποτελεί ένα παιγνιώδες, ερεθιστικό κι ηδονικό γαϊτανάκι μεταξύ θεάτρου και έρωτα / ζωής, έναν συνεχή αγώνα χωρίς προκαθορισμένη έκβαση μεταξύ της τέχνης, της καθημερινότητας, των συναισθημάτων, της αγάπης και της έκφρασης· μια απολαυστική αναμέτρηση του υλικού, του “περιεχομένου”, του διηγούμενου και των μορφών που παίρνει η αφήγηση, του χειρισμού του υλικού και του αυτοσχεδιασμού.      
                          
Σχέση τέχνης και πραγματικότητας
Ο Ζακ Ριβέτ είχε κάποιες εμμονές και έθεσε ορισμένες σταθερές στον κινηματογράφο του: Τη σχέση τέχνης, κινηματογράφου, θεάτρου από τη μια και ζωής από την άλλη, τη σχέση θεατρικής και κινηματογραφικής σκηνής με τη ζωή και την εξωφιλμική πραγματικότητα (στον βαθμό που η τελευταία υπάρχει στο έργο του). Χαρακτηριστικά, εξαιρετικά φιλμ πάνω στη θεματική θέατρο/τέχνη – ζωή/έρωτας είναι τα L'Amour par terre (1984), La Bande des quatre (1988), το L'amour fou (Ο τρελός έρωτας,1969), το Η ωραία καυγατζού (La belle noiseuse, 1990, εμπνευσμένο από τη νουβέλα του Μπαλζάκ, Το άγνωστο αριστούργημα) και τελευταίο φιλμ του Ριβέτ, γυρισμένο το 2008, 36 vues du Pic Saint-Loup.
Ο Ζακ Ριβέτ πραγματεύτηκε τη σχέση ονείρου / φαντασίωσης και ζωής ιδίως στο φαντασμαγορικό και παραμυθένιο Η Σελίν και η Ζυλί ταξιδεύουν με πλοίο (Celine et Julie vont en bateau, 1974), στο Duelle (1976) και στο Noroît, Scènes de la vie parallèle (1975). Ο Ριβέτ κέντησε, συχνά, αραβουργήματα πάνω στο θέμα έρωτας στις ταινίες  Ο έρωτας καταγής (L'Amour par terre), La bande des quatre, Ο τρελός έρωτας,  Η ωραία καυγατζού, και 36 vues du Pic Saint-Loup (2008). Συναντάμε αυτή τη σταθερά ποιητική, ερωτική προβληματική του στο Hurlevent, διασκευή και μεταφορά, το 1985, του έργου της Έμιλι Μπροντέ, Ανεμοδαρμένα ύψη, στη σύγχρονη Γαλλία. Στο Ne touchez pas la hache (διασκευή του 2007 του μυθιστορήματος του Μπαλζάκ, La Duchesse de Langeais, που ανήκε στην Τριλογία του Η ιστορία των δεκατριών), Merry-go-round (1977), Histoire de Marie et Julien (2003) και Va savoir ( 2000).  Ο διαπρεπής Γάλλος σκηνοθέτης της νουβέλ βαγκ έχει συλλάβει αρκετές φορές, σε ορισμένες ταινίες του, τον κόσμο που περιγράφει σαν μια κοινωνία που υφίσταται τις σκευωρίες και τον συνωμοτικό ιστό μιας ισχυρής, μυστικής εξουσιαστικής οργάνωσης, η οποία πλέκει παρασκηνιακά τα νήματα των ιστοριών των ατόμων και καθοδηγεί την κοινωνία. Ιστός που θυμίζει αυτόν που περουσιάζουν σε μερικά έργα τους ο Μπαλζάκ και ο σκηνοθέτης Φριτς Λανγκ. Βρίσκουμε αυτόν τον συνωμοτικό ιστό της αράχνης στα Paris nous appartient, Out one Noli me tangere και Out one : Spectre, στο Le Pont du Nord (1981) όπου παίζει η Μπυλ Οζιέ και η κόρη της Πασκάλ Οζιέ, και στο Secret défense (1997).
Άλλη σταθερή μέριμνα που τον απασχόλησε στα φιλμ του είναι η σχέση αυτοσχεδιασμού και προκαθορισμού, προγραμματισμού στη σκηνοθεσία και την κατασκευή των φιλμ. Στα φιλμ του εντάσσει, αυτοσχεδιάζοντας, κομμάτια της ζωής, της πραγματικότητας, π.χ. μιας παρέας ανθρώπων που κάνουν κάτι, μιας παράστασης που στήνεται, κ.τ.λ. Οι ταινίες του συχνά περιλαμβάνουν κάποιες δόσεις σουρεαλισμού ή εξπρεσιονιστικής κινηματογραφικής έκφρασης. To σινεμά του έχει το δικό του στυλ, την προσωπική του μαγική, ρομαντική και ατμοσφαιρική αισθητική, με τα έντονα χρώματα, κόκκινα, μπλε, πορτοκαλί κ.α., με τα άνετα πλάνα κάποιας διάρκειας και με τον συνδυασμό σκηνοθετημένου, ονειρικού, πεποιημένου και “αντικειμενικού”.


Out one Spectre (1972)