Σημείο ηθικής έκπτωσης των καιρών ή απλώς οργανικό στοιχείο της μυθοπλασίας, η διάχυτη και χωρίς όρια βία φαίνεται να απειλεί τις σύγχρονες εικόνες. Όχι μόνο ταινίες που αναζητούν το κοινό τους στις μειοψηφίες -όπως είναι το splatter, το υπο-είδος δηλαδή των ταινιών τρόμου όπου το αίμα και η φρίκη είναι κεντρικά στοιχεία της μυθοπλασίας-, αλλά και σε αυτές που γνωρίζουν κάποια κριτική αποδοχή και την εφήμερη επικαιρότητα των media. Τίτλοι όπως Man Bits Dog, One False Move, Reservoir Dogs, Natural Born Killers, συγκροτούν ένα μικρό και πρόσφατο δείγμα.
Θα έπρεπε καταρχήν επισημάνουμε ότι εικόνες αυτές δεν είναι νέες και ανοίκειες στο κοινό: Έχει προηγηθεί, πολύ πριν τον κινηματογράφο, μια εκτεταμένη εξοικείωση του βλέμματος από την τηλεοπτική οθόνη -εξοικείωση με τη θέα του αίματος, με τη χωρίς σκοπιμότητα αφαίρεση της ανθρώπινης ζωής, με τη βεβήλωση του σώματος. Οι τηλεοπτικές αυτές εικόνες οδήγησαν σε μία ασυδοσία του θεατή: μπορεί να δει οτιδήποτε ατιμωρητί, δεν τίθενται όρια (ηθικά ή άλλα) στην άσκηση της εξουσίας του βλέμματος. Αυτός επανα-ορισμός του βλέμματος και της δικαιοδοσίας του απέναντι στις εικόνες βρίσκεται σε ευθεία αντίθεση με τη θέση του θεατή στο σινεμά: εδώ το βλέμμα ανήκει στην δικαιοδοσία του σκηνοθέτη, διαθέτει περιορισμένη εμβέλεια, υπακούει σε νόμους και κανόνες, αντιμετωπίζει απαγορεύσεις.
Παρ' όλο που η βαρύτητα του θέματος είναι αναντίστοιχη με την έκταση του παρόντος κειμένου και καθώς το πεδίο διαπραγμάτευσης που ανοίγεται είναι εξαιρετικά ευρύ, υπάρχουν ορισμένες επισημάνσεις μπορεί να γίνουν σχετικά με τις εικόνες βίας στο σύγχρονο σινεμά.
Η πρώτη αφορά τον "ρεαλισμό" της βίας, που μερίδα της κριτικής ανακαλύπτει με εξαιρετική ευκολία. Ένας "ρεαλισμός" ο οποίος έχει περισσότερη σχέση με τη συσσώρευση οπτικών εντυπώσεων και την αμεσότητα, και λιγότερο με τη σχέση της εικόνας με την πραγματικότητα. Είναι η ωμότητα της βίας, η κυριαρχία του αίματος, η απαξία της ανθρώπινης ζωής που εντοπίζονται στις κινηματογραφικές εικόνες και που οδηγούν στον χαρακτηρισμό της "ρεαλιστικής βίας". Όμως καθώς ο ρεαλισμός αποβλέπει στην απόδοση της αντικειμενικής πραγματικότητας, ο "ρεαλισμός της βίας" βρίσκεται πιο κοντά στον υποτιθέμενο ρεαλισμό και την αμεσότητα του τηλεοπτικού μέσου -ή καλύτερα στην παραποίηση του πραγματικού μέσα από την υπερβολή που επιχειρούν οι τηλεοπτικές εικόνες. Αυτή η υπερσυσσώρευση της βίας καταλήγει τελικά στην άμβλυνση και ακύρωση οποιουδήποτε ρεαλιστικού στοιχείου ενυπάρχει στις εικόνες, οδηγεί τελικά στον υπερ-ρεαλισμό και την παραμόρφωση του πραγματικού.
Η δεύτερη επισήμανση αφορά τη σχέση της βίας με το ανθρώπινο σώμα. Αναφερόμαστε στις σημασίες που προκύπτουν από τη βεβήλωση, την απαξίωση, την ταπείνωση του ανθρώπινου σώματος από την άσκηση βίας. Καθώς η εικόνα του σώματος στις δυτικές κοινωνίες αποτελεί ένα λατρευτικό αντικείμενο (φετίχ) χωρίς ψυχή, η στάση των θεατών απέναντι στα μυστήρια του σώματος είναι αμφίθυμη: διχάζεται ανάμεσα στην επιθυμία (δηλαδή τη λατρεία) και τη βεβήλωση (δηλαδή την άρνηση). Έτσι η βία φαντάζει ως η αντιστροφή μιας ερωτικής χειρονομίας (που υποκρύπτει ταυτόχρονα και επιθυμία και ασέβεια): υπάρχει διείσδυση (της σφαίρας ή του φονικού αντικείμενου) και έκκριση υγρών (αίματος). Μόνο που όταν η ερωτική –δηλαδή η βίαιη- χειρονομία ολοκληρωθεί, αντί για τον οργασμό ακολουθεί ο θάνατος. Η υπερσυσσώρευση βίας γίνεται μια ιδιόμορφη πορνογραφία, η οποία τελικά δεν διαφέρει σε τίποτα από την ερωτική: και οι δυο στοχεύουν, μέσω της κατοχής του σώματος του Άλλου και της εξολόθρευσης του, στην άντληση ηδονής και την κυριαρχία. Έχουμε, λοιπόν, μπροστά μας μια σύγχρονη έκφραση του αρχέγονου διπόλου που δυναστεύει την ανθρώπινη υπόσταση: του Έρωτα και του Θανάτου.

Δημήτρης Μπάμπας (5/11/1994)