(σχόλιο για την ταινία Un long dimanche de fiançailles του Jean -Pierre Jeunet)

Ένας άνδρας κρατά με τα χέρια του το στήθος μιας νεαρής γυναίκας: Και οι δύο έχουν τα μάτια τους κλειστά και από την έκφραση των προσώπων τους ο θεατής μπορεί να υποθέσει ότι έχει προηγηθεί η θύελλα του ερωτικού πόθου. Το στιγμιότυπο απεικονίζεται στην αφίσα και κατά την διάρκεια της ταινίας επαναλαμβάνεται αρκετές φορές ως ένα leit motif, είτε σαν μια προσωπική ανάμνηση που δυναστεύει τον ήρωα είτε ως μια εικόνα του παρελθόντος, εμβληματική μιας σχέσης.
Για τους δύο ήρωες της ταινίας Un long dimanche de fiancailles (Οι ατέλειωτες αρραβώνες) αυτή η σκηνή αποτελεί το σημείο τομής: εκεί που η ερωτική σχέση διακόπηκε βίαια και ξαφνικά. Ο λόγος της διακοπής; Ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος, ο πιο βίαιος και αιματηρός πόλεμος της σύγχρονης εποχής. Από τα δύο πρόσωπα της σκηνής, ο σκηνοθέτης της ταινίας Jean -Pierre Jeunet θα ακολουθήσει από κοντά τα ίχνη της ηρωίδας, καθώς αυτή ακολουθεί τα χαμένα μέσα στη λαίλαπα του πολέμου ίχνη του αγαπημένου της. Η αναζήτηση μοιάζει μάταιη και μάλλον ατελέσφορη αλλά η επιμονή της ηρωίδας, μια μορφή ερωτικής πίστης, θα είναι η κινητήρια δύναμη που θα την οδηγήσει μέχρι το τέλος.
Δύο είναι οι κύριες αφηγηματικές γραμμές στις οποίες αναπτύσσεται η ταινία. Η πρώτη περιλαμβάνει τα τεκταινόμενα στο πεδίο της μάχης, την τιμωρία των πέντε "λιπόψυχων" στρατιωτών (στους οποίους συμπεριλαμβάνεται και ο αγαπημένος της ηρωίδα), την εγκατάλειψη τους στον ενδιάμεσο των χαρακωμάτων χωρών, στην no man's land, τον αγώνα τους να επιβιώσουν των πολεμικών συγκρούσεων. Η δεύτερη αφηγηματική γραμμή, που αναπτύσσεται στην εποχή μετά τον πόλεμο, συγκροτείται από τα τυπικά επεισόδια μιας αστυνομικής ταινίας: στο ρόλο ντετέκτιβ που προσπαθεί να ανακαλύψει τι συνέβη στο πεδίο της μάχης και τι απέγινε ο αγαπημένος της η ηρωίδα.
Αυτές οι δύο ετερογενείς αφηγηματικές γραμμές -δάνεια από τις πολεμικές και αστυνομικές ταινίες- αλληλοδιαπλέκονται, διακόπτουν και τέμνουν η μια την άλλη μέχρις ότου να οδηγηθούν στην κατάληξη τους: δηλαδή η μεν πρώτη στην επιβίωση του ήρωα μέσα στο πεδίο της μάχης, η δε δεύτερη στην αποκάλυψη της αλήθειας, δηλαδή στην ανακάλυψη του ήρωα. Η σκηνή με το ζευγάρι αγκαλιασμένο είναι ο συνδετικός τους κρίκος: μια ανάμνηση από το μακρινό παρελθόν στην οποίο διαρκώς επανέρχονται -ο μεν ήρωας στο πεδίο της μάχης η δε ηρωίδα ενώ διεξάγει την έρευνα της- είναι το "ρακόρ" που ενώνει την ετερογένεια των δύο αφηγηματικών γραμμών.
Οι δύο αφηγηματικές γραμμές συνιστούν δύο διαφορετικούς κόσμους που έχει ο καθένας ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό. Ο μεν πρώτος -ο κόσμος του πολέμου- είναι ο ανδρικός κόσμος: εδώ τα μοναδικά πρόσωπα που εμφανίζονται είναι άνδρες. Συντεταγμένες τούτου του κόσμου η βαρβαρότητα, η αποτρόπαιη βία, η απουσία δικαιοσύνης (ένοχοι και αθώοι όλοι καταδικάζονται), η έλλειψη κάθε είδους ανθρώπινης ευαισθησίας. Ο δεύτερος κόσμος της ειρήνης -και της έρευνας- έχει ως κεντρικό πρόσωπο την γυναίκα. Εδώ δεν υπάρχει μόνο η ηρωίδα αλλά και ισχυρές γυναίκες προσωπικότητες στις οποίες ο σκηνοθέτης αφιερώνει πολλές φορές δυσανάλογο χρόνο ως προς την δραματουργική τους αξία. Είναι η Elodie Gordes (στον ρόλο η Jodie Foster) μια γυναίκα που βιώνει το ερωτικό πάθος μ' ένα παράδοξο τρόπο όντας μέλος ενός ιδιόμορφου ερωτικού τριγώνου. Και επιπλέον είναι η Tina Lombardi, μια μανιασμένη μαινάδα, η οποία αναζητά και τελικά παίρνει εκδίκηση για το θάνατο του αγαπημένου της. Αυτά τα δύο γυναικεία πρόσωπα, και μαζί τους η Matilde, σημαδεύονται από το ερωτικό πάθος, ζουν τον απόλυτο έρωτα, τις περιπλοκές του, τις συνέπειες του, βιώνουν τέλος πολλές φορές μ' ένα τρόπο τραγικό την απώλεια. Και τα τρία αυτά γυναικεία πρόσωπα θρηνούν το καθένα με τον τρόπο τους έναν έρωτα που έχει χαθεί μέσα στις θύελλες του πολέμου, που έχει συντριβεί από το ανδρικό σύμπαν.
Όμως μ' αυτή την απώλεια από τις τρεις γυναίκες μόνο η Matilde αρνείται να συμφιλιωθεί. Η διαρκής αναζήτηση του αγαπημένου της είναι μια θρηνητική διαδικασία για την απώλεια του έρωτα, που την βγάζει από την θέση της πίστης Πηνελόπης που παθητικά και καρτερικά περιμένει τον αγαπημένο της να επιστρέψει. Αντί να ζει μια πραγματικότητα η Matilde αποφασίζει να διαμορφώσει αυτή την πραγματικότητα: δηλαδή να ορίσει αυτή τους όρους και τις συνθήκες της ζωής της. Όλη αυτή η διαρκής κίνηση της -τόσο αταίριαστη με την χωλότητα της- δεν είναι παρά ένας τρόπος, ο δικός της τρόπος, για να συμφιλιωθεί με τον πόνο, για να θρηνήσει. Ένας τρόπος όχι παθητικός αλλά ενεργητικός. Υπάρχει μια μαγική διάσταση στην αφήγηση, η οποία προκύπτει ακριβώς απ' αυτήν την δύναμη της θέλησης. Το ντελιριακό ύφος του σκηνοθέτη, εδώ για πρώτη φορά τόσο τιθασσευμένο, δεν είναι παρά η έκφραση της ορμής της ηρωίδας. Καθώς κυριαρχείται τόσο από την πίστη στον απόλυτο έρωτα όσο και από την σχεδόν παράλογη επιμονή της να ανακαλύψει την αλήθεια, η Matilde με την δύναμη της θέλησης της θα μεταμορφώσει τον κόσμο.
Στην τελευταία σκηνή, όταν επιτέλους αντικρίζει τον αγαπημένο της, γίνεται φανερή όλη αυτή η διαδικασία: θα συναντήσει ένα νέο Manech -και αυτό το πρόσωπο είναι η τελική της ανταμοιβή για τις προσπάθειές της. Ο παλιός έχει "πεθάνει" στο πεδίο της μάχης και ο νέος έχει ένα άλλο όνομα. (Πάσχει όμως από αμνησία -άρα καμιά ανάμνηση της σκηνής τρυφερότητας). Έτσι η ηρωίδα βρίσκεται μπροστά στην απώλεια του πολέμου αλλά και σ' ένα νέο πρόσωπο για να την αγαπήσει και το αγαπήσει. Η ερώτηση που της απευθύνει "πονάς όταν περπατάς;" είναι η πιο άδολη και μυστική έκφραση οικειότητας. Μια ερώτηση που έχουμε δει να την απευθύνει όταν την γνώρισε για πρώτη φορά όντα και οι δύο παιδιά. Ένδειξη ενός μυστικού δεσμού που τους ενώνει. Το σημείο του απόλυτου έρωτα.

Δημήτρης Μπάμπας

Un long dimanche de fiançailles (ε.τ. Οι ατέλειωτες αρραβώνες) (2004)
Σκηνοθεσία: Jean -Pierre Jeunet.
Σενάριο: Jean -Pierre Jeunet, Guillaume Laurant, από το μυθιστόρημα του Sebastien Japrisot
Φωτογραφία: Bruno Delbonnel
Ηθοποιοί: Audrey Tautou, Gaspard Ulliel, Dominique Pinon, Jodie Foster, Chantal Neuwirth
Διάρκεια: 134'