Το Νοέμβρη του 2004 ο Μιχάλης Δημόπουλος, διευθυντής τότε του Φεστιβάλ Κινηματογράφου, προσκάλεσε στη Θεσσαλονίκη δύο σημαντικούς δημιουργούς του παγκόσμιου κινηματογράφου: τον Ιρανό σκηνοθέτης Abbas Kiarostami (Ο άνεμος θα μας πάρει, H γεύση του κερασιού, Που είναι το σπίτι του φίλου μου;) και τον Ισπανό Victor Erice (Το πνεύμα του μελισσιού, Το όνειρο του φωτός). Είχαν ήδη γνωριστεί στο Φεστιβάλ της Ταορμίνας ωστόσο αυτή η συνάντησή τους, στο περιθώριο των προβολών και των τιμητικών εκδηλώσεων, υπήρξε η αφετηρία για μια σχέση ιδιαίτερης οικειότητας και ένα δημιουργικό διάλογο που διήρκησε σχεδόν 3 χρόνια. Κατάληξη αυτής της διαδρομής είναι η κοινή έκθεση των δύο σκηνοθετών -υπό τον τίτλο Erice - Kiarostami. Correspondances- στο Centre Pompidou στο Παρίσι (από τις 19/9/2007 έως 7/1/2008) (είχε προηγηθεί μια πρώιμη εκδοχή της πριν ένα χρόνο στην Βαρκελώνη).
Η αφετηρία της περιπλάνησης στην έκθεση επαφίεται στον επισκέπτη αφού οι επιμελητές της -Jordi Ballo, Alain Bergala, Sylvie Pras- σεβόμενοι την ιδιαίτερη ταυτότητα του κάθε δημιουργού επέλεξαν να αφιερώσουν στον καθένα τον δικό του χώρο. Η έκθεση χωρίζεται σε δύο διαμερίσματα, στα οποία ο κάθε δημιουργός με αυτονομία αναπτύσσει μια σειρά από οπτικές ιδέες. Στο χώρο του Victor Erice κεντρική θέση κατέχει η συνεργασία του σκηνοθέτη με τον Antonio Lopez, συνεργασία που οδήγησε στο El Sol de Membrillo (Το όνειρο του φωτός) μια ταινία στα όρια του ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας που καταγράφει τις αγωνίες της δημιουργίας ενός πίνακα με θέμα μια κυδωνιά. Ο Antonio Lopez Garcia είναι γνωστός κυρίως για το ρεαλιστικό του ύφος -«τα θέματα είναι ταπεινά και καθημερινά, όμως η σχολαστικότητα με τα οποία τα απεικονίζει είναι καθηλωτική»-και είναι ίσως ακριβώς αυτό με το οποίο αισθάνεται οικείος ο Erice. Σε μια σειρά βίντεο με τίτλο Apuntes (σημειώσεις), παρακολουθεί “in situ” τη δημιουργία τεσσάρων πινάκων του Antonio Lopez, ενώ στον αμέσως διπλανό χώρο ο θεατής επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει τους πίνακες ολοκληρωμένους. Μια ηχητική υπόκρουση και οι αλλαγές στο φωτισμό που έχει επιμεληθεί ο Victor Erice δίνουν μια απροσδόκητη κινηματογραφική αίσθηση στους πίνακες. Στην έκθεση προβάλλεται η ταινία La Morte Rouge, μια επιστροφή στην παιδική ηλικία του σκηνοθέτη αφιερωμένη στη πρώτη κινηματογραφική εμπειρία: την παρακολούθηση σε μια παραλιακή λουτρόπολη της ταινίας The Scarlet Claw (1944) του Roy William Neill με ήρωα τον Sherlock Holmes. Ένα ντοκιμαντέρ σε πρώτο πρόσωπο όπου προσωπικά συναισθήματα και βιωμένη εμπειρία τοποθετούνται μέσα σ’ ένα ευρύτερο πλαίσιο καθώς διαπλέκονται με εντάσεις που ταλανίζουν το κοινωνικό περιβάλλον.
Το αντίστοιχο διαμέρισμα του Abbas Kiarostami είναι πολύ πιο μακριά από το σινεμά. Μια σειρά φωτογραφίες με θέμα χιονισμένα τοπία, ένα installation με τίτλο Δάσος χωρίς φύλλα (σ’ ένα δωμάτιο με καθρέφτες αναδημιουργεί την αίσθηση ενός δάσους με κορμούς δένδρων χωρίς φύλλα), έγχρωμες φωτογραφίες με τις εντυπώσεις μιας βροχής και δύο πρωτότυπες video εγκαταστάσεις με κεντρικά πρόσωπα ένα ζευγάρι στο κρεβάτι του και ένα μικρό παιδί ενώ κοιμούνται: το βλέμμα του θεατή αιχμαλωτίζεται μ’ ένα διαφορετικό από τον κινηματογράφο τρόπο. Παράλληλα προβάλλεται μια ταινία, που είχε προβληθεί και στη Θεσσαλονίκη, η ταινία Five ένας φόρος τιμής στον ιάπωνα Yasujiro Ozu. Όλα αυτά αποκαλύπτουν ένα πολυδιάστατο κινηματογραφικό δημιουργό που τα όρια της δράσής του επεκτείνονται πολύ πέρα από τα στενά όπως αποδεικνύονται γι’ αυτούς όρια του κινηματογραφικού κάδρου. Και στα δύο διαμερίσματα ένας ειδικός χώρος αφιερώνεται για τις ταινίες μικρού μήκους που οι δύο σκηνοθέτες σκηνοθέτησαν για τη σπονδυλωτή Ten Minutes Older (2002), αλλά και για την προβολή ενός ντοκιμαντέρ του Alain Bergala πάνω στους κοινούς σκηνοθετικούς τρόπους.
«Αγαπητέ Abbas, Σήμερα γύρισα πάλι πίσω στον κήπο του σπιτιού του Antonio Lopez Garcia. Ο χώρος άλλαξε πολύ. Οι τοίχοι του σπιτιού έγιναν πιο ψηλοί, ενώ ο κήπος έγινε μικρότερος.(…)Και η ζωή συνεχίζεται… Victor Erice»: Ότι όμως συνιστά τον πυρήνα της έκθεσης είναι ο κοινός χώρος των δύο σκηνοθετών, εκεί δηλαδή που αναπτύσσεται η «αλληλογραφία» τους. Σ’ αυτόν ο θεατής –επισκέπτης παρακολουθεί μια σειρά από βίντεο (συνολικά 10) που οι δυο σκηνοθέτες «εν είδη» γραμμάτων αντάλλαξαν στο διαστημάτων τριών χρόνων: σχόλια για τις ταινίες τους, σκέψεις, εντυπώσεις, εικόνες και συναισθήματα που αισθάνονται την ανάγκη να μοιραστούν. Εδώ μια παιγνιώδης διάθεση, μια χαλαρότητα και μια οικειότητα αναδύονται καθώς οι δύο δημιουργοί απαλλαγμένοι από κάθε σκοπιμότητα ανακαλύπτουν τις χάρες μιας ειλικρινούς καλλιτεχνικής φιλίας.
Αν και ως χαρακτήρες δείχνουν εκ πρώτης όψεως πολύ διαφορετικοί –ολιγόλογος, λακωνικός και με σταθερό προσανατολισμό στο κινηματογράφο ο Victor Erice παραγωγικότατος και με πιο ευρείς ορίζοντες ο Abbas Kiarostami- ωστόσο η έκθεση αναζητά, αναδεικνύει και εν τέλει υπογραμμίζει τους κοινούς τους τόπους. Είναι η εσωτερική τους ενδοχώρα που χαρτογραφείται, είναι οι οικείες εμμονές που αναδύονται: η αινιγματική φύση της παιδικής ηλικίας και η αχαλίνωτη φαντασία, ένας λυρισμός και μια σπάνια στη μορφή της ποιητικότητα, και τέλος ένας ιδιαίτερος στοχασμός για τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση. Ωστόσο το πιο σημαντικό όλων είναι η αντίληψη που έχουν για τον αφηγηματικό χρόνο, αυτό που περιγράφει με τον όρο «πολιτική της βραδύτητας» ο Alain Bergala: ο θεατής δεν βιάζεται με μια επιτάχυνση του ρυθμού της αφήγησης αλλά οδηγείται μέσα από τη βραδύτητα και την επανάληψη σ’ ένα είδος στοχασμού και εν τέλει στην υπέρβαση.
Η έκθεση ολοκληρώθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2008. Εξ’ αφορμής αυτής εκδόθηκαν δυο κατάλογοι ο πρώτος στη γαλλική Erice / Kiarostami: correspondances, Editions du Centre Pompidou, Paris, 2007 (κείμενα των Alain Bergala, Youssef Ishaghpour, Dominique Paini, Jean-Philippe Tesse, Marcos Uzal) και ο δεύτερος στη αγγλική γλώσσα, με αφορμή την έκθεση του Centre de Cultura Contemporana de Barcelona, και με κείμενα κυρίως ισπανών κριτικών. Επιπλέον μια ενδιαφέρουσα διαδικτιακή προέκταση της έκθεσης με τον τίτλο Lignes de Temps είναι αφιερωμένη στους δύο σκηνοθέτες στη διεύθυνση www.iri.centrepompidou.fr/.
Κάποιος μπορεί να αναζητήσει στην ελληνική γλώσσα δύο εξαιρετικές μονογραφίες των Abbas Kiarostami (επιμέλεια Νίκος Σαββάτης, εκδόσεις Καστανιώτης - Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης) και Victor Erice (επιμέλεια Ειρήνη Στάθη & Pere Albero, έκδοση Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης).
Δημήτρης Μπάμπας
