του Ryusuke Hamaguchi
(η κριτική του Δημήτρη Μπάμπα)
«Τι να κάνουμε όμως, πρέπει να ζήσουμε ! (παύση) Θείε Βάνια, θα ζήσουμε. Θα περάσουμε μέρες και μέρες αμέτρητες, τη μια μετά την άλλη, μεγάλα, ατέλειωτα βράδια. Θα υποφέρουμε καρτερικά τις δοκιμασίες που θα μας στείλει η μοίρα…»
Αντόν Τσέχωφ, Ο θείος Βάνιας (μτφρ. Χρύσα Προκοπάκη)
Οι αόρατες και βουβές διαδικασίες ενός πένθους, τα κρυφά ανεπούλωτα τραύματα στη ψυχή είναι στο κέντρο σ’ αυτήν τη βασισμένη σε διηγήματα του Haruki Murakami, ταινία.
Δομημένη σε δυο σχετικά αυτόνομα, αλλά επικοινωνούντα υπογείως, μέρη η ταινία του Ryusuke Hamaguchi [Asako I & II (2018), Wheel of Fortune and Fantasy (2021)], έχει στο κέντρο ως ήρωα έναν πενθούντα θεατρικό σκηνοθέτη και ηθοποιό (στο ρόλο ο εξαιρετικός Hidetoshi Nishijima). Διαδραματίζεται σε δύο τόπους: Το πρώτο και διαρκείας 40 λεπτών μέρος στο Τόκιο με φόντο τον κόσμο των τηλεοπτικών σήριαλ. Ενώ, το δεύτερο στη «μαρτυρική», σημαδεμένη από την ολοκληρωτική ατομική καταστροφή και τοποθετημένη στο νότο, Hiroshima. Αυτός ο δυισμός στην τοπογραφία της ταινίας προφανώς δεν είναι χωρίς σημασία, ούτε στερείται συνδέσμων.
Ό,τι, όμως, βλέπουμε από το Τόκιο δεν είναι η αστική πολυχρωμία των δρόμων, αλλά το εσωτερικό ενός σπιτιού. Σ’ αυτό βασιλεύει η σεναριογράφος- γυναίκα του ήρωα που ως μια άλλη Σεχραζάτ στις Χίλιες και μια νύχτες επινοεί ιστορίες για συνοδεύσουν την ερωτική πράξη. Το σεξ και οι πρακτικές του είναι ο χώρος όπου γεννιούνται οι (τηλεοπτικές) αφηγήσεις, τα ανδρικά ευήκοα ώτα είναι οι πρώτοι αποδέκτες –φίλτρα των γυναικείων ιστοριών, η σεξουαλική έκσταση δημιουργεί την έκρηξη που τις γεννά. Όταν η δημιουργική –ερωτική διαδικασία αυτή τερματιστεί με τον βίαιο και απρόσμενο τρόπο που μόνο ο θάνατος μπορεί να κάνει, όταν ο άνδρας ανακαλύψει ότι δεν υπήρξε ο μοναδικός προνομιούχος ακροατής των ιστοριών, τότε το σκοτάδι θα σκεπάσει τη ψυχή και οι σκιές του πένθους, αδιόρατες και αχνές θα σημαδεύσουν ως άλλες ρυτίδες το πρόσωπο του άνδρα. 
Ο τόπος που τελούνται οι διαδικασίες του σιωπηλού πένθους είναι τόπος της θεατρικής πράξης –το ανέβασμα του Θείου Βάνια του Άντον Τσέχωφ- και ο χώρος βρίσκεται , όπως προηγουμένως αναφέρθηκε, στην άλλη άκρη της Ιαπωνίας, απέχει 813 χιλιόμετρα από το Τόκιο. Μια πόλη όπου το τραύμα ενός παρελθόντος -80 χρόνια πριν- παραμένει ακόμα ανοικτό και ορατό, με το ερείπιο του τσιμεντένιου σκελετού του μοναδικού κτιρίου που διασώθηκε της ατομικής καταστροφής διακριτό αστικό τοπόσημο.
Όχημα μεταφοράς του ήρωα στην πόλη ένα παλιό τριακονταετίας Saab 900 turbo, ένα αυτοκίνητο αναχρονισμός, εκτός εποχής -όπως συχνά μας υπενθυμίζει η κίνηση του ανάμεσα στα σύγχρονα οχήματα των ιαπωνικών δρόμων. Φορτισμένο με τα συναισθήματα της συζυγικής (… αλλά όπως φαίνεται και της γονεϊκής) αγάπης, προσωρινή κιβωτός συναισθημάτων πολυτίμων που ο χρόνος εντέλει αργά ή γρήγορα θα σαρώσει και η λήθη θα καταπιεί. Στο εσωτερικό αυτού του οχήματος από ένα κασετόφωνο -άλλος ένας αναχρονισμός, όχι χωρίς σημασία…- αντηχούν οι φωνές της αγαπημένης και διεξάγονται οι συνομιλίες της ψυχής . Προνομιούχος συνομιλητής και βουβή ακροάτρια της αγαπημένης φωνής, αδελφή ψυχή, η οδηγός του Saab 900 συνιστά τον άλλο πόλο, τη γυναικεία εκδοχή του πένθους. Οι νεκροί χρόνοι της οδήγησης γίνονται οι τόποι που αναπτύσσεται η οικειότητα μέσα από τη καταβύθιση στον απελευθερωτικό λόγου του θεάτρου.
Σε μια σκηνή της ταινίας ο ήρωας και η οδηγός του βρίσκονται στην προκυμαία του λιμανιού της Hiroshima. Η κάμερα καταγράφει τη σκηνή από ψηλά. Στο πάνω μισό του πλάνου βλέπουμε τη θάλασσα με ένα ελαφρό κυματισμό, ως να ρέει. Και στο άλλο μισό του πλάνου τους δυο ήρωες να στέκονται σχεδόν ακίνητοι στη τσιμεντένια εξέδρα και να συζητούν. Αυτή αντίθεση ανάμεσα στη ροή του νερού και την ακινησία των δυο είναι τόσο ενδεικτική για το τι σημαδεύει το εσώτερο εαυτό τους, για την κατάσταση της ύπαρξής τους. Ακινητοποιημένοι στις κρυφές παγίδες του πένθους, καθηλωμένοι στο βυθό της μελαγχολίας, τα δύο πρόσωπα ένα έλλειμμα έχουν: χάνουν την κίνηση, βρίσκονται στις όχθες του ποταμού της ζωής. Αυτό εντέλει είναι και το ζητούμενό τους, το αίτημα της ύπαρξής τους: η επιστροφή πίσω στη ροή της ζωής …
Ό,τι όμως απελευθερώνει από το άχθος του πένθους και της μελαγχολίας είναι ο λόγος, η καταβύθιση στο τόπο των σκοτεινών συναισθημάτων, δηλαδή στη μνήμη, η αποκάλυψη, δηλαδή η συνειδητοποίηση του τραύματος, της αιμάσσουσας ανοικτής πληγής, το ψηλάφισμα των ενοχών. Εδώ το τσεχωφικό θεατρικό σύμπαν ορίζει ένα πλαίσιο, όχι μόνο θεματικό, αλλά κυρίως αφηγηματικό, δραματουργικό: Οι πρόβες για το ανέβασμα του Θείου Βάνια συνιστούν την κύρια αφηγηματική γραμμή στο δεύτερο μέρος. Στα παράπλευρα αυτής βρίσκεται ένα ολόκληρο σύμπαν συναισθημάτων, όχι μόνο για τον ήρωα αλλά και για τα πρόσωπα με τα οποία συναναστρέφεται. Ο υπαινιγμός μιας κρυφής συναισθηματικής ενδοχώρας, η αδιόρατη κίνηση συναισθημάτων που εμφανίζονται σε δημόσια θέα για λίγο και μετά χάνονται, ο διάλογος και η κρυφή ανταλλαγή των αισθημάτων είναι ό,τι συμβαίνει στην πραγματικότητα εδώ. Το ανέβασμα του θεατρικού έργου συνιστά το υπόδειγμα για τη δραματουργία της ταινίας και είναι αυτό που οδηγεί στην κορύφωση και εντέλει στην κάθαρση. Σ’ αυτό δεν ακούγεται μια γλώσσα (η ιαπωνική) όπως θα ήταν αναμενόμενο, αλλά πολλές –ιαπωνικά, κορεατικά, κινέζικα, η νοηματική των κωφαλάλων, ινδονησιακά, φιλιπινέζικα- και ό,τι πρέπει να συμβεί είναι η δια της θεατρικής αγωγής όσμωση των συναισθημάτων, ο συντονισμός του εσώτερου εαυτού. Κάτι ανάλογο, εντέλει, συμβαίνει και μέσα στην ταινία: οι διαφορετικοί λόγοι των προσώπων σιγά –σιγά χάνονται και σβήνουν και ό,τι έρχεται στην επιφάνεια είναι αυτή κρυφή ενδοχώρα του πένθους και των ενοχών. Ενός πένθους ατομικού, που συναντά και συνδιαλέγεται με το πένθος του Άλλου: η συνάντηση των δυο συναισθηματικών κόσμων, η αποδοχή του τραύματος, η αποδοχή των ενοχών, είναι ό,τι ελαφρύνει τη ψυχή από τα βάρη της…
