της Yeşim Ustaoğlu

Μια τολμηρή επιστροφή στο πολυεθνικό παρελθόν της Τουρκίας βρίσκεται στο κέντρο της ταινίας Περιμένοντας τα σύννεφα / Waiting for the clouds της Yeşim Ustaoğlu: εδώ απεικονίζεται μια ηλικιωμένη να αναζητά τις χαμένες ελληνικές της ρίζες.
Βορειοανατολική Τουρκία, 1975. Η Ayshe φροντίζει την άρρωστη ηλικιωμένη αδελφή της. Όταν σε μια αναμενόμενη εξέλιξη η αδελφή της καταλήγει, η Ayshe θα βυθιστεί στην θλίψη και το πένθος. Αρνούμενη να δεχτεί της βοήθεια των γειτόνων της, μονή με τις σκέψεις της, αρχίζει να μιλά σε μια άγνωστη γλώσσα, την ελληνική. Απομονωμένη σε ένα οικισμό στο βουνό η Ayshe θα ανασυστήσει το παρελθόν της και θα διεκδικήσει ξανά την χαμένη της ταυτότητα. Αρωγός στην προσπάθεια της ένας αντάρτης του Δημοκρατικού Στρατού που επιστρέφοντας στην Ελλάδα θέλει να αποτίσει ένα φόρο μνήμης στην γενέθλια γη της Μικράς Ασίας. Όμως η Ayshe κατατρύχεται από τύψεις και ενοχές για την διάλυση της οικογένειάς της και τον χωρισμό από τον μικρό αδελφό της, τον Νίκο. Ένα ταξίδι στην Θεσσαλονίκη όπου ο Νίκος μένει είναι η ύστατη απόπειρα για να πιάσει το νήμα εκεί που το άφησε, με 50 χρόνια όμως καθυστέρηση.
Επιλέγοντας πάντα τολμηρά θέματα για την πολιτική πραγματικότητα της Τουρκίας η σκηνοθέτις Yeşim Ustaoğlu, μετά το κουρδικό πρόβλημα, εστιάζει στην τραγωδία του Πόντου και της Μικράς Ασίας: η αφηγηματική γραμμή είναι διάστικτη από την θλίψη για τις μικρές προσωπικές τραγωδίες της προσφυγιάς. Η γυναίκα αυτή που ζει στο μικρό χωριό της Νοτιοανατολικής Τουρκίας έχει σβήσει και συστηματικά καταστρέψει, για λόγους επιβίωσης, τον βαθύτερο πυρήνα της ύπαρξης της: την ταυτότητά της. Το ασφυκτικό κλίμα καταπίεσης που επικρατεί, ο διάχυτος αντικομουνισμός είναι οι εχθροί αλλά η αγάπη και οι δεσμοί συναισθήματος είναι οι σύμμαχοι για την Ayshe/ Ελένη. Αντιμέτωπη με μια προσωπική κρίση διεκδικεί κομμάτι -κομμάτι όχι μόνο την γλώσσα της αλλά και τα χαμένα συναισθήματα: την οικειότητα και την θαλπωρή της οικογένειας.
Με αναφορές στο σινεμά του Θόδωρου Αγγελόπουλου (ο Καμπερίδης θυμίζει τον Μάνο Κατράκη) και ελληνική συμμετοχή τόσο στους ηθοποιούς όσο και στην παραγωγή, η ταινία αφορά αναμφίβολα το ελληνικό κοινό: Αποτελεί μια έμφορτη συναισθήματος κατάθεση ψυχής από την άλλη πλευρά -κάτι όχι ιδιαίτερα εύκολο πρέπει να ομολογήσουμε. Όμως η Yeşim Ustaoğlu πετυχαίνει: απευθύνεται και στο ελληνικό κοινό αλλά και στο κοινό της χώρας της. Η άποψη της; Πρέπει οι σκοτεινές σελίδες να φωτισθούν, να δοθεί ξανά ο λόγος στον άνθρωπο.
Βραβεύτηκε με το ειδικό βραβείο της επιτροπής στο Φεστιβάλ Κωνσταντινούπολης (2004).
Δ.Μ.

Η Yeşim Ustaoğlu ανήκει στην νέα και ελπιδοφόρα γενιά του τουρκικού σινεμά. Οι ταινίες της είναι προσανατολισμένες προς τις κρυφές και αθέατες όψεις της τουρκικής κοινωνίας, τα εθνικά τραύματα, τις ανοιχτές πληγές της ιστορίας. Η Yesim Ustaoglou γεννήθηκε το 1960 στο Kars, μια περιοχή στα σύνορα με την Αρμενία που κατοικείται κυρίως από κουρδικό πληθυσμό. Σπούδασε αρχιτεκτονική στο πανεπιστήμιο της Τραπεζούντας και για κάποια χρόνια άσκησε το επάγγελμα του σχεδιαστή και του ειδικού στις αναπαλαιώσεις. Παράλληλα ασχολήθηκε με τον κινηματογράφο, σκηνοθετώντας ταινίες μικρού μήκους.
Η πρώτη της ταινία με τίτλο Trace (1994) προκάλεσε το ενδιαφέρον των διεθνών φεστιβάλ.
Η δεύτερη με τίτλο Journey to the Sun (1999) επιβεβαίωσε με τον πιο αποφασιστικό τρόπο τις προσδοκίες που είχαν γεννηθεί. Βραβείο στο Φεστιβάλ Βερολίνου, αλλά και βραβείο καλύτερης ευρωπαϊκής ταινίας. Η ταινία είναι μια ποιητική περιπλάνηση στην κατεστραμμένη ενδοχώρα του τουρκικού Κουρδιστάν. Η επιλογή του θέματος -το κουρδικό πρόβλημα -είναι μια απόδειξη του θάρρους και της αποφασιστικότητας της.
Για την τρίτη της ταινίας Περιμένοντας τα σύννεφα / Waiting for the clouds επιλέγει άλλη μια τραυματική περίοδο της τουρκικής ιστορίας την ανταλλαγή των πληθυσμών και την εκκένωση του Πόντου από τον ελληνικό πληθυσμό, εξετάζει δε τους απόηχους αυτών των γεγονότων στο σήμερα.

Η Yeşim Ustaoğlu δηλώνει σχετικά με την ταινία: "Εργάστηκα σαν αρχιτέκτονας: είναι μια πολύ καλή δουλειά. Όμως για μένα δεν ήταν καλή γιατί δεν μπορούσα να μιλήσω για τις ιδέες και τις σκέψεις μου. Νομίζω ότι ο κινηματογράφος ταιριάζει με τον καλλιτεχνικό τρόπο που θέλω να εκφράσω τις σκέψεις μου.
(…) Πάντα μ’ ενδιέφεραν τα πολλά και διαφορετικά κομμάτια που στην πραγματικότητα σχηματίζουν το μωσαϊκό της ιστορίας και του πολιτισμού της Τουρκίας. Όταν για πρώτη φορά στην βορειοανατολική Τουρκία άκουσα τις ιστορίες ανθρώπων (όπως η ηρωίδα μου Ayse την οποία αναγνωρίζω πολύ καλά), αισθάνθηκα ότι αυτό ήταν μέρος της ιστορίας που παρέμενε στο σκοτάδι για πάρα πολύ χρόνο.
Διάβασα πολλά βιβλία ιστορίας και συνεντεύξεων γραμμένα από ιστορικούς του Πόντου και Τούρκους ιστορικούς που ζουν έξω από την Τουρκία. Επίσης βρήκα εξορισμένους, οι οποίοι είναι ακόμα ζωντανοί και κατέγραψα τις ιστορίες τους.
Προσπάθησα να επιλέξω ηθοποιούς που να αισθάνονται πολύ βαθιά την ιστορία ή που να έχουν ένα παρόμοιο παρελθόν με τους χαρακτήρες του σεναρίου μου. Πέρασα πολύ χρόνο στους χώρους όπου έγιναν τα γυρίσματα και επέλεξα τους ηθοποιούς από 'κει. Οι περισσότεροι από τους ηθοποιούς είναι ερασιτέχνες από τη Βορειοανατολική Τουρκία. Αλλοι είναι Έλληνες ποντιακής καταγωγής από την Θεσσαλονίκη.
Προσπάθησα να κάνω όλους τους ηθοποιούς να αισθανθούν πολύ κοντά ο ένας με τον άλλο. Κάναμε για μια μακρά χρονική περίοδο πρόβες και είδαμε, εξετάσαμε μαζί τους χώρους των γυρισμάτων. Για όλους τους μη- επαγγελματίες ηθοποιούς ήταν πολύ εύκολο να δουλέψουν σ' αυτούς τους χώρους, όμως οι γηραιότεροι από τους ηθοποιούς από την Κωνσταντινούπολη και την Θεσσαλονίκη ήθελαν κάποιο χρόνο για να εγκλιματιστούν. Εξέταζαν τις συνθήκες διαβίωσης ακόμα και την γλώσσα του σώματος των ανθρώπων που ζούσαν εκεί, έτσι που να μπορούν να τους υποδυθούν με φυσικότητα. Όλοι ήθελαν να συμμετάσχουν στην ταινία και ήταν έτοιμοι να αντιμετωπίσουν όλες τις δυσκολίες -κάτι που για μένα ήταν πολύ σημαντικό.
(…) Δεν χρειάστηκε να τους πιέσω για να γίνουν κάποιοι άλλοι γιατί είχαν παρόμοιες εμπειρίες και αναμνήσεις. Έτσι υποδύθηκαν πολύ φυσικά. (…) Έμαθα πολλά, όταν ζούσα στην Βορειοανατολική Τουρκία. Άκουγα πολλές ιστορίες από πολλούς ηλικιωμένους. Επίσης μελέτησα ιστορία της τέχνης και αρχιτεκτονικής. Πάντα μ’ ενδιέφερε το μωσαϊκό της ιστορίας και του πολιτισμού μας. Είναι κρίμα που ‘χει επικρατήσει ο εθνικισμός, οι άνθρωποι αρχίζουν να αγνοούν και να αδιαφορούν για τα πολιτισμικά στοιχεία που ανήκουν σ’ άλλες εθνικότητες."
 (Αποσπάσματα  από δηλώσεις της Yesim Ustaoglu στη εφημερίδα Korean Times και στην ηλεκτρονική τοποθεσία www.facets.org . Απόδοση Δημήτρης Μπάμπας)