Σύμφωνα με μία έρευνα, που το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τα οπτικοακουστικά διεξήγαγε για το έτος 2000, στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, το μερίδιο της αγοράς που ανήκε στον ευρωπαϊκό κινηματογράφο, μειώθηκε 22.5% (σε σχέση με το 29.2% που ήταν το 1999). Σύμφωνα με την ίδια έρευνα οι μόνες ευρωπαϊκές ταινίες που γνώρισαν μια ευρεία αποδοχή σ' όλη την ευρωπαϊκή Ήπειρο ήταν το Chicken Run και το Billy Elliot.
Οι αριθμοί μπορεί συχνά να κρύβουν την πραγματικότητα, λένε όμως πάντα την αλήθεια.
Και η αλήθεια είναι πικρή.
Αυτή η μείωση του μεριδίου αγοράς κατά 7% δηλώνει την απόλυτη κυριαρχία του αμερικάνικου κινηματογράφου και την αντίστοιχη συντριπτική ήττα του ευρωπαϊκού. Όμως αυτό γεγονός δεν ήταν που ένας κεραυνός εν αιθρία: έχει συμβεί σταδιακά τα τελευταία 20 χρόνια -την ίδια χρονική περίοδο που το Χόλιγουντ επέκτεινε την αυτοκρατορία του σ' όλο τον πλανήτη.
Σίγουρα δεν πρωτοτυπούμε με τα προηγούμενα, αξίζει όμως να δούμε αυτό το γεγονός στην ιστορική του προοπτική. Τέκνο της βιομηχανικής επανάστασης ο κινηματογράφος "γεννήθηκε" στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Παρ' όλο που πριν 100 χρόνια η οικονομία ήταν παγκοσμιοποιημένη -κάτι που σημαίνει ότι τεχνολογικές εξελίξεις και κοινωνικές αλλαγές μεταφέρονταν γρήγορα παντού- τα πρώτα χρόνια η Ευρώπη κυριάρχησε στον χώρο και όρισε τον κινηματογράφο όμως γνωρίζουμε σήμερα: δηλαδή ως μια μορφή λαϊκής διασκέδασης, αλλά και ως μία μορφή τέχνης.
Ήταν τα χρόνια του Α! Παγκοσμίου Πολέμου που διέλυσαν αυτή την κυριαρχία. Καθώς την εποχή που συνέβη ο κινηματογράφος δεν ξεπερνούσε τα 15 χρόνια ζωής, η καταστροφή που ο πόλεμος προκάλεσε στην Ευρώπη, επέτρεψε την Αμερική βιομηχανία να βρεθεί στην ίδια γραμμή με τους ευρωπαίους ανταγωνιστές της. Τα χρόνια που ακολούθησαν τον πόλεμο ήταν χρόνια κοινωνικών αναταραχών για την Ευρώπη. Όμως την ίδια στιγμή ήταν και τα χρόνια που ο κινηματογράφος της άνθισε τόσο οικονομικά όσο και καλλιτεχνικά (γερμανικός εξπρεσιονισμός, ο γαλλικός ποιητικός ρεαλισμός).
Αυτό που συνέβαινε την ίδια περίοδο στην Αμερικάνικη ήπειρο ήταν πολύ πιο σημαντικό: το Χόλιγουντ με την είσοδο του ήχου διαμόρφωσε μια αντίληψη για τον κινηματογράφο συνολική. Αυτό σήμαινε ότι δημιούργησε τα διάφορα κινηματογραφικά είδη (γουέστερν, θρίλερ, ταινίες τρόμου, γυναικείες ταινίες, κωμωδίες), δημιούργησε μια γλώσσα οπτική (η οποία να είναι κατανοητή από τον μέσο θεατή) και σιγά -σιγά κατασκεύασε τις δομές μιας πλήρους καθετοποιημένης επιχείρησης, όπου μια ομάδα ανθρώπων (οι παραγωγοί) έλεγχαν όλα τα στάδια της κινηματογραφικής παραγωγής (από την συγγραφή του σεναρίου μέχρι την διανομή της ταινίας). Όλα αυτά που περιγράφονται με το όρο "στούντιο".
Ο Β! Παγκόσμιος πόλεμος, πέρα από το ότι διέλυσε όλες τις δομές παραγωγής στην Γηραιά Ήπειρο (το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα εδώ είναι η Γερμανία, η οποία ποτέ μετά τον πόλεμο δεν μπόρεσε να δημιουργήσει κινηματογραφική βιομηχανία), είχε και μια άλλη πολύ σημαντική συνέπεια: δημιούργησε την μεγαλύτερη μετανάστευση καλλιτεχνικού δυναμικού από την Ευρώπη στην Αμερική. (Οι σημαντικότεροι δημιουργοί του γερμανικού σινεμά λίγο πριν τον πόλεμο βρέθηκαν στο Χόλιγουντ).
Από εκεί και πέρα το πεδίο ήταν ελεύθερο και απλώς ήταν ζήτημα χρόνου μέχρι την οριστική νίκη. Η τηλεόραση και η αναταραχή που δημιούργησε καθυστέρησε απλώς λίγο αυτή την επικράτηση. Όλα αυτά τα χρόνια το σύστημα παραγωγής στο αμερικάνικό σινεμά, πέρα από τις διαφορές προσαρμογές στις απαιτήσεις των καιρών, παρέμεινε το ίδιο, αντέχοντας στις δυσκολίες. Την ίδια στιγμή όμως οι διάφορες τοπικές βιομηχανίες ακριβώς διαλυόταν.
Οι λόγοι αυτής της διάλυσης; Είτε αδυναμίες στην λειτουργία του συστήματος (όπως ο περίφημος παλιός ελληνικός κινηματογράφος) είτε δεν άντεξαν στον ανταγωνισμό καθώς παρήγαγαν προϊόντα που ο ανταγωνιστής τους (το Χόλιγουντ) κατασκεύαζε καλύτερα (όπως ο ιταλικός ή ο γαλλικός).
Αυτή η κυριαρχία υποστηρίχθηκε από ένα εξωκινηματογραφικό γεγονός: την επικράτηση σε παγκόσμιο επίπεδο ενός συγκεκριμένου κοινωνικού και οικονομικού κλίματος -αυτό που συνήθως περιγράφεται με τον όριο "ελεύθερη οικονομία της αγοράς", δηλαδή την παγκόσμια κυριαρχία του αμερικάνικου οικονομικού μοντέλου. Αυτό το οικονομικό περιβάλλον επέτρεψε στην οργανωτική δομή των στούντιο να επιβιώσει των τεχνολογικών αλλαγών και στο τέλος να κυριαρχήσει.
Μπορεί να ακούγεται λίγο ως κοινοτυπία όμως είναι η επιβολή του αμερικάνικου πολιτισμού (και φυσικά της αμερικάνικης οικονομίας) που οδήγησε στην παγκόσμια κυριαρχία του χολιγουντιανού σινεμά. Η Coca -cola, τα McDonalds και το Pearl Harbor, και τα τρία είναι στενά δεμένα μεταξύ του και εκφράζουν μια ενιαία και ολοκληρωμένη φιλοσοφία ζωής, ένα life style.
(Αυτό που το Χόλιγουντ παράγει -είτε είναι μία ταινία για την αμερικάνικη ιστορία όπως το Pearl Harbor είτε, εκτός τόπου και χρόνου ιστορίες όπως το Star Wars- είναι μύθοι ουδέτεροι και χωρίς τοπικό χρώμα που απευθύνονται στους καταναλωτές όλου του κόσμου).
Έτσι αυτό που συμβαίνει στην Ευρώπη είναι η πλήρης και ολοκληρωτική απουσία του εμπορικού κινηματογράφου της. Το μόνο κομμάτι της παραγωγής που επιβιώνει σε εμπορικό επίπεδο είναι οι κωμωδίες: Το χιούμορ είναι ένα πολύ ιδιαίτερο εθνικό χαρακτηριστικό που το Χόλιγουντ δεν μπορεί να αντιγράψει.
Κάποιος μπορεί να αντιτείνει στα προηγούμενα το παράδειγμα των ταινιών όπως το Chicken Run και Billy Elliot. Ας σκεφθούμε όμως πόσο αληθινά ευρωπαϊκές είναι αυτές οι ταινίες; Η πρώτη είναι μια ταινία που θα μπορούσε να παράγει η εταιρεία Disney ή Dreamworks. Ενώ η δεύτερη θα μπορούσε να διαδραματίζεται σε οποιαδήποτε επαρχιακή πόλη της Αμερικής. Είτε το θέλουμε είτε όχι όλοι είμαστε υπήκοοι στο Βασίλειο της Δανιμαρκίας.
Και όπως έγραψε ο Σαίξπηρ: "Κάτι σάπιο υπάρχει στο βασίλειο της Δανιμαρκίας"…

Δημήτρης Μπάμπας