Ο δυνατός ήλιος και η ήρεμη θάλασσα, η ανυπόφορη ζέστη και το αλκοόλ, ο κόσμος στα πάρκα και οι ερημικές παραλίες, οι φευγαλέοι έρωτες και τα ιδρωμένα σώματα, το μελαγχολικό ηλιοβασίλεμα και η πανσέληνος του Αυγούστου, τα γυμνά κορμιά στις παραλίες και τα βλέμματα χωρίς αποδέκτη, η σκληρότητα του φωτός και τα αυγουστιάτικα μελτέμια, οι έντονες σκιές και το κυκλαδίτικο λευκό, η απουσία της πόλης και η παρουσία της υπαίθρου: οι εικόνες του καλοκαιριού είναι κραυγαλέες, βρίσκονται παντού. Επιβάλλονται, με όπλα το περίσσευμα φωτός και την ελαφρότητα των συναισθημάτων τους, μέσα από τις σελίδες των περιοδικών ποικίλης ύλης και από τις ανοικτές τηλεοπτικές οθόνες. Η κυριαρχία τους εξορίζει τον κινηματογράφο στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής, στέλνει τους κινηματογραφόφιλους να αναζητήσουν το φωτεινό αντικείμενο του πόθου στην τηλεοπτική οθόνη, στα απομεινάρια των θερινών κινηματογράφων...
Και όμως ο κινηματογράφος δεν αξίζει τέτοια μεταχείριση: στάθηκε γενναιόδωρος με το καλοκαίρι και τις εικόνες του. Έθρεψε αλλά και εξέθεσε τη μυθολογία του, υπέκυψε στη αδιαμφισβήτητη γοητεία του, πολύ πριν αυτή γίνει διαφημιστικό φυλλάδιο γραφείου ταξιδιών. Τα παραδείγματα που ακολουθούν υπενθυμίζουν αλλά ταυτόχρονα υπερασπίζουν την σαγήνη των κινηματογραφικών εικόνων.
Το καλοκαίρι σαν φιλμική εποχή επιλέγει ο Ingmar Bergman/ Ίνγκμαρ Μπέργκμαν για την κωμωδία του Χαμόγελα καλοκαιρινής νύχτας/ Smiles of a Summer Night (Sommarnattens leende) (1955), με εμφανείς αναφορές στο γνωστό θεατρικό έργο του Σαίξπηρ. Το στοιχείο της ελευθεριότητας, που αποτελεί οργανικό στοιχείο στα καλοκαιρινά ερωτικά παιχνίδια, εδώ χρησιμοποιείται όχι μόνο σαν αφετηρία για το μύθο της ταινίας. Ένα καλοκαίρι σκανδιναβικό και ελάχιστα μεσογειακό, ικανό όμως στο να επιβάλλει ρυθμούς, ανατροπές και ήθη του στους ανίσχυρους ανδρικούς χαρακτήρες της ταινίας. Η ατμόσφαιρα της καλοκαιρινής νύχτας ενορχηστρώνει τους μύχιους γυναικείους πόθους, αναδεικνύει την ελευθεριότητα του ερωτικού παιχνιδιού, διαμορφώνει νέες ισορροπίες στις σχέσεις, αρνείται τις δεσμεύσεις της συμβατικότητας, αναδεικνύει τελικά τον Έρωτα απόλυτο κυρίαρχο της σύμπαντος. Οι βασικοί άξονες της προηγούμενης ταινίας κυριαρχούν και στην ταινία του Woody Allen Σεξοκωμωδια καλοκαιρινής νύχτας (Midsummer Night's Sex Commedy,1982). Εδώ όλα τα προηγούμενα εμποτίζονται από το προσωπικό χιούμορ, αλλά και τις γνωστές εμμονές του σκηνοθέτη για τις σχέσεις του ζεύγους. Τα χρώματα του καλοκαιριού εδώ είναι πιο έντονα, υπογραμμίζουν το ανορθολογικό του καλοκαιριού και οδηγούν το ερωτικό παιχνίδι σε ανατροπές ισορροπιών, αλλά και αποκαλύψεις των κρυμμένων αντιθέσεων στο ζευγάρι.
Μια πολύ πιο σκληρή άποψη για τις σχέσεις βρίσκουμε στο επόμενο ζευγάρι ταινιών: σημαδεύονται από τον κυνισμό και πεσιμισμό του φιλμ νουάρ. Εδώ οι εικόνες του καλοκαιριού επικεντρώνονται στο διάχυτο ερωτισμό του, τις εφήμερες σχέσεις, το ευκαιριακό σεξ. Η καλοκαιρινή ζέστη διαβρώνει τις ηθικές αντιστάσεις, η επιθυμία δυναστεύει τους ήρωες και τους παραδίδει αμαχητί βορά στην γυναικεία σαγήνη. Η τυχαία γνωριμία μιας καλοκαιρινής βραδιάς θα οδηγήσει τον ήρωα στην παγίδευση, στο Body Heat (Lawrence Kasdan, 1981). Οι αυταπάτες και πλάνες που συνοδεύουν την καλοκαιρινή ευφορία δυναστεύουν τον ήρωα, καθώς αυτός παραβιάζει τις ηθικές αρχές και παραδίδεται οικειοθελώς στην ανυπόκριτη σαγήνη της Κάθλιν Τάρνερ/ Kathleen Turner. Παρόμοια, ο ήρωας του Hot Spot (Dennis Hopper, 1990), παρόλο που δείχνει πολύ πιο κυνικός και καιροσκόπος, παγιδεύεται και αυτός από το ερωτικό του πάθος. Εδώ η γυναικεία σαγήνη, που οργανώνεται γύρω από το σεξ και την καλοκαιρινή χαλαρότητα, θα γίνει τελικά η αιτία και η αφορμή για την ολοκληρωτική ήττα του όχι και τόσο αθώου αρσενικού.
Εκτός όμως από τα παιχνίδια των σχέσεων (αλλά και εξουσίας) το καλοκαίρι συνδέεται κυρίως με τα παιγνίδια του υγρού στοιχείου: της θάλασσας. Το Απέραντο γαλάζιο /Big Blue (Luc Besson, 1988) αξιοποιεί την ιστορία δύο δυτών για να μιλήσει για την μυστηριακή λατρεία του υγρού στοιχείου -αρκετά οικεία σε μεσογειακές χώρες-, για τα κρυφά μυστικά ενός κόσμου που υπάρχει πέρα από την επιφάνεια, για την ενδοσκόπηση που συνοδεύει ορισμένες φορές τις μελαγχολικές στιγμές του καλοκαιριού. Ενώ η προηγούμενη ταινία εστιάζει στο εσωτερικό της θάλασσας, το Point Break (Kathryn Bigelow, 1991), επιχειρεί να ισορροπήσει πάνω στην επιφάνεια της, να μιλήσει για το παιγνιώδες της, για την παραλία ως ζωτικό χώρο μιας κοινότητας. Εδώ το παιγνίδι με την θάλασσα, το σέρφινγκ, δεν δηλώνει μόνο μια σχέση με το υγρό στοιχείο, αλλά την ίδια στιγμή καταλήγει να ενοποιεί ένα πλήθος διαφορετικών ανθρώπων σε μια κοινότητα, να ορίζει μια φιλοσοφία και μία στάση ζωής, να μετατρέπει τελικά ένα καλοκαιρινό παιχνίδι σε μια περιπέτεια αναζήτησης των προσωπικών ορίων.

Δημήτρης Μπάμπας