Κάτοχος του βλέμματος γύρω από το οποίο οργανώνεται η αφήγηση στο κλασσικό κινηματογράφο, ο άνδρας δείχνει σε ένα πρώτο επίπεδο ως ο κυρίαρχος των εικόνων: ελέγχει και τον τρόπο που αυτές συγκροτούνται (δηλαδή το σκηνοθετικό λόγο), αλλά και το περιεχόμενο τους. Η δύναμη του δείχνει απεριόριστη, σχεδόν ανεξέλεγκτη, και η εξουσία του επεκτείνεται ακόμα και στα πρόσωπα που βρίσκονται στα περιγράμματα του κινηματογραφικού κάδρου: στις γυναίκες. Τα κινηματογραφικά είδη αποτελούν τεκμήριο της δύναμης και της επιρροής του μέσα στο χώρο του κλασσικού κινηματογράφου: είναι η εικόνα του ανθρώπου των συνόρων στα γουέστερν του Τζων Φορντ/ John Ford, η έννοια της ανδρικής φιλίας στις ταινίες του Χάουαρντ Χωκς/ Howard Hawks, οι κώδικες τιμής του γκανγκστερικού φιλμ, το ανδρικό βλέμμα στα θρίλερ του Άλφρεντ Χίτσκοκ/ Alfred Hitchcock, τα ανδρικά πρόσωπα των φιλμ νουάρ.
Η εποχή αυτή της παντοδυναμίας όμως έχει πλέον προ πολλού παρέλθει, καθώς αυτό που ένας παρατηρητής καταγράφει σήμερα δεν είναι μόνο απόηχους περασμένων εποχών σε είδη όπως οι ταινίες δράσης και οι πολεμικών τεχνών, αλλά κυρίως μια εικόνα σύγχυσης σχετικά με την ανδρική ταυτότητα σε είδη όπως τα θρίλερ. Σύγχυση που οφείλεται στην προφανή και μάλλον αποτυχημένη απόπειρα, να ορισθεί μια νέα ταυτότητα για τον άνδρα, να επαναπροσδιορισθεί δηλαδή η εικόνα του, όντας αναντίστοιχη πλέον με τα κοινωνικά δεδομένα.
Είναι η πρόσφατη παρουσία τριών ταινιών στις οθόνες των κινηματογράφων που κάνει τον πρόλογο αυτόν απαραίτητο, καθώς τίθεται μ’ ένα αρκετά ιδιότυπο τρόπο η ανδρική ταυτότητα στο κέντρο της μυθοπλασίας. Οι τίτλοι τους - Romeo is Bleeding, Wolf, Dream Lover- ελαφρά ειρωνικοί μετά την πρώτη θέαση της ταινίας, υπενθυμίζουν μάλλον τα στερεότυπα της εικόνας του άνδρα: ο άνδρας εραστής και η ζωώδης ενεργητικότητα του αρσενικού. Πίσω όμως από τους παραπλανητικούς αυτούς τίτλους σχεδιάζεται ένας κοινός τόπος, από τις εικόνες των ταινιών, για την ανδρική ταυτότητα: είναι η παθητικότητα και η έλλειψη μιας ενεργητικής παρουσίας στην ανέλιξη της αφήγησης.
Μια παθητικότητα όχι μόνο συναισθηματικού τύπου, αλλά κυρίως υπαρξιακή, αφού αυτό που αναγνωρίζεται ως κοινό χαρακτηριστικό στους τρεις ανδρικούς χαρακτήρες είναι το αδιέξοδο της προσωπικής τους ζωής, το ατελέσφορο και το απρόσφορο του προσωπικού βίου. Και καθώς τα υπαρξιακά αδιέξοδα οδηγούν σε απονενοημένα διαβήματα και βιαστικές ενέργειες, γρήγορα οι ήρωες θα βρεθούν στο κέντρο του κυκλώνα: θα υποστούν τα βάσανα του της ανδρικής ταυτότητας, θα βιώσουν την εξαπάτηση και την προδοσία (Dream Lover), θα επιχειρήσουν να επιβιώσουν σ’ ένα εχθρικό περιβάλλον όπου οι κίνδυνοι δεν προέρχονται μόνο από τις γυναίκες (Romeo is Bleeding), αλλά και από τους άνδρες (Wolf).
Έρμαιο των παθών του, ο άνδρας θα καταβάλλει ακριβό τίμημα για την υπέρβαση των αδιεξόδων του, για τις αυταπάτες που δυναστεύουν το φαντασιακό του: ακολουθεί μια μοναχική πορεία, μεταμορφώνει και μεταλλάσσει την προσωπικότητα του, βιώνει τελικά το απόλυτο κενό.
Πέρα όμως από την παθητικότητα αυτό που χαρακτηρίζει την ίδια την αφήγηση των ανάλογων ταινιών είναι και η αποχώρηση του άνδρα από τη θέση του ενεργού παράγοντα διαμόρφωσης της αφηγηματικής ανέλιξης και η προσχώρηση στην θέση ενός θεατή. Το ανδρικό σώμα, μέσα σε αυτές τις ταινίες, άγεται και φέρεται, είτε από τη γυναικεία παρουσία (Romeo is Bleeding), είτε από τα ένστικτά (Wolf) και τις αυταπάτες του (Dream Lover). Αυτή η απουσία βούλησης, που αντιστοιχεί σε μια εγγενή παθητικότητα των ανδρικών χαρακτήρων, αποτελεί πιστεύουμε την σημαντικότερη διαφορά από τις εικόνες του κλασσικού σινεμά.
Κυρίαρχος των ίδιων των εικόνων του κινηματογράφου, αφού ένα αιώνα τώρα διαχειρίσθηκε με επιμονή και το φαντασιακό του άνδρα, τίθεται τώρα στο περιθώριο. Κάποτε δέσμια στερεοτύπων και κοινοτυπιών, η εικόνα του άνδρα σήμερα συντίθεται από τα θραύσματα και τα ερείπια της βαθύτερης ανδρικής ψυχής.

Δημήτρης Μπάμπας (5/11/1994)