(για την ταινία Yojimbo του Akira Kurosawa)

Αν κάποιος αναζητήσει στο παρελθόν του σινεμά την καταγωγή της κινηματογραφικής persona του Κλιντ Ήστγουντ/ Clint Eastwood θα πρέπει να ανατρέξει στο Γιοζίμπο/ Yojimbo του Ακίρα Κουροσάβα/ Akira Kurosawa. Γυρισμένο στα 1961, αποτέλεσε την βάση για το Για μια χούφτα δολάρια (A Fistful of Dollars, 1964) του Σέρζιο Λεόνε/ Sergio Leone –το πρώτο φιλμ όπου ο Ήστγουντ έχει τον κεντρικό ρόλο.
Όντας μια ταινία εποχής (jidai-geki), μια ιδιόμορφη “γιαπωνέζικη ταινία δράσης” - όπου συγκλίνουν τόσο τα τυπικά χαρακτηριστικά του είδους, όσο και στοιχεία μιας τοπικής παράδοσης-,  το Γιοζίμπο είναι περισσότερο μία ταινία πάνω σ’ ένα πρόσωπο, ένα όχημα για τον πρωταγωνιστή της (Τοσίρο Μιφούνε) και λιγότερο μια ιαπωνική εκδοχή του γουέστερν (1). Καθώς μέσα στην ταινία μπορούμε να αναζητήσουμε τις επιρροές του σκηνοθέτη τόσο στην δραματική πλοκή, όσο και στην αισθητική του από το Χόλιγουντ, η κατοπινή επιρροή της στο σινεμά αποτελεί μια τυπική μορφή τοκογλυφίας, μια ιδιότυπη μορφή κινηματογραφικού δάνειου: όπου ο δανειζόμενος (Κουρασάβα) επιστρέφει στον δανειστή (Χόλιγουντ) το αρχικό κεφάλαιο συνοδευόμενο από ένα υπερβολικά υψηλό (για το αρχικό ποσό του δανείου) τόκο (Κλιντ Ήστγουντ).
Ο πιο δυτικός από τους κλασικούς Ιάπωνες σκηνοθέτες, ο Ακίρα Κουροσάβα τοποθετεί το μύθο του μέσα σε μια ταραχώδη περίοδο της Ιαπωνικής Ιστορίας -όταν το φεουδαρχικό σύστημα κατέρρεε και έκανε την εμφάνιση της μια νέα ανερχόμενη αστική τάξη. Οι συνθήκες κοινωνικής αστάθειας της εποχής (1860) μπορούν να παραλληλιστούν με το ανάλογο ιστορικό πλαίσιο των ταινιών γουέστερν, την εποχή της Κατάκτησης της Δύσης (απουσία οργανωμένων κοινοτήτων, αδύναμη κεντρική εξουσίας και έλλειψη του νόμου). Οργανώνοντας την αφήγηση της ταινίας γύρω από το πρόσωπο του Τοσίρο Μιφούνε, η σκηνοθεσία εκμεταλλεύεται το πλαίσιο της κοινωνικής αστάθειας για να δημιουργήσει ένα κινηματογραφικό χαρακτήρα, ο οποίος σε μια πρώτη προσέγγιση δείχνει να αντανακλά τον αμοραλισμό και την κυνικότητα της εποχής του. 
Υποβαθμίζοντας όλα τα τυπικά γνωρίσματα μιας ταινίας δράσης -ελάχιστη εμμονή στις σκηνές των συγκρούσεων και υποτίμηση των θεαματικών τους στοιχείων- η σκηνοθεσία επικεντρώνει την προσοχή της στον κεντρικό χαρακτήρα: Είναι ο ήρωας δίχως όνομα, ένας σαμουράι που έρχεται από το πουθενά για βρεθεί μέσα στις τοπικές διαμάχες ενός χωριού. Σχεδιάζει, ο σκηνοθέτης, μία εικόνα εξουσίας και κύρους για τον ήρωα: Η είσοδός του στο χώρο συγκεντρώνει τα βλέμματα και την προσοχή των κατοίκων. Φιλμάροντας τον ήρωα, από κάτω προς τα πάνω, καθώς αυτός περιφέρει το βλέμμα του στο χάος της μικρής κοινότητας, ο σκηνοθέτης τού προσδίδει μια αύρα ανωτερότητας. Μέσα στο χάος της τοπικής κοινωνίας, ο ήρωας είναι ένα πρόσωπο διαφορετικό: ανεξάρτητος, αυτεξούσιος, μοναχικός, κυνικός, τυχοδιώκτης, απόμακρος, σκληρός, ένα πρόσωπο που συγκεντρώνει τα βλέμματα (αλλά και τις προσδοκίες) των αντιμαχόμενων πλευρών. Αδιαφορώντας ο ήρωας για τις τοπικές αντιθέσεις, προκαλεί το δέος και λειτουργεί ως καταλύτης: επιταχύνει τη δράση, προκαλεί τις συγκρούσεις, οξύνει τις υπάρχουσες μεταξύ των συμμοριών αντιθέσεις. Ως βάση αυτής της εικόνας του ήρωα υπάρχει μια αντίθεση, η οποία και τελικά δημιουργεί την persona του: είναι αντίθεση ανάμεσα στην αταραξία του ήρωα και στον χαοτικό και ταραχώδη περίγυρό του.
Η κινηματογραφική καταγωγή αυτού του προσώπου μπορεί να δείχνει προφανής: είναι οι μοναχικοί ήρωες-τυχοδιώκτες των γούεστερν. Όμως η ανατροπή, που επιχειρεί η σκηνοθεσία τη στιγμή που η αφηγηματική γραμμή κορυφώνεται στην persona του ήρωα, αποκαλύπτει την αθέατη πλευρά του προσώπου: είναι η ταπείνωση του ήρωα, η καταστροφή της εικόνας κύρους, η απώλεια της αξιοπρέπειας του, η οποία δίνει την αφορμή. Έχοντας προηγουμένως εμφανίσει ένα κυνικό πρόσωπο, ο ήρωας αποφασίζει να παραβεί τις προσωπικές του αρχές, να παραμερίσει τον κυνισμό του για να εμφανίσει την κρυμμένη ευαισθησία του. Ένας προσωπικός κώδικάς ηθικής, μια αίσθηση ιδεαλισμού, μια καλά κρυμμένη ευαισθησία: αυτά είναι τα στοιχεία που εμφανίζονται στον ήρωα. Καθώς πίσω από το προφανές (γουέστερν), κρύβεται πάντα κάτι περισσότερο, είναι η παράδοση του φιλμ νουάρ που προσφέρει τη συνέχεια: κυνισμός και ιδεαλισμός, σκληρότητα και ευαισθησία, ο Τοσίρο Μιφούνε είναι ένα καθαρό νουάρ πρόσωπο. Κάνοντας χρήση ενός τυπικού στοιχείου της μυθολογίας γουέστερν -της εκδίκησης-, η σκηνοθεσία ολοκληρώνει τη σχεδίαση του χαρακτήρα: τώρα είναι ένας άγγελος της εκδίκησης, ένα πρόσωπο που επιστρέφει από τον θάνατο (ο ήρωας αναρρώνει σ’ ένα νεκροταφείο) για να φέρει την κάθαρση.
Δεν είναι όμως ο λόγος της διαχρονικότητας της μόνο οι επιρροές, που η ταινία άσκησε στην κινηματογραφική persona του Κλιντ Ηστγουντ. Ενσωματώνοντας μέσα στο πλαίσιο μιας ταινίας δράσης, στοιχεία από τα γούεστερν, τη δραματουργία του νουάρ, μια gore απεικόνιση της βίας (αρκετά σκληρή για το δυτικό σινεμά της εποχής), όπως και μια αίσθηση σαρκασμού και μαύρου χιούμορ -όλα τα προηγούμενα με φόντο την Ιαπωνική Ιστορία-, η σκηνοθετική χειρονομία δείχνει ιδιαίτερα καθαρή και σαφής: Αποτελεί υπόδειγμα για το πως μπορούν να μεταγραφούν και να συνυπάρξουν δημιουργικά στοιχεία της χολιγουντιανής παράδοσης, μέσα σ’ ένα διαφορετικό (ιστορικό και κοινωνικό) χώρο. Είναι κυρίως το Γιοζίμπο , μια ταινία προπομπός ενός νέου κινηματογραφικού είδους, του γουέστερν σπαγγέτι.  

Δημήτρης Μπάμπας

(1) Η τελετουργική κίνηση των ατόμων στο εσωτερικό του κάδρου, η εμμονή στους ανοικτούς χώρους, τα μακρινά και μεγάλης χρονικής διάρκειας πλάνα, η σκηνή του δράματος ο κεντρικός δρόμος: είναι ορισμένα μόνο από τα γνωρίσματα των γουέστερν που μπορούμε να εντοπίσουμε.

Yojimbo / (用心棒, Yōjinbō)
Σκηνοθέτης: Akira Kurosawa
Σενάριο: Ryuzo Kikshima, Akira Kurosawa
/Φωτογραφία: Kakuo Miyagawa
Μουσική: Masaru Sato
Ηθοποιοί: Toshiro Mifune, Eijiro Tono, Kamatari Fujiwara, Takashi Shimura, Seizaburo Kawazu, Isuzu Yamada
Διάρκεια: 110 λεπτά
Ασπρόμαυρη
Ιαπωνία (1961)
Ένας περιπλανώμενος και άνεργος σαμουράι φτάνει σ ένα  μικρό χωριό που σπαράζεται από τοπικές διαμάχες. Γρήγορα γίνεται πρόσωπο διεκδίκησης από τις αντίπαλες συμμορίες -που μάχονται για την εξουσία στην πόλη-, καθώς είναι φανερό ότι η εμπειρία του και οι ικανότητες του μπορούν να αποβούν καθοριστικές για την κατάκτηση της εξουσίας. Όμως ο ίδιος μοιάζει να μην ενδιαφέρεται για το ποιός θα νικήσει....