[Στο σινεμά του Steven Spielberg μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα σημεία ενός μέλλοντος. Ενός μέλλοντος κινηματογραφικού -υπήρξε πάντα πρωτοπόρος σ' αυτό που ονομάζεται χολιγουντιανός κινηματογράφος- αλλά και κοινωνικού -η εμμονή του στο είδος της επιστημονικής φαντασίας είναι σταθερή και μόνιμη. Ταινίες όπως Jurassic Park, A. I., αλλά και η τελευταία το Minority Report, αναλαμβάνουν να μας προετοιμάσουν για ένα μέλλον που θα κυριαρχείται από την τεχνολογία. Στις γραμμές που ακολουθούν ο Steven Spielberg καταγράφει τους προβληματισμούς του για το μέλλον, την τεχνολογία, τα ειδικά εφέ στο σινεμά και τέλος το είδος της επιστημονικής φαντασίας.Οι απόψεις του έχουν ενδιαφέρον.
Δ.Μ. ]

Τεχνολογία, ειδικά εφέ και κινηματογράφος
του Steven Spielberg

Οι άνθρωποι, κάθε στιγμή, προσωποποιούν τις μηχανές. Δίνουμε ανθρώπινη μορφή στις μηχανές μας, ειδικότερα στα αυτοκίνητα μας και όταν είμαστε παιδιά στα ποδήλατα μας. Είχα δώσει όνομα στο ποδήλατο μου -Scatterbolt-, γιατί συνεχώς έπεφταν απ' αυτό βίδες (bolts). Νομίζω ότι αντιμετωπίζουμε τις πιο χρήσιμες μηχανές μας ως συντρόφους. Έτσι δεν πιστεύω ότι υπάρχει κάτι νέο ή κάτι που να προκαλεί έκπληξη, όταν κάνουμε τις μηχανές τούς πιο κοντινούς μας συντρόφους, σε ταινίες όπως ο Α.Ι. -για τον Stanley [Kubrick] και οπωσδήποτε για μένα, ήταν απλώς άλλη μια σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και την μηχανή που αυτός δημιουργεί.
(...…) Κάθε άλλο κινηματογραφικό είδος εκτός της επιστημονικής φαντασίας έχει τα όρια του. Με την επιστημονική φαντασία, μπορείς να υπερβείς όλα τα όρια- και ακόμα αυτό να μην είναι αρκετό. Έτσι η επιστημονική φαντασία είναι ο παράδεισος για κάποιον που έχει φαντασία. Η αληθινή επιστημονική φαντασία πάντα έχει ένα επίπεδο αλήθειας. Το καλύτερο είναι το σχετικό με το υπερφυσικό και το χειρότερο το είδος στο οποίο δεν υπάρχει επιστήμη στην μυθοπλασία, όπως στην ταινία I Married a monster from outer space. Το Jurassic Park δεν θα ήταν αυτό που είναι, αν δεν είχε το απόλυτο αληθοφανές στοιχείο της κλωνοποίησης από το DNA. Μπορούσα να κάνω ότι ήθελα μ' ένα Tyrannosaurus rex, μ' ένα raptor, από την στιγμή που το κοινό πίστευε ότι οι δεινόσαυροι μπορούσαν να υπάρχουν τον 20ο αιώνα. Και όλα αυτά γιατί ο Michael Crichton (σ.τ.μ. συγγραφέας του βιβλίου στο οποίο βασίστηκε η ταινία) έκανε την έρευνα και βάσισε το βιβλίο σε συγκεκριμένα γεγονότα σχετικά με την κλωνοποίηση και την δυνατότητα εντόμων να έχουν στο αίμα του DNA από δεινοσαύρους χιλίων εκατομμυρίων χρόνων πριν.
(...…) Ποτέ δεν πρόκειται να ξεπεράσουμε την εφηβική μας ανάγκη να ζωγραφίσουμε στα τοιχώματα των σπηλαίων -αυτό από μας ποτέ δεν πρόκειται να εκλείψει. Η τεχνολογία μπορεί να μας δώσει πολύ καλύτερα εργαλεία για να μεταδώσουμε τις ιστορίες μας. Η τεχνολογία μπορεί επίσης να μας προμηθεύσει μ' ένα θέατρο για τον νου. Κάποια μέρα ολόκληρη η κινηματογραφική ταινία μπορεί να διαδραματίζεται μέσα στο μυαλό και αυτό θα είναι η πιο εσωτερική εμπειρία που θα μπορεί κάποιος να έχει: η αφήγηση μιας ιστορίας με τα μάτια κλειστά -όμως να βλέπεις, να μυρίζεις, να αισθάνεσαι, να αντιδράς με την ιστορία. Είμαι βέβαιος ότι αν είχαμε τέτοια τεχνολογία σήμερα θα την χρησιμοποιούσαμε. Ποτέ δεν θα πάψουμε να αφηγούμαστε ιστορίες. Αυτό που με μελαγχολεί είναι ότι η διαρκής συζήτηση για την φωτοχημική διαδικασία έχει γίνει μέρος του παρελθόντος του Thomas Edison (σ.τ.μ. ένας από τους εφευρέτες του κινηματογράφου). Υπάρχει κάτι μαγικό στην χημεία και το φιλμ. Βέβαια ένα ψηφιακό πλάνο είναι σταθερό. Δεν χρειάζεται να διαβεί διαμέσου της πύλης ενός προβολέα. Και βέβαια είναι αποστειρωμένο, όπως η αίθουσα εγχειρήσεων ενός νοσοκομείου. Και εδώ ακριβώς υπάρχει το λάθος. Το φιλμ έχει μια μοριακή δομή με τον κόκκο: ακόμα και μια φωτογραφία ενός λουλουδιού σε ένα βάζο έχει ζωή εξαιτίας του κόκκου, λόγω των μορίων του φιλμ. Αν καθίσει κάποιος στις πέντε πρώτες σειρές οποιασδήποτε κινηματογραφικής αίθουσας, θα αντιληφθεί γιατί μιλάω. Η οθόνη είναι ζωντανή. Η οθόνη είναι πάντα ζωντανή, με χάος και έξαψη, και αυτό σίγουρα θα εκλείψει όταν μεταφερθούμε σε μια ψηφιακή κάμερα και ένα ψηφιακό προβολέα. Ήμουν ένας από τους πρώτους που χρησιμοποίησα ψηφιακή τεχνολογία για να διευρύνω τις ταινίες μου, όμως θα είμαι ο τελευταίος που θα χρησιμοποιήσει ψηφιακή τεχνολογία για να γυρίσω τις ταινίες μου.
(...…) Στην ταινία Jaws αρχικά εμποδίστηκα από την αποτυχία του μηχανικού καρχαρία να δουλέψει συγχρονισμένα. Και όμως αυτή η αποτυχία της τεχνολογίας μου επέτρεψε να γίνω πιο χιτσκοκικός. Δείχνοντας το νερό, και όμως μη δείχνοντας οτιδήποτε κάτω από το νερό ή στην επιφάνεια του, κατάφερα να δημιουργήσω τρόμο βασισμένο σ' αυτό που δεν βλέπαμε. Η έλλειψη καλύτερου καρχαρία οδήγησε σε μια καλύτερη ταινία. Διαφορετικά θα ήταν μία ταινία που θα είχε επιπλέον άλλα 100 πλάνα καρχαρία.
Η ταινία Close encounters of third kind ήταν μια ταινία στην οποία δεν αισθάνθηκα περιορισμένος καθόλου, ωστόσο για να φαίνονται τα UFO σαν UFO χρειάστηκε η επιπλέον προσωπική δημιουργικότητα των ζωγράφων matte (σ.τ.μ. ειδικά εφέ στα οποία χρησιμοποιούνται ζωγραφισμένες επιφάνειες για να δώσουν την ψευδαίσθηση αντικειμένων, κτιρίων ή χώρων) και υπεύθυνων οπτικών εφέ, για να φανεί το σκάφος εκθαμβωτικό. Ήταν πολύ δύσκολο εκείνα τα χρόνια. Κέρδιζες τα γαλόνια σου με το να δημιουργείς ψευδαισθήσεις. Στην δεκαετία του 70 η ζωγραφική matte ήταν όπως ο γαλλικός ιμπρεσιονισμός. Όταν είδα τον πρώτο πίνακα για το Close encounter of third kind από τον Matthew Yuricich είπα: "Δεν έχει τελειώσει. Που είναι οι λεπτομέρειες;". Και αυτός μου είπε: "Όχι, όχι, όχι. Η ζωγραφική matte είναι πάντα ιμπρεσσιονιστική". Ωστόσο, σήμερα όλοι οι πίνακες matte που γίνονται στον υπολογιστή είναι φωτο-ρεαλιστικοί. Έτσι η αληθινή τέχνη του να ξεγελάς το βλέμμα, να το παραπλανάς, να ελέγχεις που ο θεατής θα κοιτάξει και το πόσο θα δει, αυτές οι εποχές έχουν χαθεί. Αυτό με θλίβει.
(…...) Δημιουργήσαμε τα πρώτα ζώα, τα πρώτα βιολογικά ψηφιακά πλάσματα στο Jurassic Park. Έτσι ήμουν πραγματικά περήφανος που συμμετείχα στην εξέλιξη της τεχνολογίας. Όμως την ίδια στιγμή ξέρω ότι ένα νέο παιχνίδι μπορεί να χρησιμοποιηθεί απλώς και μόνο επειδή είναι καινούργιο παιχνίδι. Και ορισμένες φορές ο μύθος περνά στην αφάνεια από το γεγονός του πόσα ψηφιακά τέρατα μπορείς να βάλεις ταυτόχρονα σ' ένα πλάνο. Με το Jurassic Park ανέβασα το πήχη, για μένα. Όμως την ίδια στιγμή έπεσα στην παγίδα που οι περισσότεροι σκηνοθέτες sequel πέφτουν: όπου το επιπλέον περισσεύει. Πίστευα ότι έπρεπε να δώσουμε στο κοινό κάτι παραπάνω απ' αυτό που είχε πληρώσει. Όμως πιστεύω ότι τελικά δώσαμε στο κοινό παραπάνω δεινοσαύρους.
(…...) Η πληθώρα των ειδικών εφέ στο Minority Report δεν χρησιμεύει για να δημιουργήσει έναν κόσμο, ως χώρο. Στην πραγματικότητα είναι μέρος της αφήγησης. Οι σκέψεις των precogs είναι συγκεκριμένες εικόνες και αυτές είναι στην οθόνη. Τα περισσότερα ειδικά εφέ έχουν σχέση με εικόνες στην οθόνη που δεν μπορούσαμε να κινηματογραφήσουμε ζωντανά -έτσι χρειάστηκε να τις κάνουμε μετά τα γυρίσματα. Όταν λεω ότι έχουμε 445 ειδικά εφέ -τα περισσότερα από οποιαδήποτε άλλη ταινία στην καριέρα μου -τα περισσότερα απ' αυτά δεν θα τα παρατηρήσει το κοινό.
(...…) Υπάρχουν συγκεκριμένες τεχνολογίες που με φοβίζουν, επειδή νομίζω ότι δεν είμαι καλός σ' αυτές π.χ. ο προγραμματισμός του υπολογιστή. Μπορώ να μπω στο Internet και αυτό είναι όλο. Ωστόσο παίζω παιχνίδια. Μπορώ να κινηθώ μέσα στην αφήγηση οποιουδήποτε παιχνιδιού. Κολλάω για 4-5 μέρες μέχρι να φθάσω στο τέλος. Ορισμένες φορές παίζω 8 ώρες την ημέρα -κάτι που η γυναίκα μου το απεχθάνεται. Ωστόσο από την στιγμή που έχω τα παιδιά μου στο δωμάτιο μου αυτό γίνεται μια συμμετοχική εμπειρία.
(…...) Οι οραματιστές μάς δίνουν την τεχνολογία -και δεν θα ήμουν κυνικός αν έλεγα ότι ορισμένες φορές η τεχνολογία χαλιναγωγεί τα όνειρα μας. Θα έρθει κάποια στιγμή η μέρα που η βιοτεχνολογία δεν θα μας κάνει απλώς να ζούμε περισσότερο αλλά θα μας ενισχύει με αδρεναλίνη την καρδιά μας, όταν η ενέργεια μας πέφτει στις 3 το απόγευμα; Το θέλουμε αυτό; Δεν θέλω να γίνω βιονικός άνθρωπος. Να θυμάστε ότι οι καλύτερες ιστορίες επιστημονικής φαντασίας έχουν τις πιο φοβερές προειδοποιήσεις για τον πολιτισμό και μέλλον. Οι περισσότερες απ' αυτές είναι ιστορίες προειδοποιήσεων. Ακόμα και στο Minority Report: το να είσαι precog, το να μπορείς να σταματάς εγκλήματα πριν αυτό διαπραχθούν. Λοιπόν σαν κοινωνία θα πληρώσουμε ένα τίμημα για όλα αυτά.

(Αποσπάσματα από συνέντευξη του Steven Spielberg στο Wired, June 2002. Απόδοση Δημήτρης Μπάμπας)