"Ένας άνδρας, μια γυναίκα και ένα όπλο": σύμφωνα με τον Γάλλο σκηνοθέτη Ζαν- Λυκ Γκοντάρ αρκούν για να γίνει μια καλή ταινία.
Ακολουθήστε την υπόδειξη του και γράψτε το σενάριο μιας ταινίας. Διανθίστε την και με κάποια άλλα πρόσωπα: ορισμένους καλούς και τους απαραίτητους κακούς. Οργανώστε το σενάριο σε αυτόνομα και διακριτά επεισόδια. Μην δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην αφηγηματική δομή ή στην σχεδίαση των χαρακτήρων. Γράψτε χαλαρά. Τα επεισόδια (οι σκηνές) πρέπει να περιέχουν συγκρούσεις ανάμεσα στα πρόσωπα και στιγμές γαλήνης, όπου ο άνδρας και η γυναίκα πλησιάζουν συναισθηματικά.
Όταν θα τελειώσετε κάντε τα παρακάτω: Χρησιμοποιώντας τον επεξεργαστή κειμένου επιλέξτε την τελευταία σκηνή και κάντε Αποκοπή (Cut). Στην συνέχεια χρησιμοποιώντας την Επικόλληση (Paste) μεταφέρετε το επιλεγμένο κομμάτι στην αρχή του κειμένου σας. Κάντε το ίδιο και για τη προτελευταία σκηνή και τοποθετήστε την ως δεύτερη. Συνεχίστε ανάλογα και με τις επόμενες σκηνές. Στο τέλος θα πρέπει η σειρά όλων των σκηνών να είναι αντεστραμμένη: το σενάριο σας θα πρέπει να ξεκινά από το τέλος και να τελειώνει στην αρχή.
Βρείτε ένα εύρημα που να έχει σχέση μ' αυτή την αντιστροφή, π.χ. ο ήρωας έχει διαρκή αμνησία και δεν θυμάται τίποτε από το πρόσφατο ή απώτερο παρελθόν
Γυρίστε το σενάριο ταινία και στείλτε την ταινία στο Φεστιβάλ του Sundance.
Έχετε μια έτοιμη επιτυχία.
Αυτά είναι τα βήματα που ακολούθησε ο Christopher Nolan, σκηνοθέτης της ταινίας Memento.
Ταινία που έχει δημιουργήσει έναν σχετικό θόρυβο στο κύκλωμα των φεστιβάλ, το Memento στηρίζεται σ' ένα εύρημα: η αφήγηση δεν ακολουθεί την συνήθη χρονολογική σειρά (από το κάποτε της αρχής στο τώρα του τέλους) αλλά την αντίστροφη (δηλαδή από το σήμερα της ιστορίας καταλήγει στο παρελθόν). Αυτό δικαιολογείται από την ασθένεια από την οποία πάσχει ο ήρωας: έχει μνήμη περιορισμένης διάρκειας καθώς δεν μπορεί να θυμηθεί γεγονότα τα οποία έχουν συμβεί πριν 15 λεπτά. Έτσι ο θεατής βρίσκεται σε μια μάλλον παράδοξη θέση: καθώς δεν υπάρχει μια χρονολογική ακολουθία στην αφήγηση, προσπαθεί να δημιουργήσει ο ίδιος αυτήν την χρονολογική ακολουθία. Προσπαθεί ουσιαστικά να λύσει ένα πρόβλημα τοποθετώντας τα επεισόδια στην σωστή χρονολογική σειρά: να αντιστρέψει δηλαδή χρονικά την ιστορία που βλέπει. Βρίσκεται, μαζί με τον πρωταγωνιστή, σε σύγχυση.
Η ταινία είναι ένα δείγμα των αδιεξόδων που αντιμετωπίζει ο χολιγουντιανός κινηματογράφος.
Αυτή η εμμονή στην αφήγηση ιστοριών, που χαρακτηρίζει τον χολιγουντιανό κινηματογράφο είναι μια κληρονομιά του μυθιστορήματος του 19ου αιώνα. Μεταφέροντας στην αρχή στην κινηματογραφική οθόνη τα δημοφιλή μυθιστορήματα ο χολιγουντιανός κινηματογράφος δεν αυτονομήθηκε, δεν αναζήτησε την ανεξαρτησία του. Αυτό που τελικά κατέληξε να κάνει ο κινηματογράφος του Χόλιγουντ είναι να συνεχίσει την αφηγηματική παράδοση του μυθιστορήματος. Η, αναμφίβολα, σημαντική συνεισφορά του; Η αφήγηση γίνεται όχι με λέξεις αλλά με εικόνες. Ωστόσο η αφήγηση είναι μόνο μια διάσταση του κινηματογραφικού φαινομένου. Και η εμμονή σ' αυτή σημαίνει ότι παραγνωρίζουμε τις άλλες (π.χ. τις εικαστικές δυνατότητες που έχει η εικόνα). Ήταν λοιπόν μάλλον αναμενόμενο εδώ και κάποιες δεκαετίες αυτή η εμμονή να έχει οδηγήσει το Χόλιγουντ σε αδιέξοδο: όλες οι ιστορίες έχουν ειπωθεί με όλους του δυνατούς τρόπους.
Ή μάλλον όχι όλους.
Όπως μας αποκαλύπτει το Memento δεν έχουμε δει ακόμα την αντίστροφη αφήγηση: από το τέλος προς την αρχή. Και αυτό η ταινία μας το προσφέρει απλόχερα.
Όμως τι σημαίνει μία τέτοια αφήγηση;
Και κατά πόσο αυτή η πρωτοτυπία της είναι ένας καλός λόγος να δει κάποιος την ταινία;
Αν σας αρέσει να λύνεται μαθηματικά προβλήματα ή ακόμα και σταυρόλεξα αναμφίβολα θα βρείτε την ταινία ενδιαφέρουσα. Αν όμως θεωρείτε ότι μια κινηματογραφική ταινία δεν αρχίζει και τελειώνει στο ερώτημα "ποιος είναι ο δολοφόνος;" τότε θα την βρείτε μάλλον βαρετή.
Η ταινία αυτή θέτει τον θεατή στην θέση ενός λύτη σταυρολέξου, τον καλεί να λύσει το αίνιγμα προσφέροντας του ως συνήθως ελάχιστα στοιχεία. Έτσι η κινηματογραφική απόλαυση που αντλεί ο θεατής δεν προκύπτει από την απόλαυση της παρακολούθησης ενός παραμυθιού (αυτό που λέμε η αφήγηση της ιστορίας) ούτε πολύ περισσότερο από την αισθητική εμπειρία της ταινίας (αφού είναι τυπικό νεο-νουάρ). Είναι η ευχαρίστηση που αισθάνεται κάποιος όταν λύνει ένα μαθηματικό πρόβλημα ή ένα σταυρόλεξο: η ικανοποίηση δηλαδή ότι είσαι έξυπνος, ότι πέρασες δηλαδή τα τεστ με επιτυχία.
Όμως όταν βρίσκεις αναλογίες ανάμεσα στην ταινία και σ' ένα σταυρόλεξο ή σ' ένα πρόβλημα των μαθηματικών τότε αυτό είναι μια ένδειξη ότι η ταινία βρίσκεται σε λάθος δρόμο.
Η παρακολούθηση μίας ταινίας οφείλει να είναι μία ανεπανάληπτη και μοναδική εμπειρία
Δημήτρης Μπάμπας
