Αρχετυπικός μύθος ,την καταγωγή του οποίου μπορούμε να αναζητήσουμε στο μύθο του Προμηθέα, στενά συνδεδεμένος με το πολιτιστικό πλαίσιο των αρχών του 19ου αιώνα, ο μύθος του Δόκτορα Φρανκενστάιν/ Dr. Frankenstein γνώρισε μια αναμφισβήτητη δημοτικότητα στο χώρο του κινηματογράφου. Οι πιο γνωστές διασκευές του είδους είναι οι Frankenstein(James Whale, 1931) , Bride of Frankenstein (James Whale, 1935), The Curse of Frankenstein (Terence Fisher, 1957), Flesh for Frankenstein (Paul Morrissey, 1973) , Young Frankenstein (Mel Brooks, 1974) , Mary Shelley's Frankenstein (Kenneth Branagh, 1994). Ενταγμένος στο είδος του φανταστικού, δεν προσέφερε μόνο το δραματουργικό του πυρήνα σε ανάλογες μυθοπλασίες, αλλά ταυτόχρονα αξιοποίησε και ενσωμάτωσε στο νοηματικό του πλαίσιο, στερεότυπα του συγκεκριμένου χώρου. Για τον προαναφερόμενο μύθο, όπως αυτός αναπτύχθηκε στον κινηματογράφο (με αφετηρία το βιβλίο Frankenstein: The Modern Prometheus της Μαίρης Σέλλεϋ/ Mary Shelley) μπορούμε να εφαρμόσουμε δύο ερμηνευτικούς άξονες, οι οποίοι μας αποκαλύπτουν ένα πλούτο σημασιών τυπικό για κλασσικό έργο.
Ο πρώτος άξονας -που προκύπτει από το ιστορικό πλαίσιο γέννησης του μύθου, αρχές του 19ου αιώνα- έχει τη βάση του στην αλματώδη ανάπτυξη της επιστημονικής γνώσης (είναι η θεωρία του Δαρβίνου που πρόσφερε την αφορμή) και τις αναταραχές που αυτή προκάλεσε στον συλλογικό φαντασιακό (και τις οποίες σε ένα βαθμό εκφράζει ο μύθος). Ο χαρακτήρας του επιστήμονα, που αποτελεί πρότυπο για μια σειρά από ανάλογες κινηματογραφικές εκδοχές, εκφράζει την ορμητικότητα και επιθετικότητα των τεχνολογικών και επιστημονικών εξελίξεων της εποχής. Ταυτόχρονα, όμως, μέσω του μύθου εκφράζεται μια αξιολογική- ηθικολογική κρίση για την επιστημονική γνώση: αφού ο επιστήμονας ασεβεί απέναντι στην φύση και διαπράττει, ως άλλος ιερόσυλος, μια Ύβρη απέναντι στο Θείο. “Κατασκευάζει” μια νέα ζωή, αρνούμενος νόμους της φύσης, ηθικά όρια και απορρίπτοντας βασικούς κανόνες της επιστημονικής δεοντολογίας.
Αποτελεί ο μύθος μια αρνητική κριτική των επιστημονικών εξελίξεων, μέσα από την οπτική ενός καταρρέοντος ρομαντισμού. Είναι η σύγκρουση ανάμεσα στην επιστήμη και τη θεολογία, ανάμεσα στον ορθολογισμός και τον ανορθολογισμό, ανάμεσα στο νέο και το παλιό, που μπορούμε να ανιχνεύσουμε στον νοηματικό πυρήνα του μύθου. Μια σύγκρουση, όμως, που περιγράφεται πάντα από την θέση του παλιού, καθώς ο φορέας των νεωτεριστικών ιδεών μέσα στο μύθο -ο Δόκτωρ Φρανκεστάιν- αντιμετωπίζεται από μια αρνητική ηθικολογική οπτική, η οποία ορισμένες φορές παραγνωρίζει τη ριζοσπαστική διάσταση της προσωπικότητας του: είναι η απόρριψη των στερεοτύπων και των προλήψεων, τα οποία η θεολογία επέβαλλε σχετικά με τη γέννηση της ζωής, που αναγνωρίσουμε στο πρόσωπο του επιστήμονα.
Ο δεύτερος ερμηνευτικός άξονας εστιάζεται στην πατρική σχέση, που αναπτύσσεται μεταξύ των δύο κεντρικών χαρακτήρων, του Δόκτωρα Φρανκεστάιν και του Τέρατος. Η σχέση δημιουργού-δημιουργήματος έχει στην βάση της το δίπολο πατέρας-γιος, ένα δίπολο που αποτελεί και τη βασική αντίθεση στο επίπεδο της δραματικής πλοκής. Αυτή η σχέση καθορίζεται από το βασικό χαρακτηριστικό του Δόκτωρα Φρανκεστάιν, τον άκρατο πατερναλισμό του: είναι η απέλπιδα προσπάθεια του να ελέγξει τη ζωή, μέσα από την κατασκευή μιας ζωντανής ύπαρξης, να αντιπαραθέσει, δηλαδή, στο χάος της πραγματικής ζωής προκατασκευασμένα από την επιστημονική γνώση πρότυπα και προκαθορισμένους ρόλους. Αυτό όμως που ο μύθος τελικά διδάσκει, είναι ακριβώς το ατελέσφορο και αδιέξοδο μιας τέτοιας πατερναλιστικής στάσης απέναντι στην ζωή: είναι το Τέρας που θα διαπράξει τη δική του Ύβρη απέναντι στον δημιουργό του, θα κάνει την δική του επανάσταση, θα αρνηθεί τον προκαθορισμένο ρόλο του, θα αιτήσει την αυτονομία του και την ισονομία του απέναντι στα άλλα ζωντανά πλάσματα.
Η κίνηση αυτή -και εδώ ο δεύτερος ερμηνευτικός άξονας συναντά τον πρώτο-, αποτελεί μια πράξη αντίστασης στην απόπειρα της επιστήμης να ελέγξει και να οργανώσει το χάος της αληθινής ζωής, να υποτάξει το απρόβλεπτο της πραγματικότητας, στα στενά πλαίσια μιας επιστημονικής ερμηνείας.
Ένας μάλλον επίκαιρος και διαχρονικός μύθος...
Δημήτρης Μπάμπας
